به گزارش روز پنجشنبه گروه فرهنگی ایرنا، پساکرونا دوره ای از تاریخ زندگی بشر است که به اعتقاد بسیاری کارشناسان، بعد از عبور از همه گیری نه سبک زندگی مانند پیش از سال ۲۰۱۹ خواهد بود و نه روابط اجتماعی و اقتصادی شباهتی به آن دوران خواهد داشت؛ دوره ای تقریبا مبهم، پرریسک و شاید پرماجرا. در هر صورت همه افراد جامعه برای هجرتی ناشناخته از دورانی که استرسی برای دیدار و میهمانی و مسافرت وجود نداشت به عصری که حتی دیدار با خانواده، میهمانی و سفرهایی که قبلا به سادگی انجام می‌شد با قواعد و ضوابط خاص و قطعا الزام آور باید آموزش ببینند و آماده شوند.
در این میان بر اساس محدودیت های دوران کرونا، آنچه بیش از همه شئونات زندگی انسان ها دچار محدودیت و تحول شد صنعت گردشگری بود که علاوه بر آسیب های اقتصادی شدید آثار و تحولات بنیادین را برای این صنعت همراه داشت؛ اکنون همه مردم و مشتاقان سفر برای آغاز سفر بدون دغدغه لحظه شماری می کنند. اما ابهامات و مخاطرات آن در طول زنجیره سفر از سیاست گذران، فعالان، مدیران و برنامه ریزان گرفته تا مردم در جوامع محلی و گردشگران مشهود است که هر کدام به نوبه خود برای رفع آن ماموریت و وظایف خاص خود را خواهند داشت.
یکی از عناصر تاثیرگذار در صنعت گردشگری راهنمایان سفر هستند که در دوران کرونا بیشترین آسیب را به لحاظ اقتصادی و اجتماعی متحمل شده اند، اما هنوز هم به عنوان مهمترین حلقه این زنجیره ارزشمند می توانند ریسک ها و مخاطرات سفر در پساکرونا را به حداقل برسانند و بار دیگر در تقویت پیوند رابطه دو طرفه گردشگر و زنجیره گردشگری به ویژه جامعه محلی در مقصد نقش کلیدی ایفا کنند؛ راهنمایانی که در پساکرونا علاوه بر مدیریت گروه گردشگران، رسالت و ماموریت ویژه ای برای اطمینان بخشی و اعتمادزایی میان گردشگران و سایر اجزاء و ارکان این صنعت جهانی خواهند داشت.
مهنا نیک‌بین عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است «تغییر رفتارها و روابط میان فردی و اجتماعی دوران کرونا تا مدت ها بعد از پایان همه گیری هم ادامه خواهد داشت، حتی تاثیرات این تغییرات به پساکرونا منتقل می شود و تا مدت ها کاملا مشهود خواهد بود و جوامع محلی کوچک ممکن است تا مدتی از ورود گردشگران مخصوصا از مبداهای پرخطر، احساس ترس داشته باشند؛ در این میان راهنمایان گردشگری نقشی مهم و محوری خواهند داشت؛ آنها با رعایت و مدیریت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و اطمینان بخشی از مقصد به گردشگر می توانند آرامش روانی گردشگر را در طول سفر رقم بزنند.»
وی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به نقش و جایگاه راهنمایان گردشگری در پساکرونا تصریح کرد: برای مدیریت دقیق دستورالعمل های کرونا که نیاز ضروری برای آغاز سفر در دوران عبور از همه گیری است، راهنمایان گردشگری علاوه بر تمام تخصص ها و دانش هایی که برای حرفه خود آموخته اند، باید از اکنون تمام اصول و قواعد استانداردهای مقابله با کرونا را برای همه اجزای گردشگری فرا بگیرند تا در سفرهای پساکرونا یکی از مراجع اصلی مدیریت و کنترل این ضوابط باشند، وجود چنین راهنمایانی به همراه مسافران، اطمینان بخش و تسهیل کننده برای مسافران و مردم در مقصد سفر خواهد بود.
تفاوت های همه گیری کرونا و سارس
نیک‌بین با اشاره به گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) گفت: در حدود ۱.۴ میلیارد گردشگر در سال ۲۰۱۹ در کل دنیا جابه‌جا شدند که حدود ۱.۷ تریلیون دلار درآمد ایجاد کرده است؛ این درآمد از محل گردشگری برای بسیاری کشورها جزء صنایع اول آنها بوده و اکنون در بحران کرونا همین کشورها که به صنعت گردشگری وابستگی زیادی داشتند، بیشتر آسیب دیده‌اند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد با بیان اینکه گردشگری در سال ۲۰۱۹ با رشد ۳.۵ درصدی حدود ۳۳۰ میلیون شغل در کل دنیا ایجاد کرده، افزود: این درحالی است که رشد کل اقتصاد جهان در سال ۲۰۱۹، معادل ۲.۵ درصد بوده است. این رشد بالا همراه با سایر جذابیت‌های اقتصادی و اجتماعی باعث شده ورود به این صنعت برای بسیاری جوامع و دولتها جذاب باشد.
صنعت گردشگری ایران از ۲۰۱۶ با خروج آمریکا از برجام دچار بحران شد و تشدید تحریم‌های اقتصادی و همه‌گیری کرونا بر حیات صنعت گردشگری و ورود گردشگر به ایران تاثیر قابل توجهی داشت.وی افزود: صنعت گردشگری در جهان رشد شتابان و فزاینده ای را در پیش گرفته بود که ناگهان اواخر سال ۲۰۱۹ با همه‌گیری کرونا مواجه شد؛ این اتفاق قبلاً هم با شیوع بیماری سارس در جنوب شرقی آسیا در سال ۲۰۰۳ اتفاق افتاده بود که خوشبختانه در ژوئیه (تیر، مرداد) همان سال مهار شد؛ طبق آمار ارائه شده حدود هفتصد نفر در کل دنیا بر اثر این بیماری فوت کردند. آن زمان خیلی از کشورها آلوده نشدند و فقط حدود ۲۹ کشور به این بیماری آلوده و درگیر شدند و از طرفی، پروازها، هتل‌ها و بقیه بخش‌های صنعت گردشگری یا حتی خیلی از کسب‌وکارهای دیگر تعطیل نشد و شیوع آن به گونه‌ای نبود که پروازها لغو شده، هتل‌ها کاهش ورودی داشته باشند یا حتی تعطیل شوند.
اتفاق سال ۲۰۰۳ ضررهایی بود که ناشی از افت تقاضا بود و کشورهایی که درگیر این بیماری بودند تعدادشان محدود بود و بیشتر در قسمت جنوب‌شرقی آسیا متمرکز بودند که در مجموع حدود پنجاه میلیارد دلار ضرر داشت. افت تقاضا باعث شد تنها در آن سال با کاهش ورودی گردشگر مواجه شوند، اما اکنون با گذشت یکسال از بروز بیماری کووید۱۹ و دامنهدار بودن پیامدهای آن برای بسیاری کشورهای درگیر در نقاط مختلف و با وجود کشف و معرفی واکسن این بیماری، فعلا نمی‌توان در خصوص پایان دوران همه گیری و اتفاقات دوران پس از کرونا به روشنی اظهار نظر کرد.
زنان شاغل در صنعت گردشگری بیشتر در معرض بیکاری هستند
نیک‌بین با بیان اینکه طبق گزارشهای جهانی تا سال ۲۰۲۴ اوضاع صنایع و اقتصاد در جهان عادی نخواهد شد، گفت: کرونا برای صنعت گردشگری به عنوان سومین صنعت دنیا از لحاظ صادرات در سال ۲۰۱۹ موجی از بیکاری و در ریسک قرار گرفتن بیش از ۱۰۰ میلیون شغل را همراه داشت. در این میان زنان که ۵۴ درصد از کل شاغلان این صنعت را در جهان تشکیل می‌دهند در خطر ریسک بیشتری قرار دارند؛ گردشگری به عنوان یک صنعت زنجیره‌ای متشکل از حمل‌و نقل، اقامت، پذیرایی و رستوران، جاذبه ها و خرید، بیشترین لطمه را از همه‌گیری دیده و کاهش درآمد صادراتی این صنعت می‌تواند تولید ناخالص داخلی جهانی را ۱.۵ تا ۲.۸ درصد کاهش دهد.
مدرس حوزه گردشگری با بیان اینکه صنعت گردشگری ایران از ۲۰۱۶ با خروج آمریکا از برجام دچار بحران شد، اظهار داشت: از طرفی تشدید تحریم‌های اقتصادی بر حیات صنعت گردشگری و ورود گردشگر به ایران تاثیر قابل توجهی داشت و اکنون با گذشت یکسال از همه‌گیری کرونا به‌رغم اینکه فعالیت محدود رستوران ها و مراکز اقامتی در برخی شهرها آغاز شده و پروازها با رعایت شیوه‌نامه‌ها و آزمایش‌های پزشکی قابل انجام است، عملا جاذبه‌های گردشگری همچنان تعطیل و با رشد کُند و منفی این صنعت در حوزه داخلی و ورودی به ایران، مواجه است.
پیش‌فروش‌ها و تخفیف‌ها باعث رونق‌بخشی سفر در پساکرونا
نیک‌بین با اشاره به برخی مشکلات زیربنایی صنعت گردشگری ایران و برخی مسائل پیش از کرونا، گفت: کمبود و ضعف زیرساختها و روساختهای مورد نیاز این صنعت و عدم انسجام در برنامهها و اسناد بالادستی توسعه به دوران پیش از بروز همه‌گیری کرونا مربوط است و رونق مجدد و توسعه گردشگری ایران در پساکرونا را از دو جنبه می توان تحلیل کرد؛ در نگاه مثبت اینکه دوره کرونا می‌تواند یک دوره تنفس برای بازبینی و ترمیم صنعت گردشگری و اصلاح و رفع نواقص آن توسط برنامه‌ریزان و دولتمردان و خط‌مشی‌گذاران باشد تا با پایان همه‌گیری با توانی مضاعف و پرقدرت به فعالیت در این صنعت در حوزه داخل و جذب گردشگر خارجی بپردازیم.
گردشگری به‌عنوان یک صنعت یا یک محصول در برخورد با بحران‌ها از بین نمی رود، تغییر جهت می‌دهد، شاید برای بعضی از صنایع این اتفاق بیافتد. صنعت گردشگری ممکن است جهت‌هایی پیدا کند، اما به صورت کامل متوقف نمی شود.مدرس حوزه گردشگری به ابعاد و تاثیرات منفی دوران کرونا اشاره کرد و افزود: کووید۱۹ بسیاری از ظرفیت‌های موجود اعم از کسب‌وکارهای خرد و متوسط را که توان مقابله با خسارت‌های مالی دوران همه گیری نداشت یا تضعیف کرد یا از بین برد که بازیابی آن در پساکرونا با مشکل و هزینه‌های فراوان مواجه می‌شود؛ لذا توجه به ظرفیت‌های پیش از کرونا و تقویت آن همچنین اصلاح موانع برای شتاب بخشی، می‌تواند در پیشبرد اهداف توسعه گردشگری ایران در دوران پساکرونا اثربخش باشد.
عضو هیات علمی گروه گردشگری دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به برنامه‌های پیشنهادی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) برای احیا و حمایت از صنعت گردشگری، گفت: لغو ویزا میان کشورها در پساکرونا از جمله این پیشنهادات است که گردشگری را تسهیل و پس از این رکود کم‌سابقه وارد رونق می‌کند؛ از طرفی پیش‌فروش‌ها و تخفیفات خدمات گردشگری مانند خرید بلیت هواپیما و قطار و غیره در این زمان و استفاده از تخفیف تا ۲۰درصد در سفرهای بعدی، همراه با تخفیف‌ها یا خدمات خاص، می‌تواند در رونق‌بخشی گردشگری در پساکرونا بسیار تاثیرگذار باشد؛ در حال حاضر که مردم مجبور به در خانه ماندن هستند، این تقاضای انباشته‌شده و برنامه‌های تشویقی و انگیزشی، علاوه بر تقویت صبوری، برای مردم، امید به سفر امن و ایمن در آینده را ایجاد می‌کند.
گردشگری از بین نمی‌رود، تغییر جهت می‌دهد
نیک‌بین گفت: گردشگری به‌عنوان مثال یک صنعت یا یک محصول در برخورد با بحران‌ها از بین نمی رود، بلکه تغییر جهت می‌دهد، شاید برای بعضی از محصولات و صنایع این اتفاق بیافتد؛ ولی صنعت گردشگری ممکن است جهت‌هایی پیدا کند، مثلاً فناوری، امنیت و بهداشت در آن پررنگ‌تر شود و بر اساس سلیقه متقاضی، انتخاب زمان و مکان آن تغییر کند. در هیچ تحلیلی برای پساکرونا توقف در صنعت گردشگری پیش بینی نشده است، به طور کلی گردشگری را نمی‌توان به کامل متوقف کرد.
تا پیش از کرونا اعتقاد بر این بود که ابزار و پیشرفت‌های فناوری نمی تواند جایگزین نیروی کار شاغل در صنعت گردشگری شود، زیرا در این صنعت روابط فردی مهم است و یک ربات در هتل نمی‌تواند آن لبخندی را که نیروی انسانی برای میهمان دارد، داشته باشد؛ اما ممکن است بعد از این به واسطه شیوه‌نامه‌هایی که برای اقامتگاه‌ها و رستوران های پذیرایی تدوین و ابلاغ می شود با تأکید بر عدم ارتباط چهره‌به‌چهره گردشگری و مهماندار، ربات ها و فناوری های نوین کمک کند تماس گردشگر با پذیرشگر و بخش‌های مختلف به صورت غیرمستقیم انجام شود.
صنعت گردشگری خود را با شرایط پساکرونا تطبیق می‌دهد
نیک‌بین اظهار داشت: در پساکرونا تماس چهره‌به‌چهره با سرویس دهندگان و کارکنان اماکن اقامتی به حداقل ممکن می رسد و بیشتر فناوری جایگزین می‌شود؛ به‌هرحال، چنین جهش‌هایی ممکن است اتفاق بیافتد. این صنعت و رشد مثبت آن و کسب‌وکارهایی که فعال هستند متوقف نخواهند شد، بلکه صاحبان مشاغل باید خود را با شرایط جدید در پساکرونا تطبیق بدهند.
دولت ها باید این اطمینان را به مسافران داخلی و خارجی و هچمنین جوامع محلی بدهند که از زمان آغاز سفر و بدو ورود گردشگر پروتکل‌های بهداشتی از بخش حمل‌ونقل تا اقامتگاه که خیلی آسیب‌زاتر هستند رعایت می‌شود وکنترل ها دقیق و محکم اجرا می شودوی نوآوری، خلاقیت و پایداری را از تاکیدات سازمان جهانی گردشگری برای بازآفرینی در صنعت گردشگری در پساکرونا عنوان کرد و گفت: احیای صنعت گردشگری در پساکرونا از اکنون بر مبنای توسعه پایدار - توسعه‌ای که نیازهای ذی‌نفعان را به صورت مستقل و برابر در نظر می گیرد- باید مورد توجه قرار گرفته و در این فرایند اگر نیازی به نیازهای دیگر ترجیح داده شود، باعث می‌شود توسعه، متوازن، برابر و عدالت‌محور نباشد.
پژوهشگر حوزه گردشگری بر ضرورت تامین و تضمین ایمنی و امنیت به عنوان مفاهیم اساسی توسعه پایدار گردشگری در دوران کرونا و پساکرونا تاکید کرد و افزود: ایمنی به لحاظ سلامت عمومی به صورت دوجانبه برای گردشگران و جامعه میزبان باید فراهم شود؛ دولت ها باید این اطمینان را به مسافران داخلی و خارجی و هچمنین جوامع محلی بدهند که از زمان آغاز سفر و بدو ورود گردشگر، پروتکل‌های بهداشتی از بخش حمل‌ونقل تا اقامتگاه که خیلی آسیب‌زاتر هستند رعایت می‌شود و کنترل ها دقیق و محکم اجرا می شود، از طرفی دستورالعمل ها هم باید از ضمانت اجرایی و نظارت بالایی برخوردار باشند.
مدرس حوزه گردشگری با اشاره به فرهنگ پاکیزگی، نظافت و بهداشت به عنوان اصول اخلاقی و آموزه های فرهنگی و دینی مردم ایران، تاکید کرد: باید به گردشگران خارجی که به ایران سفر می کنند اطمینان داده شود که از زمان ورود به کشور با پروتکل‌ها و استانداردهایی بهداشتی در تراز جهانی روبه‌رو می‌شوند و تا پایان اقامت و مسافر و خانواده آنها این ضوابط تامین و تضمین شده است؛ وقتی این اطمینان خاطر به گردشگر داده شود و او اعتماد کند که به کشوری (ایران) به‌عنوان مقصدی با درجه بالای از امنیت بهداشتی سفر کرده که می‌تواند سلامت گردشگران را در طول اقامت تضمین کند، یک مزیت رقابتی موثر برای عادی سازی سفر به ایران، ایجاد می شود.
عدم مدیریت انباشت تقاضای سفر، چالش صنعت گردشگری در پساکرونا
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه کاهش گردشگری داخلی به دلیل عدم اطمینان و ترس از شیوع کرونا و به صورت ذهنی و کاملاً هم قابل توجیه است، افزود: کسب و کارهای گردشگری باید به سرعت فرایند اطمینان بخشی را برای سفرهای داخلی آغاز کنند، دولت باید از طریق رسانه‌ها و تبلیغات اعتمادزا به متقاضیان بالقوه سفر، حس امنیت بهداشتی را انتقال دهد تا روند سفرهای کنترل شده و ایمن داخلی آغاز شود، چون بیش از این نمی توان نیازهای انباشته برای سفر را متوقف کرد و شاهد ورشکستگی صنعت گردشگری بود؛ اگر این روند فزاینده انباشت تقاضا مدیریت نشود در پساکرونا با توجه به ظرفیت ها و زیرساخت های گردشگری، می تواند به تهدید و چالش صنعت گردشگری هم تبدیل شود.
نیک‌بین گفت: شیوع کرونا و کاهش حجم سفر می تواند فرصت مناسبی باشد تا ضعف‌های زیرساختی و روساختی صنعت گردشگری بازبینی و برطرف شود، مهارت ها و دانش نیروی شاغل در بخش گردشگری تقویت و ارتقا داده شود؛ آشنایی با دستورالعمل های بهداشتی، برقراری روابط موثر با گردشگر، معیارگذاری های جدید در رعایت فاصله با گردشگران که هم شیوه‌نامه‌ها رعایت شود و هم فضای صمیمی ایجاد شود -نه خیلی دور، نه خیلی نزدیک - باید از اکنون تمرین و آموزش داده شود.
در حال حاضر در همین سفرهایی که انجام می شود نمی توان و نباید معیارهای و دستورالعمل های بین المللی بهداشتی را کنار گذاشت، فاصله حرفه ای با گردشگر باید تا زمانی که اوضاع عادی نشده حفظ و کاملا بر اساس شیوه‌نامه‌های بهداشتی رفتار شود.
شاید جوامع محلی تا مدت‌ها در پساکرونا نسبت به ورود گردشگر استرس داشته باشند
نیک‌بین با بیان اینکه تغییر رفتارها و روابط میان فردی و اجتماعی دوران کرونا تا مدت ها بعد از پایان همه گیری، گفت: حتی تاثیرات این تغییرات به پساکرونا منتقل می شود و تا مدت ها کاملا مشهود خواهد بود؛ جوامع محلی کوچک ممکن است تا مدتی از ورود گردشگران مخصوصا از مبداهای پرخطر، احساس ترس و ریسک داشته باشند؛ لذا توجه و کنترل بر جریان های گردشگری در قالب پروتکل های جهانی سفر مورد تایید سازمان های جهانی بهداشت و گردشگری از سوی بخش دولتی می تواند بر بهبود این رابطه بین جامعه میزبان با میهمان و تحت کنترل قرار گرفتن روند همه گیری اثربخش باشد تا هر چه زودتر روابط گردشگر-میزبان در مقاصد عادی شود؛ در این میان راهنمایان گردشگری نقشی مهم و محوری خواهند داشت. آنها با رعایت مدیریت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و اطمینان بخشی از مقصد به گردشگر، می توانند آرامش روانی خاطر آنها را در طول سفر رقم بزنند.
بازدیدهای آنلاین در کرونا رابطه گردشگر و جاذبه فرهنگی را حفظ کرد
نیک‌بین به نقش پررنگ متولیان ظرفیت های گردشگری فرهنگی-مذهبی در ایران برای حفظ ارتباط با علاقه مندان این بخش از صنعت گردشگری در دوران کرونا اشاره کرد و گفت: ایجاد بازدیدهای آنلاین از موزه ها، رویدادهای آیینی و معنوی، گالری های هنری، سینما و تئاتر موجب شد ارتباط مخاطبان و گردشگران بالقوه با جنبه های فرهنگی مقصدها حفظ و افزایش یابد؛ به نظر می رسد این نوع ارتباط گردشگری و فرهنگ، قالب گردشگری فرهنگی در دوران پساکرونا در ایران را با استقبال بیشتری مواجه کند.
خلاقیت و نوآوری در حوزه های فرهنگی مقصد می تواند موجب جذب گردشگر بیشتر و آینده پایدارتر برای گردشگری فرهنگی و البته فرهنگ گردشگری شود.وی همچنین به گزارش سازمان جهانی گردشگری تحت عنوان گردشگری فرهنگی و کووید ۱۹ اشاره کرد و افزود: این گزارش به تاثیر گردشگری فرهنگی در مقصدها پرداخته و راهکارهایی اثربخش تر ارائه کرده است تا بهبود اطلاعات و تبادل داده ها بین بخش های مختلف صنعت گردشگری اتفاق بیافتد؛ این جریان اطلاعات به برنامه ریزان فرصت و امکان بررسی های بهتر برای اجرای ایده های نو می دهد. خلاقیت و نوآوری در حوزه های فرهنگی مقصد می تواند موجب جذب گردشگر بیشتر و همچنین آینده پایدارتر برای گردشگری فرهنگی و البته فرهنگ گردشگری شود.
عضو هیات علمی دانشگاه، آموزش و توانمندسازی نیروی شاغل در حوزه گردشگری و فرهنگ و تقویت ساختارهای حکمرانی برای هماهنگی بهتر و اشتراک اطلاعات و جذب مخاطبان جدید از بازارهای بالقوه گردشگرفرست برای حوزه گردشگری فرهنگی را از تاکیدات برنامه گردشگری فرهنگی و کووید۱۹ سازمان جهانی گردشگری عنوان کرد.
تمرکز بر برندسازی هنرهای سنتی ایران در سطح منطقه و جهان
نیک‌بین اظهار داشت: نقش هنرهای سنتی، صنایع دستی و میراث و ظرفیت های فرهنگی-هنری ایران اسلامی در اثرگذاری مقصدها بر بازارهای گردشگری پساکرونا را نمی توان نادیده گرفت؛ قطعا با توجه به غنای فرهنگی کشور می توان بر برندسازی این ظرفیت ها برای گردشگری ایران در سطح منطقه و جهانی تمرکز کرد؛ زنان عمده تولیدکنندگان هنرهای سنتی و صنایع دستی، در قالب مشاغل خانگی هستند که در جریان همه گیری آسیب جدی اقتصادی و معیشتی را تجربه کردند، که ضرورت دارد دولت به این بخش برای فعال نگه داشتن این ظرفیت ها برای دوران پساکرونا توجه ویژه داشته باشند.