احیای فسیل زنده ۴۰ میلیون ساله هیرکانی با ثبت جهانی یونسکو

در تأیید اهمیت جنگل‌های هیرکانی، پروفسور هانس کناپ جنگل شناس آلمانی معتقد است: درختان پهن برگ جنگل‌های واقع در شمال ایران در جهان نمونه ندارد.
وی که به نمایندگی از بنیاد سوکو آلمان، یکی از تدوین کنندگان معرفی نامه ثبت جنگل‌های هیرکانی ایران در فهرست میراث طبیعی جهان بود، گفت: در نخستین سرکشی از جنگل‌های هیرکانی در ۱۹ سال قبل به این نتیجه رسیدم که یکی از راه‌های حفظ این جنگل با ارزش جهان، ثبت آن در فهرست میراث طبیعی یونسکو است.
تلاش برای ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی
سال ۲۰۰۷ میلادی از اجلاس جهانی یونسکو در لیتوانی خبر نگران کننده‌ای به ایران رسید که جمهوری آذربایجان پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی را به ویلنیوس (پایتخت لیتوانی) آورده تا این میراث طبیعی را به اسم خود ثبت کند.
۹۸ درصد وسعت جنگل‌های هیرکانی در ایران است و جمهوری آذربایجان فقط ۲ درصد از این جنگل‌ها را در جغرافیای خود دارد و طبیعی بود که این اقدام آذربایجان منجر به اعتراض ایران شود.
اعتراضی که یونسکو هم حق را به ایران داد و اقدام برای ثبت جهانی آن از سوی مسؤولان کشورمان آغاز شد.
گفته می‌شود تلاش برای ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی شمال ایران از سال ۱۳۹۵ آغاز شد و بالاخره در ۱۴ تیرماه امسال به عنوان دومین اثر بزرگ طبیعی ایران بعد از کویر لوت، در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو آذربایجان در فهرست جهانی قرار گرفت.

ایران پیش از این دارای ۲۳ اثر تاریخی و طبیعی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو بوده که شامل ۲۲ اثر تاریخی و یک اثر طبیعی (بیابان لوت) می‌شد و با ثبت این پرونده، تعداد آثار جهانی ایران به عدد ۲۴ رسید.
برای ثبت جهانی این جنگل‌های منحصربه فرد و به گفته محمد حسن طالبیان معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور حدود ۱۵ نقطه با وسعت ۳۰۰ هزار هکتار با توجه به تنوع حیات وحش، حفاظت و پوشش گیاهی، تنوع زیستی و ارتفاع مناسب انتخاب شده بود که این مناطق شامل پارک ملی گلستان، جنگل افراتخته، جهان نما، بولای دودانگه و چهاردانگه، جنگل الیمستان هراز در آمل، جنگل واز با درختان سرخدار، حوزه کجور، چهار باغ چالوس، جنگل خشک داران، گچ رودخان، سیاه رودبار و منطقه حفاظت شده لیسار است.
پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی
مطابق آماری که ارائه می‌شود، در جنگل هیرکانی ۱۵۰ گونه درخت و بوته وجود دارد که این گونه‌ها در دسته جنگل‌های سبز تابستانی یا پهن‌برگ خزان‌کننده قرار می‌گیرند و نوع درختان هم در منطقه کم‌ارتفاع، با درخت‌های دامنه‌ها و نواحی خیلی بلند با هم فرق دارد.
راش، بلوط، افرا، نارون، توسکا، زبان گنجشک، ممرز، بارانک، سرخدار، نمدار، انجیلی، لرگ، لیلکی، خرمندی، انجیر و شمشاد بیشتر از بقیه گونه‌های قابل رشد در محل رویش جنگل‌های هیرکانی هستند.
همچنین گونه درختچه‌ای متعدد در جنگل‌های هیرکانی شمال کشور دیده می‌شود که می‌توان به زغال‌اخته، انار، ازگیل، زالزالک، کوله خاس، آلوچه وحشی، سیب وحشی و خاس اشاره کرد.
وجود رویش گونه‌های بومی سوزنی برگ همچون درخت‌های سرخدار، زربین و سرونوش در دنیا کم نظیرند، در جنگل‌های هیرکانی کشورمان دیده می‌شود.
اهمیت جنگل‌های هیرکانی
این جنگل‌ها به دلیل مقاوم نبودن در برابر سرما در اروپا و سیبری قادر به بقا نیستند ولی در آب و هوای معتدل جنوب دریای خزر دیده می‌شوند و ارتفاع رویش آنها از سطح دریا آغاز شده و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می‌یابد.
این جنگل‌ها در شمال ایران از قدمت بالایی برخوردارند و زیست ۲۹۶ گونه پرنده اعم از بومی و مهاجر را در خود جای داده است بطوریکه عقاب، جغد، اردک خاکستری، شاهین، کرکس، قرقی، دارکوب، سار و اردک نوک‌پهن از جمله پرندگانی هستند که هر ساله پاییز به جنگل‌های هیرکانی عزیمت می‌کنند.
به گفته برخی کارشناسان؛ ممانعت از ایجاد سیلاب‌های مخرب از دیگر اثرات بسیار مثبت جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور است که هرگز نباید این مزیت با ارزش جنگل‌های هیرکانی را فراموش کرد و باید بر تقویت حفظ و حراست از این عرصه‌ها کوشید که ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی از این پس می‌تواند آینده خوبی برای حفظ و حراست از این عرصه‌ها در توسعه منطقه داشته باشد.
در کنار این ارزش‌های منحصر به فرد، لذت بردن از طبیعت زیبای آن از دیگر ارزش‌های جنگل‌های هیرکانی است که می‌توان از این طبیعت زیبا برای رونق گردشگری و اقتصادی شمال کشور به ویژه گلستان بهره فراوان برد.
موقعیت جنگل‌های هیرکانی
جنگل‌های هیرکانی با مساحت ۲ میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار که برخی دانشمندان قدمت آن را ۴۰ میلیون سال برآورد کرده اند؛ نمادی از فسیل‌های زنده‌ای محسوب می‌شود که از این عرصه‌های جنگلی منحصر به فرد واقع در ساحل جنوبی خزر، سهم استان مازندران ۵۳ درصد، گیلان ۲۶ درصد و گلستان ۲۱ درصد است.
این جنگل‌های با ارزش در شمال ایران از آستارا در گیلان تا گلیداغ در شرق گلستان به طول ۸۰۰ کیلومتر و با عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده است.

گسترش عمومی جنگل‌های شمال از سطح دریا شروع و تا ارتفاع حداکثر دو هزار و ۸۰۰ متر ادامه دارد، جنگل‌های هیرکانی متراکم‌ترین ناحیه جنگلی ایران است.‌

ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، سرمایه گذاری برای حفظ و افزایش جنگل و توسعه گردشگری

استاندار گلستان با اشاره به ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی گفت: باید از این فرصت برای توسعه ظرفیت‌های گردشگری و شناخت توانمندی‌های استان به گردشگران و توریست‌ها استفاده کنیم.

هادی حق شناس اظهار داشت: سازمانهای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و منابع طبیعی باید علاوه بر استفاده صحیح از این ظرفیت برای رونق گردشگری، حفاظت از عرصه‌های جنگلی موجود و توسعه آن را نیز در دستور کار قرار دهند.

وی افزود: ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی موجب شده از این پس هر تحقیقی در مراکز معتبر و علمی دنیا با موضوع جنگل‌های هیرکانی انجام شود، در کنار نام ایران، نام گلستان نیز مطرح شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در این پیوند گفت: در سال‌های اخیر با توجه به برنامه‌های احیا و توسعه؛ وسعت جنگل‌ها رو به افزایش بوده و مساحت جنگل‌های هیرکانی شمال ایران از ۱.۹ میلیون هکتار به ۲.۱ میلیون هکتار افزایش یافته است.
ابوطالب قزلسفلو به خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی اظهار داشت: سهم گلستان از جنگل‌های هیرکانی افزون بر ۴۵۲ هزار هکتار بوده و در مقایسه با مازندران و گیلان از سطح کمتری برخوردار است.
وی اضافه کرد: از این سطح نزدیک به ۶۵.۷ درصد جنگل‌های تجاری، ۱۵.۷۹ درصد جنگل‌های مخروبه و ۱۸.۴۴ درصد جنگل‌های حفاظتی به ویژه در شرق گلستان است.
به گفته وی جنگل‌های گلستان به طول ۲۶۰ کیلومتر از گلوگاه در شرق مازندران آغاز و تا روستای گلیداغ شهرستان مراوه تپه در منتهی الیه شرق استان گلستان ادامه دارد.
وی همچنین رویش سالانه جنگل‌های گلستان را حدود دو هزار متر مکعب در هکتار عنوان کرد و افزود: این رویش از غرب به شرق استان کاهش دارد.
قزلسفلو تنوع گیاهی در استان را مانند جنگل‌های دیگر مناطق شمال با ۸۰ گونه درختی و ۵۰ گونه درختچه‌ای بیان کرد و گفت: از ویژگی‌های جنگل‌های گلستان، آمیختگی تنوع گونه‌ها بوده و نیز وجود گونه‌های بومی سوزنی برگ شمال کشور و درختان سرخدار، زربین و سرونوش است.
به گفته وی این درختان دارای رویشگاه غنی بوده و بیشترین و وسیع‌ترین رویشگاه سرخدار ایران در شمال کشور در علی آباد از شهرستان‌های مرکزی گلستان قرار دارد.
وی بهترین و غنی‌ترین رویشگاه‌های بلوط بلندمازو ایران و جهان را نیز در حوزه شهرستان گالیکش در شرق استان گلستان بیان کرد.
مدیرکل منابع طبیعی گلستان به طرح‌های توسعه‌ای جنگل نیز اشاره کرد و افزود: از سال ۱۳۴۶ تاکنون حدود ۷۵ هزار هکتار جنگل کاری در استان انجام شده است.
وی با بیان اینکه ۱۹۷ هزار هکتار از جنگل‌های استان گلستان دارای طرح مصوب جنگلداری تا سال ۱۳۹۶ بود، گفت: از سال ۹۷ با تغییر نگرش سازمان جنگل‌ها به طرح‌های جنگلداری، اولویت بر حفاظت، احیا، توسعه و پرورش جنگل است.
به گفته وی در این راستا منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نیازمند اعتبار سالانه افزون بر ۲۵۰ میلیارد ریال برای امور حفاظتی تا احیا، توسعه و پرورش جنگل است.
وی همچنین وجود بیش از دو میلیون هکتار جنگل هیرکانی در ایران، وجود بقایای جنگل‌های دوران سوم زمین شناسی، ثبت ۶ نقطه این جنگل‌ها در فهرست آثار ملی و طبیعی ایران و از جمله شصت کلاته گرگان را از ویژگی‌های مطلوب و مؤثر برای ثبت در فهرست جهانی این میراث طبیعی بشر بیان کرد.
قزلسفلو افزود: زیست بوم ۲۹۶ گونه پرنده، ۹۸ گونه پستاندار، یافت ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته‌ای (شمشاد، انجیلی، لرگ و ولیک)، وجود جنگل‌های پهن برگ خزان کننده باستانی در شمال ایران با وجود از بین رفتن این جنگل‌ها در همه دنیا از دیگر ویژگی‌های ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی ایران است.
هیرکان نام گرگان به زبان یونانی است، گفته می‌شود نام ورکان در کتیبه‌های به جا مانده از دوران هخامنشی نیز اشاره به جنگل‌های هیرکانی داشته و اثباتی بر قدمت آن است.