حجت الاسلام محمد رضایی آدریانی به مناسبت سالروز شهادت حضرت حمزه عموی رسول خدا (ص) در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا اظهار داشت: زمانی که اسلام در مکه ظهور پیدا کرد، پیامبر اکرم (ص) به دلیل وجود آن فضای به شدت جاهلی به ویژه به خاطر حاکمیت تعصب عربیت به پشتوانه های ویژه ای همچون حمایت آگاهانه حتی در ساختار فامیلی نیاز داشت. بنابر این شخصیت هایی را می‌بینیم که اگر این شخصیت های فامیلی بر محور حمایت آگاهانه، عالمانه و مومنانه وجود نداشتند، رسالت پیامبر در مکه موفقیت آمیز نبود. مقام اول شخصیت محوری حضرت ابوطالب بود و سپس جعفر بن ابی طالب و امیرمومنان و در این میان شخصیت دیگری همچون حضرت حمزه بسیار تاثیرگذار بود.
وی افزود: حضرت حمزه قبل از عام الفیل متولد شده بود و سه تا چهار سال بزرگتر از پیامبر اکرم (ص) بود. شجاعت و دلاوری را می توان مهمترین ویژگی حمزه دانست و حتی مشهور است نام حمزه که یکی از القاب شیر است، به اعتبار توانمندی جسمی و آمادگی رزمندگی به ایشان داده شد.
ایمان آوردن حمزه در تاریخ اسلام
این کارشناس تاریخ اسلام ادامه داد: حضرت حمزه بر اساس منابع اهل سنت در سال ششم بعثت ایمان آورد اما در منابع اهل بیت اینگونه آمده است که آن حضرت در دوران دعوت مخفیانه یعنی سه سال اول بعثت به پیامبر اکرم (ص) ایمان آورده بود. چون حمزه به رسول خدا (ص) علاقه شدیدی داشت و ارتباط نزدیک نیز با آن حضرت داشت. حضرت حمزه، هم از بعثت خبردار بوده و هم از نظر روحی و اخلاقی به فضای اسلام نزدیک بود. البته عموی پیامبر همچون حضرت ابوطالب اسلام خود را اظهار نکرد و اعلام اسلام آوردن خود را چهار سال عقب انداخت. یعنی از سال دوم تا سوم بعثت اسلام آورد و تقیه کرد تا سال ششم که در یک ماجرای معروفی اسلام خود را اعلام کرد.
وی افزود: فشارهای مشرکان بعد از اینکه اسلام در مکه رونقی پیدا کرد، نمی‌توانست متوجه پیامبر شود. چون حضرت ابوطالب سپر حمایتی مستحکمی برای رسول خدا بود و لذا مشرکان بر نومسلمانان فشار آوردند و پیامبر آنان را به رهبری جعفر بن ابی طالب یکی از شخصیت‌های مهم بنی هاشم به حبشه فرستاد. زمانی که مسلمانان نجات پیدا کردند و جمعیت مسلمانان در مکه کم شد، مشرکان متوجه شدند اگر هدف را پیامبر قرار ندهند، جمعیت مسلمانان رشد پیدا کرده و در مناطق مختلف گسترش پیدا می کنند. به همین دلیل ابوجهل عموی پیامبر در هنگامی که رسول خدا در کنار مسجد الحرام مشغول نماز بود، اهانت کرد و فضولات را بر سر و روی آن حضرت ریخت.
رضایی اضافه کرد: خبر این اهانت در مکه منتشر شد و حمزه که بیرون از شهر بود، خود را به سرعت به مکه رساند و وارد مجلس قریش شد و به سراغ ابوجهل رفت و به خاطر آن روحیه رزمندگی و صلابت با ابوجهل برخورد کرد به گونه ای که ابوجهل در این درگیری زخمی شد و حمزه همانجا به صورت رسمی اسلام آوردن خود را اعلام کرد.
وی افزود: مشرکان پس از اعلام اسلام آوردن حمزه احساس کردند که پیامبر از حمایت های دو شخصیت مهم یعنی حضرت ابوطالب به عنوان یک شخصیت اجتماعی و سیاسی و حضرت حمزه به عنوان یک شخصیت نظامی برخوردار است و این مساله برای آنان یک شکست محسوب می شد. به همین دلیل با تشکیل جلسه ای تصمیم گرفتند مسلمانان را در شعب ابوطالب محاصره کنند که این محاصره بیشتر متوجه بنی هاشم بود تا مسلمانان.
نقش حمزه در شعب ابوطالب
این پژوهشگر مذهبی اضافه کرد: در واقع قریش طرح محاصره را علیه بنی هاشم به کار برد که آنان یا از پیامبر فاصله بگیرند و رسول خدا را تحویل مشرکان دهند و یا اینکه آنان نیز در این تحریم نابود شوند. این محاصره در حدود سه تا چهار سال طول کشید و با تدبیر ابوطالب جمعیت بنی هاشم در شعب جمع شدند و امنیت و حفاظت این جمعیت را حمزه عهده‌دار شد. در این چند سال امیرمومنان شبها جان پناه پیامبر می‌شد و حفاظت کلی منطقه به دست حمزه بود.
وی افزود: بعد از اینکه شعب ابوطالب تمام شد و ابوطالب متاثر از شعب وفات کرد، قریش در مکه احساس قدرت پیدا کرد و پیامبر را هدف فشارهای سنگین خود قرار دادند و آن حضرت را اذیت کردند ولی چون در آن زمان هنوز دستور جهاد صادر نشده بود و فشارها سنگین شده بود دستور هجرت آمد و برای ایجاد مقدمات این هجرت لازم بود تا طی دو سال مردم مدینه در منا در نیمه های شب ملاقات‌هایی با پیامبر داشته باشند که در این جلسات نیز ضامن امنیتی این جلسات بود زیربنای موضوع هجرت به درستی و با امنیت شکل بگیرد.
محوری ترین شخص در حمایت از پیامبر در آغاز هجرت
رضایی اضافه کرد: بعد از اینکه مدینه روی خوش به پیامبر نشان داد و رسول اکرم (ص) به دستور الهی موضوع هجرت را اعلام کردند، حمزه از اولین مهاجران بود و وقتی که مهاجرت کرد، ضمن اینکه مأموریت داشت تا زمینه ها را برای ورود پیامبر به مدینه آماده کند در واقع همان نقشی را در مدینه داشت که ابوطالب در مکه به مدت ۱۰ سال ایفا کرد. یعنی محوری ترین شخص در حمایت از پیامبر بعد از هجرت به مدینه بود و به مدت ۳ سال تا زمان شهادتش این نقش را به عهده داشت و اگر حمزه در سه سال اول مدینه نبود، آن امنیت و آرامشی که پیامبر در مدینه شکل داده بود، محقق نمی شد.
وی افزود: علت آن نیز این بود که پایه گذاری یک دولت شهر در روستاهای پراکنده با حضور نومسلمانانی که هنوز هویت دینی پیدا نکرده‌اند و از طرف دیگر مکه بر این نقل و انتقال به شدت حساس شده و در قبایل عرب نیز ناامنی شدید وجود دارد، بسیار سخت بود. در چنین شرایطی که همانند دوران شکل گیری انقلاب اسلامی در ایران بود، یک وضعیت ویژه‌ای وجود داشت و باید تدابیری اندیشیده می شد و لذا اولین مأموریت نظامی در دو سه ماه بعد از هجرت پیامبر، به حمزه سپرده شد و اگر حضرت علی (ع) و حمزه در جنگ ها حضور نداشتند، مسلمانان یا فرار می کردند و یا ناکام بودند. بنا بر این حمزه یکی از محوری ترین شخصیت ها در شروع هجرت و ضامن موفقیت پیامبر بود و حضرت علی (ع) در کنار حمزه درخشید.
اوج درخشش حمزه در جنگ بدر
رضایی گفت: حمزه محور امنیتی نظامی شهر نوپای مدینه قرار گرفت و اوج درخشش او در جنگ ناخواسته و ناگهانی بدر بود. در این جنگ نابرابر جدای از مسائل ماورایی و مدیریت پیامبر باید گفت تدابیر نظامی حمزه باعث شد این جنگ به پیروزی شگفت انگیز مسلمانان بیانجامد
وی افزود: جنگ بدر وحشت عجیبی در قریش ایجاد کرد به گونه ای که احساس کردند اگر به طور جدی وارد صحنه نشوند، به زودی ضربه خواهند خورد. به همین دلیل در سالگرد جنگ بدر تدارک جنگی دیگر دیدند و از نظر روانی و نظامی تدارک سنگینی را درنظر گرفتند، به گونه ای که زنان داغدار جنگ بدر را به میدان آوردند تا به مردان خود برای جنگیدن با مسلمانان روحیه دهند و مشرکان با بیشترین توان رزمی خود یعنی با ۳ هزار نیرو وارد جنگ شدند.
این کارشناس مذهبی با اشاره به این که بیشتر آیات ۱۲۰ تا ۱۸۰ سوره آل عمران به جنگ احد اختصاص دارد. افزود: یک نکته مهم در این آیات، سه گانه ائتلاف قریش و منافقان از انصار در داخل مدینه و مهمتر از همه منافقان از مهاجرین است. بخشی از آیات نفاق در جنگ احد مربوط به جبهه انصار است که وارد جنگ نشدند و بخشی مربوط به منافقان است که در متن جنگ بودند. مشرکان با تمام توان داخلی مکه و حومه مکه و با ائتلاف با منافقان مدینه، چه مهاجرین و چه انصار وارد این جنگ شدند و تلاش داشتند تا پیامبر و حمزه را به قتل برسانند. چون کینه حمزه را از جنگ بدر در دل داشتند.
ایثار حمزه در جنگ احد
وی اضافه کرد: وقتی پیامبر خبر حمله مشرکان را از منابع اطلاعاتی دریافت کرد، برای مقاومت در مدینه برنامه ریزی کرد ولی منافقان دسیسه کردند تا جنگ در بیرون از مدینه باشد و جای نبرد در محل استقرار مشرکان بود. یعنی مشرکان تا حومه مدینه آمدند و بهترین مکان را برای جنگیدن انتخاب کردند. با این وجود پیامبر با همراهی حمزه بهترین تدبیر نظامی را به کار بردند ولی خط نفاق در وسط حمله به کمک مشرکان آمد که موضوع عقب نشینی را مطرح کردند که البته مسلمانان در واقع شکست خورده بودند.
رضایی ادامه داد: بخشی از به هم ریختگی رزم مسلمانان تقصیر قریش بود، بخشی به سستی بعضی از رزمندگان برمی گشت و بخشی نیز مربوط به دسیسه های منافقان بود و در نتیجه مشرکان اشاره کردند تا نیروی کمین کرده حمله کند و منافقان در وسط درگیری دوم، فرار همگانی را پایه‌گذاری کردند. هدف از فرار همگانی این بود که پیامبر، علی و حمزه در وسط محاصره دشمن قرار گیرند و در این محاصره بود که حمزه به علی اشاره کرد و حفاظت از جان پیامبر را به علی سپرد و در وسط کارزار جان خود را فدا کرد.
وی افزود: شخصیت حمزه با این جایگاه محوری هم در مکه و هم در مدینه الگوی یاری و یاوری در شرایط خاص و بحرانی و در جایی بود که جامعه ای نوپا دچار هجمه های فراگیری شده بود و شهادت حمزه به قدری بر پیامبر سنگین بود که عموی خود را سیدالشهدای اسلام نامید و دستور داد تا زنان مدینه در هر مصیبتی اول بر حمزه گریه کنند و بعد برای شهدای خود و مصیبت های خود گریه کنند.
رضایی اضافه کرد: شهادت حضرت حمزه به قدری مهم بود که حضرت زهرا تا زمانی که زنده بود برای زیارت آن حضرت برنامه داشت و تربت او را تسبیح راز و نیاز خود قرار داده بود.