امروز محشری در آستان ملائک پاسبان رضوی برپاست، دستان عاشق بر پنجره فولاد حرمش گره شده و دلها به دور گنبدش به پرواز درآمده‌اند.
عشق و دلدادگی به انیس النفوس، زن و مرد و پیر و جوان نمی‌شناسد، همه گدای در عالم آل محمد (ص) هستند و به عشق او فرسنگ‌ها پیاده طی کرده‌اند تا مسکین آستان او شوند.
چند روز است که راه‌های منتهی به شهر امام رضا (ع) آکنده از کاروان‌های پیاده عاشقان حضرت دوست است، آنانکه با پای دل رهسپار حرم ثامن الحجج شدند و در سالروز شهادتش خود را به صحن و سرای حرم رساندند تا با تنفس عطر رضوی به سوگ او بنشینند و عقده‌های دل بگشایند.
امروز بیش از ۴۶۰ هزار زائر پیاده پس از طی کیلومترها راه از استان‌های مختلف و کشورهای افغانستان، پاکستان و عراق خود را به حرم مطهر رضوی رسانده‌اند و حدود ۲ میلیون زائر دیگر نیز در این حرم گرد هم آمده‌اند.
هیات‌های مذهبی از صبح امروز حرکت خود را از خیابان‌های مختلف منتهی به حرم مطهر رضوی آغاز کرده‌اند و آهنگ سوگواری برای سالروز شهادت حضرت امام رضا (ع) را در سراسر شهر نواخته اند.
ایستگاه‌های صلواتی خدمتگزاران زائران دهه پایانی صفر نیز از ورودی‌های شهر گرفته تا ورودی‌های حرم مطهر رضوی برپا شده و نذورات را بین زائران توزیع می‌کنند.
آخرین کاروان‌های زائران پیاده امام رضا (ع) نیز از مسیرهای مختلف در حال ورود به شهر هستند، مجاوران حضرت امام رضا (ع) نیز به رسم ادب به صورت گروهی از نقاط مختلف شهر پیاده رهسپار حرم مطهر رضوی شده‌اند.
مشهد مقدس امروز یکپارچه غم و ماتم است، هیچ زائر و مجاوری امروز در خانه نمانده و با حضور در حرم مطهر رضوی به سوگواری برای ولی نعمت خود می‌پردازد.
قدمت سوگواری برای ثامن الحجج (ع) در حرم مطهر رضوی
براساس اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سوگواری دهه پایانی ماه صفر در حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) چند سده قدمت دارد.
مجموعه‌ای از اسناد ارزشمند تاریخی موجود در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی، چگونگی برگزاری مراسم عزاداری دهه پایانی ماه صفر را در حرم مطهر رضوی در گذشته بیان می‌کند.
این اسناد مکتوب به جای مانده از تشکیلات اداری آستان قدس رضوی، دربردارنده اطلاعاتی پیرامون چگونگی پذیرایی، زمان، مکان و هزینه‌های برگزاری مراسم دهه آخر ماه صفر در بارگاه ملکوتی حضرت امام رضا (ع) است.
خطبه‌خوانی، شمع‌گردانی و روضه‌خوانی در حرم مطهر رضوی، مهمترین مراسم این ایام به شمار می‌رود.
اسناد سوگواری دهه آخر صفر در حرم مطهر رضوی ۱۵۶ سال قدمت دارد و قدیمی‌ترین سند موجود در این زمینه مربوط به سال ۱۲۸۲ هجری قمری از محل مصارف موقوفه وزیر نظام است.
هزینه‌های مربوط به برگزاری مجلس روضه‌خوانی دهه آخر ماه صفر در ایوان طلا (ایوان نادری) از محل مصارف موقوفه وزیر نظام در سال ۱۲۹۳ قمری و هزینه‌های برگزاری مراسم روضه‌خوانی شب شهادت حضرت امام رضا (ع) در سال ۱۳۲۷ قمری، از جمله اسناد مرتبط با این مراسم است.
دو سند دستور سید جواد ظهیرالاسلام به شعاع التولیه صاحب جمع روشنایی برای فراهم نمودن شمع برای مراسم شمع‌گردانی شب شهادت حضرت امام رضا (ع) در سال ۱۳۳۵قمری و دستور سید جواد ظهیرالاسلام به کشیک نویس آستان قدس رضوی برای حاضر نمودن کارکنان پنج کشیک به منظور برپایی مراسم عزاداری و شمع‌گردانی در شب آخر صفر و سالروز شهادت حضرت امام رضا (ع) و عدم استفاده از چراغ در سال ۱۳۳۴ قمری، منتخبی از دیگر اسناد در این زمینه است.
با توجه به محتوای این اسناد می‌توان گفت که در سال‌های قبل از این تاریخ نیز مراسم شمع‌گردانی در حرم مطهر رضوی برگزار شده است. همچنین این مراسم به احتمال بسیار فقط در شب شهادت حضرت امام رضا (ع) انجام می‌شده است.
اسناد مختلف مبنی بر دستورات متولیان وقت برای تدارک مراسم سوگواری و ذکر مصیبت در این روزها یا شب‌های خاص صادر شده است.
در میان مراسم خطبه‌خوانی و ذکر مصیبت، خطبه‌خوانی شب‌های شهادت حضرت امام رضا (ع) و شهادت حضرت امام حسین (ع)، دارای تشریفات خاص و ویژه‌ای بوده و برگزاری این مراسم به شکل کنونی از دوره پهلوی دوم و همزمان با شکل‌گیری اداره تشریفات مرسوم شده است.
محتوای اسناد این مجموعه بیانگر برگزاری این مراسم سوگواری از محل مصارف موقوفات و همچنین شکل‌گیری مشاغل مرتبط با برپایی این مراسم در حرم مطهر رضوی است که می‌توان به پرداخت انعام و مواجب به روضه‌خوانان اشاره کرد.
برنامه‌های شب و روز شهادت حضرت امام رضا (ع) در حرم مطهر رضوی
در شب شهادت هشتمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت، حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) زائران و مجاوران سوگوار بارگاه قدسی رضوی مهمان محفل قرآنی شدند.
در این محفل قرآنی که در رواق بزرگ امام خمینی (ره) حرم مطهر رضوی برگزار شد جمعی از چهره‌های قرآنی شهر مشهد و قاریان برجسته آستان قدس رضوی حضور یافتند و آیاتی از کلام الله مجید را تلاوت کردند.
ویژه‌برنامه روز شهادت نیز از صبح امروز در رواق امام خمینی (ره) حرم مطهر رضوی آغاز می‌شود که در این برنامه آیت الله سید احمد علم‌الهدی نماینده ولی‌فقیه در خراسان رضوی سخنرانی می‌کند و مداحان و ذاکران خاندان عصمت و طهارت (ع) به روضه‌خوانی می‌پردازند.
حجت الاسلام و المسلمین کازرونی سخنران برنامه عزاداری بعد از نماز ظهر در رواق امام خمینی (ره) حرم مطهر رضوی است و بعد از آن مداحان به مدیحه‌سرایی و سینه‌زنی خواهند پرداخت.
در سالروز شهادت حضرت امام رضا (ع) علاوه بر این برنامه‌ها اجتماع عظیم عزاداران رضوی با عنوان "اجتماع رضویون" با حضور هیات‌های مذهبی و زائران بعد از نماز ظهر و عصر در صحن جامع رضوی حرم مطهر امام هشتم (ع) برگزار می‌شود.
آیین سنتی مراسم شام غریبان حضرت علی بن موسی الرضا(ع) نیز بعد از اقامه نماز مغرب و عشا از چهارراه شهدا با حضور خدام رضوی آغاز خواهد شد و در طی مسیر مداحان به مدیحه سرایی خواهند پرداخت.
خادمان بارگاه منور رضوی پس از طی مسیر در صحن انقلاب گردهم خواهند آمد و مراسم عزاداری باشکوهی را برگزار خواهند کرد.
مراسم عزاداری در شام غریبان حضرت علی بن موسی الرضا (ع) ویژه عموم زائران بعد از نماز مغرب و عشا در رواق امام خمینی (ره) حرم مطهر رضوی نیز برگزار خواهد شد که در این مراسم حجت الاسلام پناهیان سخنرانی نموده و مداحان به مدیحه‌سرایی و روضه‌خوانی خواهند پرداخت.