خراسان شمالی با داشتن ۲میلیون و ۵۰۰ واحد دامی قطب دامپروی در کشور است اما به علت نبود زنجیره تولید درآمد کمی حاصل دامداران استان شده است زیرا آنان تنها از فروش گوشت قرمز سود می برند و فرآورده های فرعی گوشت شامل آلایش دامی و امعاء و احشاء دام با قیمت پایین به فروش می رسد و یا دور ریخته می شود که حتی آلودگی زیست محیطی نیز دارد این در حالی است که اگر این زنجیره تکمیل شود باعث ارزش افزوده خواهد شد.
در مجموع ۴۶ هزار خانوار بهره بردار در بخش دامی در خراسان شمالی فعالیت دارند که استان دارای جمعیت ۳۰ هزار خانوار عشایری نیز است که این قشر تولید کننده نیز بیش از ۷۰۰ هزار راس دام سبک در اختیار دارند که تنها از ناحیه فروش گوشت قرمز زندگی را گذران می کنند و از فراورده های فرعی دام به ویژه پشم چیزی عایدشان نمی شود این در حالی است که پشم در صنعت کاربرد زیادی دارد اما در این خطه حتی آتش زده می شود.
و حتی این قشر در سال های گذشته در فصل بهار آیین پشم چینی داشتند که در صنایع تولیدی از جمله نمد بافی، گبه ، سفره کردی، قالی، قالیچه و لباس پشم کاربرد داشت اما این نیز از رونق افتاد که هم اینک پشم های تولیدی به علت نبود بازار یابی دور ریز شده است.
پشم گوسفند از گذشته تاکنون در بسیاری از صنایع کاربرد داشته است و تنها با گذر زمان و تکامل تکنولوژی شیوه استفاده از آن تغییر یافته است.
پشم گوسفند ویژگی های فیزیکی و شیمیایی دارد که در گذشته چادرنشینان و روستاییان از این خواص استفاده های فراوان می کردند، از جمله بافت انواع لباس با پشم گوسفند، قالی و نمداست، ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن سبب شده است که در صنعت نساجی و پوشاک بسیار کاربرد داشته باشد.
یکی از مهم ترین کاربرد های پشم گوسفند در صنعت، وجود خاصیت ضد باکتری و ضد میکروبی بودن آن است که در صنایع مختلف که شرایط کاری افراد به گونه ای است که نمی توانند لباس هایشان را بشویند استفاده می شود، یکی از کاربرد های پشم گوسفند در صنعت، در صنعت داروسازی است.
استفاده پشم در صنایع آرایشی و بهداشتی، صنایع خودروسازی، عایق سازی و هواپیما سازی و کود بیولوژیک نیز کاربرد دارد.
بی مهری به پشم های رنگی
یک محقق علوم دامی در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی مهم ترین علت نبود بازار پشم تولیدی این استان را رنگی بودن آن دانست و گفت: پشم دام های این استان بیشتر با رنگ های قرمز، قهوه ای و سیاه هستند که در صنعت نساجی کاربرد زیادی ندارد، این در حالی است که مواد تشکیل دهنده ۸۵ درصد یک فرش شامل پشم سفید است.
دکتر حسن علمی افزود: گوسفندان این استان در تقسیم بندی بر مبنای خصوصیات پشم شامل پشم های رنگی و با ضخامت ( ۳۰ میکرون) هستند که جزء پشم ضخیم محسوب می شود.
وی اظهار داشت: در سال های اخیر بر اثر تلاقی نژادی دام های سبک خصوصیات پشم گوسفند های تولیدی نیز تغییر پیدا کرده است که بیشتر پشم ها رنگی شده اند.
وی گفت: پشم محصولی تولیدی و طبیعی است که در سال های گذشته کاربرد های زیادی داشت اما هم اینک با تولیدات صنعتی حتی این مواد ارزشمند بعضا در استان دور ریخته می شود این در حالی است که در صنایع کاربرد های زیادی نیز دارد.
محقق علوم دامی در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی اظهار داشت: هم اینک بیشتر از پشم سفید در صنعت نساجی استفاده می شود چرا که رنگ پذیر است اما پشم های تولیدی استان که قهوه ای، قرمز و سیاه، هستند به خود رنگ نمی گیرند، باید بیشتر در رنگ های طبیعی خود بکار برده شوند که در صنعت از آن کمتر استفاده خواهد شد.
وی با بیان اینکه در صنعت پشم، پشم سفید ارزشمند است گفت: بیشتر پشم های تولیدی در شمال شرق کشور رنگی هستند که در صنعت نساجی استقبال نمی شود.
وی ضخامت بالای پشم های تولیدی استان را نیز مانع استفاده از آن در صنعت نساجی دانست و افزود: پشم های ظرفیت کاربرد های فراوانی دارند، علاوه بر ضخامت در داخل پشم دام های استان مقداری ژار (خرمو) وجود دارد که باعث کاهش کیفیت پشم شده است، خر مو باعث کاهش کیفیت نخ تولیدی نیز می شود.
علمی اظهار داشت: پشم های تولید در ایران جزء درجه چهار محسوب می شوند که بیشتر در صنعت قالی بافی بکار برده می شود، صنعت نساجی نیاز به پشم های ظریف دارد.
این محقق امور دامی گفت: هزینه نساجی با پشم های با ضخامت بالا سنگین است چرا که باید در مراحل کار از روغن های به خصوصی استفاده شود.
نبود پشم شویی در استان
وی از نبود واحد پشم شویی در استان نیز گلایه کرد و اظهار داشت: با وجود اینکه خراسان شمالی قطب دامپروی است اما نزدیک ترین پشم شویی به استان تربت حیدریه، اصفهان و کرج است که هزینه های حمل و نقل را بسیار بالا می برد.
علمی افزود: همچنین دامداران در پشم چینی دقت نمی کنند و چرا که قبل از پشم چینی، پشم دام باید تمیز باشد، پشم تولید استان خار و خاشاک و ضایعات زیادی دارد که در زمان شست و شو تا حدود ۵۰ درصد وزن کاهش خواهد یافت.
این محق امور دامی گفت: متاسفانه دامداران برای شناسایی دام ها با اسپری رنگ مصنوعی نیز می زنند که این این امر هم باعث می شود در زمان رنگ دهی پشم رنگ به خود نگیرد و در استفاده از رنگ طبیعی نیز رنگ مصنوعی شسته نمی شود.
وی بر آموزش دامداران در زمان چیدن پشم ها به صورت بهداشتی تاکید کرد و افزود: دامداران باید از این ناحیه آموزش ببینند، حتی برخی از دامداران بعد از چیدن پشم و یا کشتار دام پوست و پشم را در فضای مرطوب و غیر بهداشتی نگهداری می کنند که باعث کاهش استحکام و حتی فاسد نیز خواهد شد.
محقق علوم دامی در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان شمالی گفت: پشم خاصیت ضد باکتریایی و سوپر جاذب قوی است که خواص زیادی دارد که می تواند در صنعت بکار برده شود اما به این ماده تولید بی توجهی شده است.
علمی به طرح کاربردی از پشم تولیدی استان که گواهی ثبت اختراع آن را نیز گرفته است اشاره ای کرد و افزود : فرایند تهیه کودهای بیولوژیکی آلی با استفاده از ضایعات پشم گوسفند در ترکیب با پرلینت، پنتونیت و کود حیوانی که در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور ثبت اختراع شده است، امید وار هستیم این طرح به مرحله تجاری سازی برسد که ارزش اقتصادی دامپروری را بالا خواهد برد.
وی گفت: در گذشته مقدار زیادی از پشم تولیدی در تولید محصولاتی همچون لحاف، تشک استفاده می‌شد اما در حال حاضر این کالا از محصولات دیگری همچون لایکو و سایر موارد استفاده میشود.
علمی تصریح کرد: همچنین طول و قطر الیاف در ناحیه گردن، شکم و گرده دام متفاوت است و بسیاری از دامداران به هنگام چینش این پشم‌ها را با یکدیگر مخلوط می‌کنند که این امر موجب پایین آمد کیفیت پشم و قیمت آن میشود.
وی با تاکید بر اینکه تاکنون طرح‌های مختلفی برای استفاده از پشم و بالا بردن ارزش اقتصادی آن مطرح شده است، توضیح داد: راه‌اندازی استحصال چربی پشم دام نیز می تواند کمک بزرگی به چرخه اقتصادی دامپروری داشته باشد.
علمی با اشاره به اینکه در پشم دام چربی به نام لالوئین وجود دارد، گفت: از این چربی برای استفاده از لوازم آرایشی و صنعت چسب‌سازی استفاده میشود.
تولید چهار هزار و ۶۰۰ تن پشم
سرپرست سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی گفت: دامداران استان سالانه چهار هزار و ۶۰۰ تن پشم تولید می‌کنند که به صورت خام و بدون فرآوری از این خطه خارج میشود.
محمد محمدزاده اظهار داشت: هر چند بخش عمده ای دام استان به صورت زنده خارج می شود اما آن میزان دامی هم که کشتار می شود فرآورده های آن شامل پوست و پشم به صورت خام و با قیمت پایین به علت نبود فرآوری از استان خارج می شود.
وی افزود: اقتصاد دام سبک تک محصولی است بدین جهت به دنبال زنجیره تولید و ارزش پشم هستیم تا با ایجاد این زنجیره بتوانیم درآمدزایی در کنار گوشت قرمز برای تولیدکنندگان ایجاد کنیم.
این استان با احتساب دام سنگین حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دامی دارد که سالانه ۷۰۰ هزار راس دام مازاد بر نیاز استان به صورت زنده و پرواری برای کشتار به دیگر استان‌ها حمل میشود.
این میزان دام تولیدی استان به صورت خام به استان های گلستان، تهران، خراسان رضوی و یزد حمل شده و پس از کشتار روانه بازار می شود.
استان خراسان شمالی از نظر واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی حوزه دامی بسیار فقیر است و تنها یک کشتارگاه صنعتی در استان با ظرفیت ۱۳ هزار و ۵۰۰ تن فعال است.
به گزارش ایرنا آلایش خوراکی دام شامل کله و پاچه، دل، جگر، قلوه، زبان، شکمبه، شیردان، هزار لا و روده نیز بدون بسته بندی و فراوری به صورت خام به فروش می رسد.
پوست، سم، شاخ، خون، چربی حیوانی و سایر اعضا و جوارح غیرخوراکی دام‌ها بعضا با قیمت پایین به فروش می رسد و بخش زیادی دور ریخته می شود در حالی که در صنعت کاربردهای زیادی دارند.
سرپرست سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی گفت: هم اینک سرمایه گذارانی از جمله شرکت گوشت ایران برای ایجاد زنجیره گوشت قرمز در استان قول های مساعد داده اند که در این خصوص جلسه هایی نیز داشته ایم که امید وار هستیم عملیاتی شود.
محمد زاده گفت: گوشت و شیر از جمله محصولاتی است که برای یک دامدار تبدیل به ارزش افزوده میشود اما در کنار آن پشم نیز از دیگر محصولات تولیدی دام است که می‌تواند به اقتصاد یک دامدار کمک کند.
وی اظهار داشت: پشم کاربردهای زیادی دارد اما استفاده از ظرفیت این محصول در این استان مغفول مانده است که علاوه بر استفاده از آن در صنعت نساجی ، پارچه بافی و قالی بافی، نمد و چربی استحصال از آن نیز تولید کرم های بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.
وی تعداد بهره برداران در بخش دام را ۴۶ هزار نفر ذکر کرد و افزود: با توجه به اینکه بیش از ۴۴ درصد جمعیت استان ساکن روستا و بیش از ۹۰ درصد جمعیت روستایی به حرفه دامپروری اشتغال دارند کمبود و گرانی علوفه این قشر را با چالش مواجه کرده است.
براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، ۴۴ درصد جمعیت ۸۶۳ هزار نفری این استان در نواحی روستایی سکونت دارند.