تا پیش از پیدایش کرونا قرار بود در مرحله نخست تا سال ۲۰۳۰ و در گام بعدی تا سال ۲۰۵۰، طی برنامه ای جهانی، گردشگری سلامت به اولین صنعت پررونق و ارزآور تبدیل شود ولی پاندمی کرونا موجب اختلال و برهم خوردن معادلات در تحقق این برنامه شد، هرچند که موفق به توقف کامل آن نشد، زیرا در دوران پساکرونا اگرچه شمار گردشگران سلامت به صورت جدی افت کرده است، اما در همین حال شاهد رشد جهشی برخی کشورها در این شاخه از صنعت گردشگری هستیم.
به گزارش ایرنا، غفلت کشور ما از ارتقای گردشگری سلامت، بی‌توجهی به تبلیغات و بی‌اعتنایی به معرفی، بازاریابی و غیره در دوران ۲ ساله شیوع کرونا، اکنون اثرات خود را بر این حوزه نمایان ساخته و حضور و فعالیت ما به واسطه ورود و ظهور پرقدرت کشورهای رقیب از جمله ترکیه و اردن در این حوزه، در معرض تهدید و تحدید جدی قرار گرفته است.
همه‌گیری کرونا، حیات گردشگری سلامت را همچون بسیاری از عرصه‌ها و بخش‌ها با تهدید جدی مواجه کرده و به پایین ترین سطح ممکن تنزل داد و این روند تا بدانجا پیش رفت که میزان خسارت کرونا به این بخش از گردشگری کشور در ۲ سال گذشته، ۲ میلیارد دلار برآورد شده است.
تا قبل از آن این صنعت پررونق بعد از ۲ صنعت نفت و خودروسازی به عنوان سومین صنعت بزرگ درآمدزا در جهان شناخته می‌شد اما گویی در به راه افتادن دوباره قطار این صنعت ارزآور کشورهای دیگر از جمله ترکیه در این ۲ سال به جمع کردن نیرو و انرژی خود پرداخته و خیز بلندی را برای حضور پرتوان در این زمینه برداشته‌اند، به گونه ای که گویا انحصار مشهد، به عنوان قطب گردشگری منطقه، رنگ باخته و دیگر داومی ندارد و حضور رقبای بزرگ و پرقدرت در این عرصه در حال پررنگ شدن است.
صاحبنظران حوزه اقتصادی بر این اصل متفق القولند که صنعت گردشگری سلامت، تاثیر بسزایی در کسب درآمدهای ارزی کشورها دارد و در آینده‌ای نزدیک به صنعت نخست جهان به دلیل اهمیت درمان و سلامت در جوامع انسانی بدل خواهد شد.
سازمان جهانی گردشگری (WTO) به طور خاص، گردشگری سلامت را استفاده از خدماتی تعریف می کند که به بهبود یا افزایش سلامت و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آب‌های معدنی، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر شود که سکونت وی در مکانی خارج از محل زندگی اوست و عمدتا بیش از ۲۴ ساعت به طول می‌انجامد.
نقش آفرینی و نام ایران و مشهد در عرصه توریسم درمانی به دلیل تجهیزات سطح بالای پزشکی، ارزان بودن خدمات، وجود متخصصان توانمند در عرصه پزشکی و غیره، کشورمان را تا قبل از شیوع کرونا به یکی از مقاصد مطلوب و جذاب برای گردشگران سلامت و بیماران خارجی تبدیل کرده بود که به دنبال اعمال درمانی و زیبایی بودند؛ البته همچنان این ظرفیت ها در کشور و کلانشهر مشهد وجود دارد و هنوز هم می توان به آنها به چشم فرصتی بی‌تکرار نگریست، قبل از آنکه این فرصت به واسطه فعالیت کشورهای رقیب در منطقه، تهدید شده و از دست رفتن برود.
تجربه رونق دوباره گردشگری سلامت در سال جاری
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت کشور با بیان اینکه پس از فراگیری واکسیناسیون عمومی و کمرنگ شدن شیوع کرونا، شاهد جاری شدن خون تازه ای در رگهای گردشگری سلامت در ایران و کشورهای منطقه بوده ایم، گفت: حیات دوباره توریسم درمانی در دوره جدید با تفاوتهایی همراه شد که باید با شناخت و اهمیت دادن به آنها برای دستیابی به جایگاه گذشته اقدام کنیم.
حسین نیکونام ادامه داد: از سال ۱۴۰۰ تقریبا از وضعیت چالشی در خصوص ورود گردشگران سلامت خارج شدیم و از فروردین امسال شاهد رشدی در این حوزه بودیم.
وی بیان کرد: این وضعیت رو به مطلوب در ماههای اردیبهشت تا مردادماه در وضعیت بسیار عالی قرار گرفت به طوری که از لحاظ آمار ورود در این بخش به وضعیت نیمه نخست سال ۹۸ نزدیک شدیم که البته بیش از ۸۰ درصد ورودی گردشگران سلامت ما از مبدا کشور عراق بوده است.
اغتشاشات، ضربه مهلک دیگری بر پیکره گردشگری سلامت
نیکونام با بیان اینکه از اوایل شهریورماه شاهد افتی محسوس در ورود مسافران بودیم، که علت اصلی آن همزمانی با مراسم اربعین بود که به دلیل اهمیت این آیین مذهبی در کشور عراق از ۱۵ روز قبل از اربعین شاهد کاهش گردشگران عراقی بودیم.
وی ادامه داد: بعد از ایام اربعین نیز، آغاز ناآرامی‌ها در کشور به شدت بر میزان ورود گردشگران سلامت از کشورهای عراق و افغانستان تاثیر منفی گذاشت به طوری که به جرات می توان گفت که این وضعیت ما را به شرایط چالشی این صنعت در ایام کرونا بازگرداند.
وی تاکید کرد: گردشگری سلامت صنعتی لطیف، ظریف و بسیار حساس است بنابراین کوچک‌ترین تنش اقتصادی، امنیتی و حتی سلامتی در کشورهای بازار هدف و کشور میزبان، موجب اثرگذاری و تنش در ورود گردشگران می شود.
نیکونام افزود: اغتشاشات اخیر در کشور به صورت جدی به بدنه گردشگری سلامت در کشور و مشهد لطمه زد و از اواخر شهریور و نیز ماه مهر میزان ورود گردشگران از کشور عراق و دیگر کشورهای منطقه به کشور ما بیش از ۸۰ درصد کاهش یافت.
وی ادامه داد: در حوزه ورود گردشگران سلامت از اروپا این اتفاق عمیق تر بود به گونه ای که اکنون شاهد کاهش بیش از ۹۰ تا ۹۵ درصدی میزان ورود آنان هستیم.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی بیان کرد: این وضعیت به شکلی است که وقت‌های رزرو شده قبلی گردشگران در این بخش طی این مدت به شکل گسترده ای لغو شده است و یکبار دیگر شاهد وارد آمدن آسیب جدی به این صنعت هستیم در حالی که بسیاری از شرکتها دوباره زیرساختهای خود را از نظر نیروی انسانی تقویت کرده بودند اما با این شرایط دوباره بازخورد منفی شدیدی را تجربه کردند.
نیکونام افزود: تحمیل هزینه‌های هنگفت و توقف اجرای طرحهای توسعه، توقف سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی کلان در این حوزه از آسیبهای دیگر تحمیل شده به این صنعت است.
وی ادامه داد: کند شدن اجرا و توسعه شهرکهای گردشگر سلامت از دیگر آسیب های وضعیت اخیر است که لازم است مسوولان کشور این مهم را مورد توجه قرار دهند.
چنگ‌اندازی کشورهای رقیب به بازار ایران
نیکونام با اشاره به رویداد ناخوشایند دیگر در عرصه گردشگری سلامت و بازار هدف ایران در این زمینه گفت: ورود پرتوان کشورهای دیگر به این حوزه و تلاش جدی برای جذب گردشگران سلامت در منطقه، از مهمترین چالش ها و تهدیدهای درآمد ارزی ما از این بخش است.
وی ورود و حضور جدی ترکیه به حوزه گردشگری سلامت را شگفت آور خواند و ادامه داد: این کشور با برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت خوب در حوزه دولتی و نیز حمایت‌های بسیار عالی از بخش خصوصی در حال تاثیرگذاری بر بازار دنیا و منطقه در حوزه گردشگری سلامت است و بخصوص برای به چنگ آوردن بازار ایران در این صنعت، تلاش مجدانه‌ای از خود نشان می دهد.
این فعال حوزه گردشگری سلامت افزود: شرایط به گونه‌ای شده است که حتی بعضا گردشگران سلامت افغانستانی از ایران عبور کرده و با صرف هزینه چندبرابری، برای استفاده از خدمات سلامت به کشور ترکیه سفر می کنند و علت اصلی آن هم وجود ثبات در آن کشور است.
وی تصریح کرد: اکنون با این شرایط، حتی گردشگران سلامت کشور عراق را نیز با توجه به سطح بالای خدمات و تبلیغات گسترده توسط ترکیه، به این کشور واگذار می کنیم و این وضعیت دردآور است.
اردن کوچک، سه میلیارد دلار ارز جذب کرد
رییس جامعه حرفه ای گردشگری سلامت کشور گفت: حتی کشوری مانند اردن نیز، با وسعت بسیار اندکی که دارد، با برخورداری از ۶۵ بیمارستان و درصد پایین تخت، طی سال گذشته میلادی موفق به جذب سه میلیارد دلار ارز در حوزه گردشگری سلامت شده است در حالی که کشور ما تنها چند صد میلیون دلار جذب ارز در این بازه داشته است.
وی ادامه داد: این در حالی است که ما تنها در بیمارستان امام رضا(ع) در مشهد هزار و ۸۰۰ تخت داریم اما مجموع تخت های بیمارستانی بسیاری از کشورهای منطقه به ۲ تا سه هزار تخت هم نمی‌رسد.
نیکونام اظهار کرد: این در شرایطی است که طبق اعلام سازمان همکاری های اسلامی (OIC) سهم ایران از این صنعت ۱۰ میلیارد دلار در سال برآورد شده است، و حال آنکه کشوری چون اردن، که به اندازه یک شهر ایران است، موفق به کسب سه میلیارد دلار درآمد شده اما سهم ایران از این محل بسیار اندک است.
وی گفت: ظرفیتهای گردشگری سلامت در ایران و مشهد بسیار بالاست اما به دلیل عدم تدبیر و ناهماهنگی میان وزارتخانه‌ها و نیز بخش خصوصی غیرحرفه‌ای، در چنین شرایطی چالشهای سیاسی و امنیتی نیز مزید بر علت شده و شاهد آسیب جبران ناپذیری به این صنعت هستیم.
بازار گردشگری سلامت، جولانگاه دلالان
نیکونام یکی دیگر از چالشهای حوزه گردشگری سلامت را حضور و فعالیت دلالان و راهنمایان غیرمجاز دانست که موجب وارد آمدن آسیب های شدید حیثیتی می شوند و ادامه داد: این گروه در کنار تبعات فرهنگی و حیثیتی که دارند موجب وارد آمدن تبعات و خسارات اقتصادی به این حوزه می‌شوند.
وی ادامه داد: در حوزه ساماندهی دلالان، مترجمان و راهنمایان (لیدرها) هنوز هیچ اقدام جدی از سوی متولیان و دستگاههای دولتی انجام نشده است و بخش خصوصی هم توان مدیریت، مقابله و نظم دادن به دلالان و راهنمایان غیرمجاز را ندارد.
وی بیان کرد: در شهرهای مشهد، قم و شیراز شاهد حضور جدی این دلالان در فرودگاه‌ها هستیم که فعالیت آنان تا مراکز درمانی و مطب پزشکان هم ادامه می‌یابد اما هیچ اقدام موثری از سوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و دانشگاه های علوم پزشکی برای سامان دادن این بخش انجام نمی‌شود.
نیکونام با اشاره به اینکه فعالیت دلالان عراقی در این میان پدیده‌ای است که چالش بزرگتری را تحمیل می‌کند و آن هم خروج ارز و درآمد بخش گردشگری سلامت به خارج از کشور است که ضربه مهلکی به درآمد ارزی ما وارد می آورد، گفت: این گروه از دلالان اگرچه بسیار کم شمار و در حدود ۲۰۰ نفر و بیشتر در مشهد مستقر هستند اما بیش از ۳۰ تا ۴۰ درصد گردشگران سلامت را در اختیار دارند و درآمد حاصل از این بخش را به جیب زده و در نهایت از کشور خارج می کنند و مردم ما از این درآمد بی نصیب می مانند.
رییس جامعه حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی گفت: ۶ هزار دلال و مترجم در مشهد شناسایی شده‌اند که ۷۰۰ نفر آنان افرادی هستند که در حال فعالیت با رعایت حداقل اصول فرهنگی و ارتباطی هستند.
وی ادامه داد: در عین حال شاهد حضور راهنمایان و مترجمان فصلی نیز در مشهد هستیم که از استانهای جنوبی وارد شهرهایی مانند مشهد، قم، تهران و شیراز شده و بی‌توجه به پیامدهای فرهنگی و از بین رفتن اعتماد گردشگران، اقدام به سوء‌استفاده مالی از گردشگران و دریافت مبالغ کلان از آنها می‌کنند که این خود چالش و آسیب جدی و دارای تبعاتی جبران ناپذیر است.
خدمت به ۲۱ هزار گردشگر سلامت در مشهد
مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه جذب گردشگر سلامت در این دانشگاه در نیمه نخست امسال نسبت به مدت مشابه پارسال رشدی ۸۰ درصدی داشته است، افزود: در این بازه زمانی ۲۱ هزار و ۳۵۴ گردشگر سلامت، از مراکز درمانی و بیمارستان‌های زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد خدمات درمانی دریافت کرده‌اند.
داود خوش‌شکن ادامه داد: از این تعداد ۱۰ هزار و ۹۵۸ گردشگر سلامت از خدمات درمانی بستری بیمارستانی و جراحی و ۱۰ هزار و ۳۹۶ گردشگر نیز از خدمات درمانی سرپایی بیمارستانی و جراحی بهره‌مند شده‌اند.
مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در این مدت ۹ هزار و ۲۶۷ گردشگر سلامت از خدمات بستری بیمارستان ها و هزار و ۶۹۱ گردشگر سلامت از خدمات بستری جراحی استفاده کرده‌اند.
خوش شکن افزود: همچنین در این مدت به هشت هزار و ۹۴۶ گردشگر سلامت، خدمات سرپایی بیمارستانی و به هزار و ۴۵۰ گردشگر نیز خدمات سرپایی جراحی ارائه شده است.
وی ادامه داد: بیشترین گردشگر سلامت استان مربوط به کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، کویت، بحرین و تاجیکستان بوده است که ۶۶ درصد از آنان زن و بقیه مرد بوده اند.
مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار داشت: این گردشگران سلامت در ۶ ماه نخست امسال از خدمات درمانی در بخش چشم، قلب، زنان و زایمان، ارتوپدی و زیبایی از مراکز درمانی دارای مجوز ipd (گردشگری سلامت) زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد بهره‌مند شده‌اند.
مجوز گردشگری سلامت برای ۲۰ کلینیک تخصصی
خوش شکن با بیان اینکه تاکنون ۲۰ کلینیک تخصصی استان مجوز گردشگری سلامت دریافت کرده و نزدیک به ۳۰ کلینیک نیز در صف انتظار برای دریافت این مجوز هستند، افزود: کلینیک های تخصصی و مطب‌های مورد تایید نظام پزشکی می‌توانند مجوز جذب گردشگر سلامت بگیرند و این موضوع یکی دیگر از قابلیت های حوزه گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد است.
وی ادامه داد: ارائه خدمات بدون واسطه به گردشگران سلامت، قرار دادن پیوست فرهنگی برای این صنعت و ارائه خدمات درمانی همراه با تکریم توریسم سلامت از مهمترین اقدامات حوزه گردشگری سلامت است.
مدیر گردشگری سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد عنوان کرد: ارتقای کیفیت خدمات ارایه شده و تکریم ارباب رجوع از موضوعاتی است که موجب جلب رضایت گردشگران سلامت شده است و ما بر این باوریم که هر گردشگر سلامت می‌تواند به عنوان یک سفیر عمل کند، لذا امیدواریم با ادامه این روند تا انتهای سال بتوانیم در استان میزبان ۶۰ هزار گردشگر سلامت باشیم.
خوش شکن افزود: البته تحت تاثیر ناآرامی‌های اخیر و بزرگ نمایی آن توسط رسانه‌های معاند خارج از کشور، از شمار گردشگران سلامت استان کاسته شده است.