وزیران منابع آب و برق سه کشور شنبه گذشته در حالی چهارمین روز مذاکرات پیرامون چگونگی آبگیری سد و بهره برداری سالانه از آن را سپری کردند که در پایان مذاکرات بیانیه ها و سخنان ضد و نقیض از سوی هر یک منتشر شد.
قاهره پس از نشست روز شنبه وزیران سه کشور با صدور بیانیه ای اعلام کرد که در مذاکرات پیشرفتی حاصل نشده است و اتیوپی را عامل اصلی عدم حصول توافق نهایی در این زمینه دانست.
محمد السباعی سخنگوی وزارت آب و برق مصر گفت نسبت به پیشرفت مذاکرات خوش بین نیست و مقامات اتیوپی را به لجاجت در این زمینه متهم کرد.
قاهره تاکید که مقامات آدیس آبابا حاضر به اجرای توافقات قبلی نیستند.
تاریخ آبگیری مخزن سد و توافق ییرامون چگونگی بهره برداری از آب سد در دوران خشکسالی موسمی این منطقه از جمله موارد اختلاف بین سه کشور یاد شده است.
این در حالی است که وزارت منابع آبی اتیوپی نیز متقابلا در بیانیه ای ، اطلاعیه های صادر شده از سوی قاهره را "گیج کننده" توصیف کرد و از مقامات مصر خواست تا در جریان مذاکرات از صدور اطلاعیه های زود هنگام خودداری و از اعمال فشار دیپلماتیک اجتناب کنند.
وزیران آب سه کشور روزهای گذشته به دعوت سودان پس از چهار ماه گردهم آمدند تا پیرامون زمان آبگیری مخزن سد به گفتگو بپردازند.
مصر تاکید دارد که پس از برگزاری مذاکرات متعدد که بخشی از آنها با نظارت واشنگتن اواسط فوریه گذشته انجام شد، ۹۰ درصد از موارد اختلاف و موضوعات فی مابین به نتیجه رسیده اما آدیس آبابا از اجرای توافق های بعمل آمده خودداری می کند.
آدیس آبابا با ابراز تاسف از اظهارات مقامات قاهره ، آنچه را که مصر حق تاریخی خود می داند رد می کند و تاکید دارد که تخصیص سهم آبی این سه کشور در زمان استعمار "ناعادلانه" بوده است.
بر اساس برنامه ریزی های قبلی، قرار است آبگیری مخزن سد ، پایان ماه میلادی جاری (پانزده روز دیگر) آغاز شود و این در حالی است که طرفین هنوز به یک توافق کامل در این خصوص دست نیافته اند.
رودخانه نیل با سطح حوزه ۳ میلیون کیلومتر مربع، طولانی‌ترین رودخانه جهان است. نیمی از آن در مناطق پر بارش بالای خط استوا در کشورهای تانزانیا و کنیا و نیمی دیگر در مناطق کاملاً خشک مصر واقع شده است. مصر در طول تاریخ خود با کسب بیشترین منافع از این رودخانه و داشتن یک تمدن رودخانه‌ای، رابطه‌ای ناگسستنی با رود نیل داشته است. منافع استراتژیک، ژئوپلیتیک و اقتصادی مصر به دلیل نیاز به آب برای کشاورزی، صنعت و تأمین آب شرب ۹۰ میلیون نفر ، همواره اهمیت نیل به عنوان شاخص امنیت ملی این کشور را به روشنی نمایان کرده است .
اتیوپی در آوریل ۲۰۱۱، ساخت سد عظیم «النهضه» یا «رنسانس» را آغاز کرد . در ابتدا قرار بود عملیات احداث این سد در سال ۲۰۱۵ به پایان برسد؛ اما احداث آن بطول انجامید.
تا پایان سال ۲۰۱۹ حدود ۷۰ درصد از عملیات ساخت سد النهضه به اتمام رسید. براساس برآوردهای قبلی، عملیات آبگیری سد از ابتدای ژوئیه ۲۰۲۰ (۱۱ تیر) آغاز می شود و به نظر می رسد تا سال ۲۰۲۵ عملیات آبگیری سد کاملا به اتمام برسد.
این سد بزرگترین طرح تولید برق از آب رودخانه نیل در قاره آفریقاست و عظمت آن، مبنای اصلی نام‌گذاری این پروژه به نام نهضت و یا رنسانس بود؛ زیرا این سد می تواند تحول مهمی در کشور اتیوپی ایجاد کند. سد النهضه بزرگترین نیروگاه آبی در آفریقا و هفتمین نیروگاه آبی در جهان محسوب می شود.
اتیوپی بر آن است تا با ساخت این سد به بزرگترین تولید کننده برق در قاره آفریقا تبدیل شود. این سد، ۱۷۰ متر ارتفاع (۵۵۰ فوت)، تقریبا ۲ کیلومتر (۱/۱ مایل) عرض خواهد داشت. و توانایی تولید شش هزار مگاوات برق را خواهد داشت که بیش از دو برابر تولید کنونی برق در اتیوپی است. با میزان تولید فعلی برق در اتیوپی، از هر چهار نفر، سه نفر در تاریکی زندگی می‌کنند. این پروژه بیش از ۵ میلیارد دلار هزینه داشته است. سد "النهضه" ظرفیت ذخیره سازی بیش از ۱۰ میلیون مترمکعب آب را دارد .
در مارس ۲۰۱۵ سه کشور مصر، سودان و اتیوپی توافقی را برای بهره برداری عادلانه از آب نیل به امضا رساندند.
قاهره همچنین پافشاری اتیوپی برای آغاز آبگیری سد در تابستان ۲۰۲۰ را بدون حصول توافق با مصر و سودان نوعی باجگیری در مذاکرات آتی توصیف کرد.
از دیدگاه مصر روش به کار گرفته شده توسط اتیوپی نشان دهنده تصمیم این کشور برای تصرف رود نیل است و اینکه اتیوپی فقط از منابع آبی این سد بهره ببرد.
از سوی دیگر ، اتیوپی از اینکه طی دهه ها و سده های گذشته نتوانسته از موقعیت ژئواستراتژیک خود به عنوان یک کشور بالادستی به لحاظ در اختیار داشتن منابع آبی فراوان بهره گیرد بسیار ناراضی و حتی خشمگین است. اتیوپی از اینکه طی دهه ها و سده های گذشته نتوانسته از موقعیت ژئواستراتژیک خود به عنوان یک کشور بالادستی به لحاظ در اختیار داشتن منابع آبی فراوان بهره گیرد بسیار ناراضی و حتی خشمگین است.در گذشته این کشور به خاطر در اختیار نداشتن منابع مالی لازم و نیز وضعیت سیاسی ناپایدار نتوانسته است زیر ساخت های مربوط به مدیریت منابع آبی خود را ایجاد کند . اکنون که اتیوپی در زمینه ایجاد زیر ساختهای لازم به توانمندی نسبی رسیده است به هیچ وجه حاضر نیست از حق خود در مدیریت آبی رود نیل صرفنظر کند.
دولت هایی که طی یکصد سال گذشته در قاهره روی کار آمده اند همواره در استفاده از منابع آبی رود نیل به معاهدات استعماری با محوریت انگلیس متکی بوده اند.دولت هایی که طی یکصد سال گذشته در قاهره روی کار آمده اند همواره در استفاده از منابع آبی رود نیل به معاهدات استعماری با محوریت انگلیس متکی بوده اند.
نخستین معاهده سال ۱۹۲۹ میلادی به ابتکار دولت انگلیس منعقد شد و مصر براساس این معاهده در استفاده از منابع آبی باصطلاح بالادستی مانند رود نیل حق وتو به دست آورد.
توافقنامه دوم در سال ۱۹۵۹ میلادی بین مصر و سودان منعقد شد که براساس آن منابع آبی رود نیل بین این دو کشور تقسیم گردید. براساس این توافقنامه سالانه مصر بیش از ۵۵ میلیارد متر مکعب و سودان بیش از ۱۸ میلیارد متر مکعب از منابع آبی رود نیل را در اختیار می گیرد.
واقعیت تلخ این است که اتیوپی در هیچیک از دو توافقنامه یاد شده کوچکترین حضور و نقش و یا حقی نداشته است و این در حالی است که سرچشمه رود نیل از اتیوپی است.
احداث سد النهضه توازن قوا در حوزه رود نیل را بکلی تغییر داده استاحداث سد النهضه توازن قوا در حوزه رود نیل را بکلی تغییر داده است. عملیات احداث سد از یک سو تمامی معاهدات قبلی را صرفنظر از درست یا غلط بودن آنها برهم زده و از سوی دیگر تهدیدات مصر برای بکار گیری نیروی نظامی برای حل و فصل موضوع نیز تا کنون بی تاثیر بوده است. فاصله جغرافیایی بین مصر و اتیوپی موجب شده است که تهدیدهای قاهره جنبه نمایشی داشته باشد و نتواند بر روند گفتگوها در این زمینه تاثیر بگذارد.
میانجیگری آمریکا ، کشورهای اروپایی و حتی کشورهای عربی نیز تا کنون نتوانسته به مناقشه مصر، سودان و اتیوپی در خصوص تقسیم منابع آبی رود نیل پایان دهد و در چگونگی استفاده از سد النهضه راهگشا باشد.
صرفنظر از تهدیدهای نظامی مصر که ظرفیت اجرایی شدن ندارد ، ارجاع این پرونده به مجامع حقوقی بین المللی مانند دادگاه لاهه نیز راهگشا نیست؛ زیرا ارجاع پرونده به دادگاه لاهه نیازمند موافقت طرفین است که به نظر نمی رسد مقامات آدیس آبابا هیچیگاه به آن تن دهند.
نکته حایز اهمیت اینکه مصر ، سودان و اتیوپی هریک برای ادامه حیات و توسعه زیرساخت های اقتصادی خود بشدت به منابع آبی نیل نیازمندند. عدم دسترسی هر یک از این کشورها به منابع آبی که مستقیما با توسعه اقتصادی آنها در ارتباط است می تواند بحران بزرگی ایجاد کند. کمبود آب در کشورهای حوزه رود نیل به منزله از دست رفتن فرصتهای شغلی و عدم توسعه اقتصادی و در نتیجه فقر است. این پدیده می تواند سیل مهاجران به کشورهای دیگر را تشدید کند. عدم توافق این سه کشور در خصوص تقسیم منابع آب رود نیل می تواند سرآغاز جنگ بر سر آب در آفریقا باشد.
چنانچه مقامات اتیوپی از اول ماه میلادی جدید آبگیری مخزن سد را بدون حصول توافق با مصر آغاز کنند ، این رویداد می تواند همزمان آغاز یک بحران جدید با ابعاد منطقه ای در آفریقا باشد. بحرانی که امواج آن کمتر از جنگ مستقیم نخواهد بود.چنانچه مقامات اتیوپی از اول ماه میلادی جدید (پانزده روز دیگر) ، آبگیری مخزن سد را بدون حصول توافق با مصر آغاز کنند ، این رویداد می تواند همزمان آغاز یک بحران جدید با ابعاد منطقه ای در آفریقا باشد. بحرانی که ممکن است به جنگ مستقیم منجر نشود ، ولی قطعا مشکلات عظیم اجتماعی، اقتصادی و دیپلماتیک در این بخش ازجهان را رقم خواهد زد که امواج آن کمتر از جنگ مستقیم نیست.