یکی از اساسی ترین متغیرهای پیشرفت و توسعه همه جانبه کشوری، شناسایی، ثبت و نگهداری از میراث بشری موجود در آن کشور است چرا که توسعه پایدار در تعریف به عنوان توسعه جوامع با در نظر گرفتن حقوق نسل آینده تئوریزه شده است.
جزیره قشم با وسعت ۱۵۰۰ کیلومتر مربع که بزرگترین جزیره خلیج فارس است در منطقه ساحلی با آب و هوای گرم و خشک با میانگین بارندگی سالانه ۱۲۰ میلی متر و در ناحیه آب و هوایی نیمه حاره‌ای یا نیمه استوایی و در ناحیه رویشی خلیجی و عمانی قرار دارد و عمده پوشش گیاهی آن شامل درخت کنار، کهور و کرت است.
این جزیره علاوه بر دارا بودن موقعیت ویژه راهبردی و دیگر امتیازهای گوناگون، از طبیعت بسیار متنوع و با ارزشی برخوردار است.
زیستگاه های ویژه، گونه‌های جانوری و گیاهی کمیاب، پدیده های زمین شناسی گوناگون و چشم اندازهای بدیع در خشکی و ساحل سراسر جزیره به وفور یافت می‌شوند.
موقعیت ویژه جغرافیایی این جزیره و تاریخچه آن باعث شکل گیری تنوع زیستی منحصر به فرد در این جزیره و سواحل آن شده است.
این جزیره با وسعت زیاد نسبت به سایر جزایر خلیج فارس در مرز ۲ اکوسیستم دریایی کاملا متفاوت یعنی خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد.
شرایط زیستگاهی از جمله شوری، دما، اکسیژن و نظایر آن در این ۲ اکوسیستم آبی یکسان نیست و این عوامل باعث شده به رغم اینکه این ۲ آبراه از طریق تنگه هرمز به هم متصل هستند به لحاظ تنوع زیستی بسیار متفاوت باشند. جزیره قشم در مرز این دو اکوسیستم اهمیت محیط زیستی ویژه‌ای پیدا کرده است.
یکی از مواردی که باعث غنای زیستی و تنوع زیستی بالا می‌شود، تنوع زیستگاهی است. وجود زیستگاه‌های مختلف در این جزیره بخصوص زیستگاه‌های ساحلی از ویژگی‌های منحصر به فرد این جزیره است. به طور مثال انواع بسترهای ساحلی همانند بسترهای صخره‌ای، مرجانی، سواحل گلی، سواحل ماسه‌ای، جنگل‌های مانگرو و که در سرتاسر خلیج فارس مشاهده می‌شوند، بصورت یکجا در جزیره قشم وجود دارند.
با داشتن این تنوع زیستگاهی، ما شاهد تنوع زیستی بالا در سواحل جزیره قشم هستیم. سه اکوسیستم حیاتی شامل بسترهای مرجانی، جنگل‌های حرا و جنگل‌های بارانی به لحاظ تنوع زیستی از بیش‌ترین تنوع جانوری و گیاهی برخوردارند در قشم و آب‌های پیرامونی آن دو اکوسیستم اول و دوم وجود دارند.
وسعت جنگل‌های حرا در قشم بیش از یکصد هزار هکتار است. وسعت جزایر مرجانی در آب‌های پیرامون قشم دقیقا مشخص نشده ولی بر اساس برآوردهای مقدماتی در اطراف قشم و تنگه هرمز تراکم مرجان‌ها و تنوع جانوری وابسته به آن در خلیج فارس بسیار زیاد است.
با توجه به جریانات جزر و مدی در خلیج فارس، یکی از اکوسیستم‌های مهم که در اطراف جزیره قشم قابل مشاهده و دسترسی می‌باشد منطقه جزر و مدی است.
تنوع زیستی و فراوانی گونه‌ای در مناطق جزر و مدی وابسته به ساختار و نوع بستر دارد و بدلیل غنای گونه‌ای و زیستگاهی منطقه جزر و مدی جزیره قشم و همچنین سهولت دسترسی، این منطقه یکی از مناطق مورد علاقه بازدید برای گردشگران است.
ژئوپارک جهانی قشم واقع در جزیره قشم، نخستین ژئوپارک خاورمیانه است که از سال ۱۳۸۵ به عضویت شبکه جهانی ژئوپارک‌های تحت حمایت یونسکو درآمده و دارای ۲۵ ژئوسایت(مکان دارای میراث زمین شناسی) است که جنگل حرا، دره ستاره ها، تنگه چاهکوه، غار نمکی، جزایر ناز، ساحل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های پوزه عقابی، بندر تاریخی لافت، غار خربس، بام قشم، صخره خرچنگ‌ها دره تندیس‌ها، و تالاب پرندگان دو کوهک مهم ترین آنها هستند.
طبق اعلام ستاد اجرایی خدمات سفر قشم از روز ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ تا پایان روز هفتم فروردین ۱۴۰۱، ۳۴ هزار و ۲۳ نفر از گردشگران نوروزی از ژئوسایت دره ستاره ها، ۳۵ هزار و ۵۵۰ گردشگر از ژئو سایت تنگه چاهکوه، ۱۹ هزار و ۱۰۱ گردشگر از موزه گوران، ۶ هزار و ۱۲۲ گردشگر از غار نمکدان، هزار و ۹۳۱ نفر از دره تندیس ها و هزار و ۲۶۱ گردشگر از موزه ژئوپارک بازدید کرده اند.
در این یادداشت با شماری از این ژئو سایت ها(مکان دارای میراث زمین شناسی) آشنا خواهید شد.
جنگل های حرا (مانگرو)
این جنگل ها یکی از مهم ترین کانون های تنوع زیستی بر روی کره زمین به شمار می آیند. این جنگلها از یک یا گاهی دو گونه مانگرو تشکیل شده و فراوان ترین گونه آن حرا است که اسم علمی آن به واسطه تحقیقات دانشمند پارسی ابوعلی سینا نام گزاری شده است.
بسیاری از آبزیان شامل انواع ماهی ها، خرچنگ ها، میگوها، دلفین ها و لاک پشت های دریایی در این زیستگاه به بهترین نحو رشد و تکامی می یابند.
هرساله بیش از صد گونه پرنده در مسیر مهاجرت به این مکان می آیند و بیش از ۶ ماه از سال را به واسطه امنیت و فراوانی غذا در حرا می گذرانند.
سفر دریایی در منطقه جنگل های حرا جزیره قشم در زمان جزر دریا و هنگامی که درختان با ارتفاع چهار تا شش متر از دل آب های نیلگون خلیج فارس سر بیرون می آورند و همچنین به نظاره نشستن شرایط مد دریا و به زیر آب رفتن مجدد درختان، چشم انداز ویژه ای دارد که به راحتی نمی توان از کنار آن گذشت.
جنگل های دریایی حرا در جزیره قشم یکی از ۵۳ منطقه حراست شده دنیاست که همه ساله شمار زیادی از دوستداران طبیعت را به سمت خود فرا می خواند و کمتر کسی است که در سفر به این جزیره زیبا از این شرایط ویژه غافل بماند.
حضور پرندگان مهاجر در مناطق حرا جزیره قشم نیز که همه ساله با سرد شدن هوا در مناطق سردسیر شمال کشور و زیستگاه های سردسیر سیبری به سمت جزیره قشم کوچ می کنند نیز بر زیبایی این جنگل ها می افزاید.
ژئوسایت دره ستاره ها؛ هنرنمایی باد و خاک
در مجاورت روستای برکه خلف دره ای متشکل از ستون ها و حجم های سنگی عجیب قرار دارد که حاصل فرسایش زمین توسط بارندگی های رگباری فصلی است.
این احجام سنگی، دره ستاره ها را به گونه ای آراسته است که گویی این منطقه متعلق به زمین نبوده و بخشی از یک سیاره دیگر است.
این دره از یک لایه نازک ماسه سنگی مارنی در بالا و یک لایه ضخیم مارنی سست در پایین تشکیل شده است.
فرسایش مارن که نسبت به ماسه سنگ مقاومت کمتری از خود در برابر فرسایش نشان می دهد، باعث ایجاد پیکره های قارچی، ستون های دودکشی شکل و حجم های عجیب سنگی شده است.
ژئو سایت تنگه چاهکوه قشم هنر طبیعت در جمع آوری آب شیرین
این ژئو سایت هنر طبیعت در جمع آوری آب شیرین و هوشمندی انسان در بهره برداری مطلوب است، این تنگه زیبا در ۷۰ کیلومتری شهر قشم و در کنار روستای چاهو شرقی بخش شهاب قرار دارد، علت نامگذاری این منطقه به نام چاهکوه وجود چهار چاه در ابتدای این تنگه است.
دیده‌های زمین شناختی از جمله فرسایش می‌توانند آثار زیبایی رو خلق کنند از جمله این موارد می توان به تنگه یا دره چاهکوه قشم اشاره کرد.
این تنگه نمایش با شکوهی از فرسایش سنگ های رسوبی است که طی گذشت زمان به وجد آمده است.
این تنگه که جزئی از ژئوپارک قشم به حساب می آید به تایید یونسکو نیز رسیده است.
ژئوسایت گنبد نمکی و غارهای نمکدان
گنبد نمکی و غارهای نمکی در ۱۳۰ کیلومتری شهر قشم با ۲۰ کیلومتر جاده خاکی همراه با پیاده روی در مجاورت روستای کانی قرار دارد.
در غربی ترین بخش جزیره توده نمک سینه زمین را طی میلیون های سال شکافته و منطقه نمکدان را ایجاد کرده است.
نمکدان همچون گنبدی استوار مشرف به خلیج فارس سر برافراشته و زیبایی های بی همتای خود را به زیبا دوستان به ارمغان آورده است.
چشمه های سپید، دریاچه شور، دره های خیال انگیز، ساحل آرام و از همه مهمتر غار نمکی بی مانند بخشی از جاذبه های این زیبای سپید به شمار می رود.
طولانی ترین غار نمکی جهانی به طول ۶ هزار و ۳۰۰ متر با تالارهای رویایی، قندیل های چند متری، شکوفه های میلی متری و دیواره های رنگارنگ که چشم هر بینده ای را مسحور و مبهوت خود کرده و چیره دستی نقاش بی همتای آن را به نمایش می گذارد، در این گنبد قرار دارد.
ژئوسایت جزایر ناز، راز و نیاز ساحل و دریا
در نوار ساحلی جنوبی قشم چند جزیره نسبتا کوچک در نزدیکی ساحل قرار گرفته‌اند که در هنگام مد دریا از جزیره قشم جدا شده و به صورت جزایر مستقل درمی آیند و در هنگام جزر دریا به جزیره قشم متصل می شوند.
این ویژگی برای مردم بسیار جذاب و هیجان انگیز است. همچنین این بخش از ساحل جنوبی دارای تنوع زیستی ویژه و غنی بوده و پرندگان مهاجر و غیر مهاجر زیادی در این منطقه مشاهده می شود.
این جزایر با صدف ها و ماهیان رنگارنگ، ساحلی ماسه ای و پهناور و غروبی خیره کننده و زیبا و چشم اندازی بی همتا، ذهن را جلا داده و بیننده را به تفکر وا می دارند.
علاوه بر آرامش و زیبایی ساحل، دیدن صدف ها و مرجان ها در طرح و رنگ های مختلف و متنوع، هیجان و لذت خاصی را به همراه دارند.
جزایر سه گانه ناز جلوه ای زیبا از طبیعت بکر و زیبای خلیج همیشه فارس است که هر شب با بالا آمدن آب دریا از جزیره قشم جدا و صبح ها با عقب نشینی آب، بار دیگر به این جزیره ملحق می شوند و به گفته بومیان، به دلیل همین ناز کردنشان در پیوستن به قشم است که به جزایر ناز شهرت یافته اند.
در زمان جزر می توان پیاده بر روی ماسه های نرم و مرطوب بستر دریا قدم زد و به جزیره ناز رسید.
برنامه‌ریزی بازدید از جزایر ناز نیاز به آگاهی از زمان جزر و مد دریا دارد و بازدید از این پدیده طبیعی کاملا وابسته به پایین بودن سطح آب دریا است. هر نوبت جزر یا مد تدریجی دریا ۶ ساعت طول می‌کشد.
حدود سه ساعت پس از آغاز جزر (پایین رفتن آب)، دریا به حدی عقب می‌رود که باریکه راه جزایر ناز از زیر آب بیرون می‌آید و شما می‌توانید خود را به این جاذبه شگفت‌انگیز برسانید و شما تا یک ساعت پس از آغاز مد فرصت دارید که به ساحل اصلی قشم بازگردید.
لاک‌پشت‌های پوزه عقابی
زیستگاه های مرجانی، جنگل های حرا، سواحل ماسه ای، صخره ای و گلی محیط دلپذیری را برای ادامه حیات این آبزیان غول پیکر و با شکوه فراهم کرده آورده است که از بین پنج گونه لاک پشت های دریایی، گونه های عقابی و سبز جزیره قشم را برای ادامه حیات خود برگزیده اند.
لاک پشت های عقابی هر ساله به سواحل شیب دراز پناه می آورند و تخم گذاری می کنند که پس از گذشت ۲ ماه هزاران بچه لاک پشت جزیره را به سمت خلیج فارس ترک می کنند.
بندر تاریخی لافت
بندر تاریخی لافت در ساحل شمالی جزیره قشم قرار دارد. این بندر بر اساس نوع بافت به دو قسمت لافت کهنه و نو تقسیم می شود.
ویژگی های جغرافیای لافت که شامل نزدیکی به سرزمین اصلی نسبت به سایر مناطق جزیره است باعث شده که در دوره های متعدد مورد سکونت قرار بگیرد.
بیشتر آثار تاریخی این منطقه به صورت سازه های دفاعی می باشند که می توان به قلعه نادری، برج های دیده بانی مربوط به دوره های سلجوقی تا افشاریه اشاره کرد.
سازه های آبی از مهم ترین آثار تاریخی این بندر به شمار می رود که چاه های «تلا» - (Talaa) از آن جمله اند.
البته در لافت ابنیه مذهبی و مساجد مربوط به دوره قاجاری نیز وجود دارد اما شاخص ترین نشانه های معماری بومی در این بندر تاریخی بادگیرها است.
معماری بندر لافت به همراه بادگیرها و آب انبارها، کوچه های سایه انداز در مسیر حرکت باد، فضاهای ورودی و رنگ روشن بدنه ها به معماری و شهرسازی این منطقه جلوه ای نمایان و جذاب بخشیده است.
غار خربس
غار باستانی خربس از نقاط دیدنی مروارید خلیج فارس و میراث ماندگار قشم در دل تپه های باستانی این جزیره نماد دوران اشکانی - ساسانی و نیایشگاه آیین میترائیسم و آناهیتا است که امروزه به عنوان یکی از مهمترین محوطه های گردشگری تاریخی قشم شناخته می شود.
غار خربس، خوربس یا کت کافرون در دامنه کوه صخره ای کم ارتفاعی مشرف به آب های نیلگون خلیج فارس در فاصله ۱۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان قشم در همسایگی «بقعه شاه شهید» واقع شده است.
غار خربس از نوع غارهای طبیعی است بدین نحو که در اثر نفوذ آب، دالان های کوچکی در داخل آن ایجاد شده است.
سپس در دوره های تاریخی این دهلیزها گسترش و توسعه داده شد. این غار شامل دو طبقه است که طبقه اول بخش طبیعی غار بوده و بخش دستکند نیز در طبقه دوم که شامل یک اتاق مرکزی مستطیل شکل و اتاق های کوچک همجوار است.
همچنین وجود طاقچه هایی با طاق گهواره ای شکل، سقف گهواره ای و هلالی شکل اتاق ها همگی نشان از یک نوع معماری صخره ای پیشرفته دارد.
با توجه به فرم معماری صخره ای و همچنین وجود آثار و محوطه های متعدد تاریخی در اطراف آن به احتمال زیاد مربوط به دوران تاریخی اشکانی و به احتمال فراوان ساسانی است.
دورنمای این غار تلفیقی از طیف رنگ های خاک این منطقه در کنار آبی نیلگون دریاست که جلوه های بصری زیبایی را خلق کرده است و نظر هر رهگذری را به سوی خود جلب می کند.
آثار دامنه غار تاریخی خوربس با وسعت بیش از ۱۰ هکتار، از جمله وسیعترین و غنی ترین آثار باستانی جزیره قشم به حساب می آید.
بر اساس بررسی های سطحی صورت گرفته، قدیمی ترین آثار شناسایی شده محوطه غار باستانی خربس یک مجموعه از دست تراش های دوره پارینه سنگی میانی است.
علاوه بر آثار دوران پارینه سنگی میانی، شواهد و آثار دیگری مانند سفال از دوره اشکانی - ساسانی و نیز گورستان در سطح محوطه مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته است.
بخش وسیع آثار دامنه غار خوربس که شواهد معماری سنگی به وضوح در سطح آنها قابل رویت است، به دوران اسلامی متاخر تعلق دارد.
دره تندیس ها، نماد شگفتی های ژئوپارک جهانی قشم
ژئوسایت دره تندیس ها به عنوان یک پدیده زمین شناختی و شگفت انگیز طبیعت از جمله مهم ترین جاذبه های گردشگری جزیره قشم محسوب می شود که مشاهده آن نه تنها برای متخصصان در علوم زمین شناسی بلکه برای سایر علاقه مندان طبیعت و گردشگران نیز می تواند جذاب باشد.
بام قشم
در فاصله ۷۵ کیلومتری شهر قشم و بخش غربی جزیره حد فاصل روستای بندر سلخ(در جنوب) و روستای طبل(در شمال)، ارتفاعات موسوم به بام قشم قرار دارد.
بام قشم فلاتی نیمه مرتفع است که گسترده ترین بخش مرتفع جزیره را تشکیل می دهد.
جزیره زیبا قشم در جنوب ایران و در مدخل ورودی خلیج فارس، باتوجه به جاذبه های بیشمار طبیعی موجود در آن، ظرفیت ها و استعدادهای بالقوه ای در زمینه جذب گردشگر و جهانگرد دارد.
این جزیره با آغاز تعطیلات پایان سال و حضور انبوه گردشگران و مهمانان رنگ و بوی نوروزی و بهاری به خود گرفته است.
همه ساله با آغاز تعطیلات نوروزی، جزیره قشم مملو از جمعیت گردشگری است که از اقصی نقاط میهن اسلامی با هدف استفاده از هوای کاملا بهاری، سایت های منحصر بفرد گردشگری، سواحل زیبا و بازار مناسب خرید آن، راهی این منطقه در جنوبی ترین نقطه کشور می شوند.
قشم این روزها میزبان انبوه میهمانان و گردشگران از اقصی نقاط ایران و مسافران خارجی است.
مردم ایران زمین همه ساله با سفر به جزیره قشم به عنوان سرزمین زیبایی‌ها از شگفتی‌های عالم خلقت در قالب سایت‌های مهم گردشگری قشم و دهها پدیده دیگر زمین شناختی دیدن می‌کنند.
ارتباط با مردمان شریف و میهمان دوست جزیره قشم، استفاده از خانه‌های بوم گردی در روستاهای هدف گردشگری، بازدید از موزه لنج سازی گوران، استفاده از سواحل زیبا، خرید از بازارها و مجتمع‌های تجاری، استفاده از مدارس غواصی برای تماشای شگفتی‌های زیبای زیر آب، شنا در سواحل و بهره بردن از ورش‌های مختلف آبی به همراه خرید صنایع دستی بانوان هنرمند جزیره هم از دیگر امتیازات سفر به این جزیره شگفتی‌ها است.
سفر به قشم از سه مسیر هوایی (فرودگاه بین‌المللی قشم)، زمینی (سفر با خودروهای شخصی و عمومی از طریق اسکله پهل بندرعباس به اسکله لافت جزیره قشم توسط شناورهای لندینگ کرافت) و دریایی (از اسکله شهید حقانی بندرعباس به اسکله شهید ذاکری شهر قشم) امکانپذیر است.
جزیره زیبای قشم با فرصت های عالی تجاری، دارای مساحتی ۲.۵ برابر بزرگتر از سنگاپور و بحرین می باشد.
این جزیره با سواحل آرام و پوشیده از شن های سفید و غروب منحصر به فرد به عنوان مروارید خیج فارس شناخته می شود.