به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا، پیامدهای تغییرات اقلیم در ایران به صورت کاهش شدید بارندگی و بروز خشکسالی، افزایش میانگین دما و تهدید منابع طبیعی و زیستی، خود را نشان داده و این آثار و عوارض کم و بیش در استان اردبیل نیز بروز کرده است.
برای بررسی همه جانبه موضوع پیامدها و بایسته‌های تغییر اقلیم، خبرگزاری جمهوری اسلامی استان اردبیل میزگردی را با حضور کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه برگزار کرده و به بررسی پیامدها و ضرورت‌های توجه به این امر پرداخته است.
کارشناسان حاضر در این میزگرد، با ابراز نگرانی جدی از پیامدهای تغییر اقلیم، اثرات این پدیده را در استان اردبیل عمیق عنوان کرده و با هشدار نسبت به ضرورت توجه متولیان امر به این موضوع، بایسته‌های علمی و عملی این مساله را تبیین کردند.
تغییر اقلیم، یک پدیده ناهنجار جهانی است
تغییر اقلیم به عنوان یک پدیده نگران کننده، طی سالهای اخیر در کانون توجه اقلیم شناسان و سیاست‌گذاران حوزه محیط زیست قرار گرفته ولی به رغم مخاطرات جدی، ابعاد آن چندان تشریح و کالبدشکافی نشده است.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل در این میزگرد، تغییر اقلیم را یک پدیده ناهنجار جهانی عنوان کرد و با اشاره به تشدید روزافزون مولفه‌های تغییر اقلیم گفت: سطح دی اکسید کربن به عنوان عامل تنظیم کننده دمای کره زمین در طول قرن گذشته ۴۰ درصد افزایش یافته و همین امر سبب شده که میانگین دمای سطح کره زمین یک درجه افزایش یابد و این افزایش در تمام سطح کره زمین اتفاق افتاده است.
سیاووش محمدی، افزایش یک درجه‌ای دمای سطح کره زمین را افزایش قابل ملاحظه‌ای خواند و افزود: این امر موجب بالا رفتن اثر گلخانه‌ای و تشدید افزایش دمای کره زمین شده و امروزه پیامدهای آن در همه جای جهان، ایران و حتی استان اردبیل نیز قابل مشاهده است.
وی با نگران کننده خواندن آخرین گزارش هیات بین‌دولتی تغییر اقلیم موسوم به آی.پی.سی.سی (I.P.C.C) وابسته به برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد و سازمان هواشناسی جهانی در زمینه ارزیابی تغییر اقلیم؛ افزایش دمای هوا و اسیدی شدن و افزایش دمای آب اقیانوس‌ها، بروز خشکسالی، بارش‌های شدید و افزایش ناامنی غذایی را از پیامدهای تغییر اقلیم در سالهای اخیر عنوان کرد.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل، افزایش رویدادهای حدی، شدیدتر شدن و تکرار بیشتر رویدادهای حدی و کوتاه‌تر شدن دوره بازگشت آنها را از جمله اثرات تغییر اقلیم در مقیاس جهانی و در داخل ایران عنوان کرد و ادامه داد: اثرات هر کدام از این تغییرات در ایران و استان اردبیل در بخش‌های مختلف به صورت آماری قابل مشاهده و ملموس است.
وی بیان کرد: بر اساس داده‌های آخرین گزارش آی.پی.سی.سی، اقلیم هر منطقه در حال تغییر است در حالی که بسیاری از این تغییرات تاکنون به مدت هزاران سال بدون تغییر بوده و بخشی از آن از جمله افزایش سطح آب اقیانوس‌ها و انتشار گازهای گلخانه‌ای قابل برگشت نیست.
محمدی با بیان این که دبیرکل سازمان ملل متحد گزارش این هیات بین دولتی را رمز قرمز برای بشریت توصیف کرده است، گفت: بر اساس آخرین گزارش این هیات، جهان در طول دو دهه آینده با مخاطرات آب و هوایی اجتناب‌ناپذیر رو به رو شده و حتی با گرمایش ۱.۵ درجه‌ای دمای هوا مواجه خواهد شد.
وی با اشاره به شیب تند افزایش دمایی در سطح جهان از سال ۱۸۵۰ تا ۲۰۲۰ بر اساس آخرین گزارش آی.پی.سی.سی، گرمایش رخ داده بعد از انقلاب صنعتی را در مقایسه با دو هزار سال گذشته بی سابقه خواند و افزود: تاثیر گازهای گلخانه‌ای مهمترین عامل گرمایش زمین عنوان شده به طوری که در بازه زمانی ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ میانگین دمای زمین حدود ۱.۱ درجه نسبت به سالهای ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ افزایش داشته و علت اصلی آن انتشار گازهای دی اکسید کربن و متان بوده است.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل، افزایش "ترین گرمایی" در غرب آسیا و از جمله ایران را از جمله عوارض و تاثیرات تغییرات اقلیم عنوان کرد و ادامه داد: افزایش بارش‌های سنگین و سیل‌آسا در منطقه غرب آسیای مرکزی و ایران از جمله پیامدهای این تغییرات است.
وی بروز پدیده خشکسالی را هم از جمله اثرات شدید تغییر اقلیم ذکر کرد و گفت: بر اساس پیش‌بینی هیات تخصصی آی.پی.سی.سی، در کل جهان ۱۲ منطقه با خشکسالی مواجه خواهند شد و ایران هم یکی از این مناطق خواهد بود که با خشکسالی شدید مواجه خواهد شد.
محمدی اضافه کرد: بر اساس آخرین پیش‌بینی این هیات کارشناسی، اگر ما بارش‌های سنگین را بررسی کنیم، در دوره زمانی ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ یک رخداد بارش سنگین با دوره بازگشت ۱۰ ساله ثبت شده ولی در سده حاضر، ۱.۳ مرتبه بارش سنگین با دوره بازگشت ۱۰ ساله سنگین خواهیم داشت و خشکسالی‌های ما هم دوره بازگشت کوتاه داشته و تکرار آن نیز بیشتر خواهد شد.
وی اظهار کرد: در سناریو خوشبینانه از برآورد گرمایش جهانی در انتهای قرن حاضر، حدود ۱.۱ درجه دمای زمین افزایش پیدا خواهد کرد ولی در سناریو بدبینانه، حدود چهار درجه افزایش دما خواهیم داشت که همین سطح گرمایش جهانی به تدریج، منجر به بارش بیشتر خواهد شد.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل ادامه داد: بر اساس این برآوردها، در برخی مناطق نیمه شمالی و غرب ایران، تغییرات بارش به سمت کمتر از نرمال تنزل خواهد کرد و به جز جنوب و جنوب شرقی ایران که با تجربه بارشی بیشتر از نرمال مواجه خواهند شد، بقیه نقاط ایران از جمله استان اردبیل دچار کاهش نزولات جوی خواهد شد.
وی بیان کرد: گرمایش جهانی تحت همه سناریوهای محتمل حداقل تا نیمه قرن حاضر ادامه خواهد داشت و در قرن ۲۱ از آستانه ۱.۵ تا ۲ درجه عبور خواهد کرد مگر این که در دهه‌های آینده، در زمینه انتشار گازهای گلخانه‌ای، کاهش زیادی رخ دهد.
آثار تغییرات اقلیم در ایران؛ افزایش دما و کاهش بارش
تغییرات اقلیم آثار متعدد شناخته شده و ابعاد پنهان زیادی دارد ولی افزایش دما و کاهش بارش از جمله آثار ملموس آن در ایران بوده که در همه مناطق کشور نمایان شده است.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل با تشریح روند تغییرات دمایی ایران در ۶۰ سال گذشته از سال ۱۹۵۸ تا ۱۹۹۰ گفت: در این دوره، هر دهه، سه دهم درجه افزایش دما در کشور ما اتفاق افتاده اما از سال ۱۹۹۰ به بعد، این افزایش دما شدیدتر شده و در طول ۳۰ سال اخیر، در هر دهه، ۶ دهم درجه افزایش دما را تجربه کرده‌ایم.
وی با بیان این که اقلیم ایران طی سالهای اخیر به سمت خشکسالی شدید حرکت کرده و در سالهای اخیر خشکسالی بیشتر و شدید را تجربه کرده است، افزود: داده‌های هواشناسی نشان می‌دهد که خشکسالی، طی سالهای اخیر در کل کشور ایران وجود داشته به طوری که ما در استان اردبیل هم با خشکسالی وسیع و شدیدی مواجه بوده‌ایم.
محمدی، افزایش دمای دریاها و اقیانوس‌ها را یکی از اثرات تغییر اقلیم عنوان کرد و ادامه داد: دمای آب در همه پهنه‌های آبی اطراف ایران افزایش داشته و این امر، موجب گرمایش بیشتر در فلات ایران و نیز کاهش بارندگی در کشور ما شده است.
وی تضعیف سامانه کم فشار مدیترانه را که نقش اساسی در سامانه‌های بارشی ورودی به کشور ایران دارد، از جمله عوارض تغییر اقلیم ذکر کرد و گفت: هسته مرکزی کم‌فشار مدیترانه چند درجه به سمت شمال حرکت کرده و در نتیجه موجب کاهش بارش در ایران شده و همین امر در نهایت کاهش بارندگی در استان اردبیل را نیز به دنبال داشته است.
روند تغییر اقلیم در استان اردبیل چگونه بوده است؟
روند تغییرات اقلیمی و نوسان دمایی در استان اردبیل هم متاثر از روند کلی طی شده در ایران بوده است به طوری که بر اساس داده‌های هواشناسی، در بازه زمانی ۱۳۵۶ تا ۱۴۰۰، خنک‌ترین سال استان در سال ۱۳۶۳ با میانگین دمای استان ۶.۸ درجه بوده و گرمترین سال استان نیز ۱۳۹۶سال با میانگین دمای ۱۲.۹ درجه به ثبت رسیده است.
همین روند نشان می‌دهد که میانگین دمای استان اردبیل پله به پله و هر پنج سال افزایش پیدا کرده و در این مدت، اصلا افت نداشته است به طوری که میانگین دمای بلندمدت این استان حدود ۲ درجه افزایش یافته، در حالی که میانگین این افزایش در سطح جهان ۱.۱ درجه بوده است.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل، رخداد دماهای حدی را یکی از اثرات تغییرات اقلیم ذکر کرد و گفت: استان اردبیل از این پدیده متاثر بوده و در شهر اردبیل که شیب دمای افزایشی داشته، در ۱۴۰۰ هفت بار دمای ۳۵ درجه سانتیگراد و بالاتر به ثبت رسیده در حالی که در دهه ۷۰ این دمای حدی ۲ مرتبه در سال به بالای ۳۵ درجه رسیده بود.
وی بیان کرد: داده‌های هواشناسی شهرستان پارس آباد در شمال استان اردبیل نیز نشان می دهد که دمای حدی بالای ۳۸ درجه، روند افزایشی داشته و در شهر خلخال در جنوب این استان نیز که قبل از سال ۱۳۸۷ فقط یک بار رخداد دمای بالای ۳۵ به ثبت رسیده، در سال ۱۳۹۴، سطح دما هشت بار به بیشتر از ۳۵ درجه رسیده است.
محمدی وقوع دماهای زیر صفر و یخبندان در استان اردبیل را در پی تغییرات اقلیمی چند سال اخیر نگران کننده خواند و اضافه کرد: روند وقوع دماهای زیر صفر و یخبندان در این استان کاهشی بوده و به حدود ۱۰۰ روز در سالهای اخیر رسیده در حالی که این ایام در سال ۱۳۷۱ به ۱۶۰ روز یخبندان بوده است.
وی ادامه داد: وقوع دماهای زیر صفر و یخبندان در شهرستان گرمسیری پارس آباد در شمال و شهرستان خلخال در جنوب استان اردبیل هم روند کاهشی داشته و همین داده ها نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی، اثرات عمیقی در استان اردبیل داشته است.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل تغییرات بارش در این استان را نیز در پی تغییرات اقلیمی طی سالهای اخیر جدی خواند و افزود: اثرات تغییر اقلیم در برخی مناطق این موجب افزایش و در برخی مناطق موجب کاهش بارش شده ولی نوسان ان نسبت به تغییرات دما، شیب تند کاهشی ندارد.
وی اظهار کرد: میانگین بارش در سطح استان اردبیل در بازه زمانی پنج ساله ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ حدود ۳۰۵ میلیمتر بوده که بعد از سال ۱۳۸۰ کمترین میزان بارش ثبت شده پنج ساله در این استان است.
محمدی، کاهش بارش فصلی در استان اردبیل را نیز از جمله عوارض تغییرات اقلیمی در این استان اعلام کرد و گفت: بیشترین میزان بارش استان اردبیل در فصل بهار اتفاق می‌افتد ولی داده‌های هواشناسی نشان می دهد که بارش در سطح این استان به خصوص در فصل بهار طی سالهای اخیر روند کاهشی شدیدی داشته است و حتی بارش استان اردبیل در فصل پاییز هم نزولی بوده و تنها در فصل زمستان، میزان بارش استان با شیب کمتر روند افزایشی را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: تعداد بارش‌های بیش از ۲۰ میلیمتر نیز در استان اردبیل کاهش داشته به طوری که در شهرستان پارس‌آباد روند بارش حدی بیش از ۲۰ میلیمتر کاهش یافته و در شهرستان خلخال نیز با کاهش بارش بیش از ۲۰ میلیمتر مواجه هستیم.
مدیرکل هواشناسی استان اردبیل، کاهش بارش برف را نیز از جمله آثار ملموس تغییرات اقلیم در این منطقه سردسیر ذکر کرد و ادامه داد: ارتفاع باقیمانده و تجمعی برف در شهر اردبیل در بازه زمانی ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۳ گاهی به سه متر می‌رسید ولی با کاهش روند بارش برف، ارتفاع برف تجمعی در شهر اردبیل از سال ۲۰۰۰ به بعد به بالاتر از ۵۰ سانتیمتر نرسیده است.
وی همچنین میانگین بارش بلندمدت در این استان را ۳۳۵ میلیمتر و میانگین بارش در سطح استان اردبیل در سال آبی گذشته را ۲۶۸ میلیمتر اعلام کرد و گفت: میزان بارش در این استان طی سال آبی گذشته، حدود ۲۰ درصد نسبت به میانگین بلند مدت کاهش داشته است.
وی بیان کرد: در فصل پاییز امسال میانگین بارش استان اردبیل به کمتر از ۵۰ میلیمتر رسید در حالی که میانگین بلند مدت بارش حدود ۷۰ میلیمتر بوده و این کاهش ۳۳ درصدی که بیشتر در مناطق شمالی استان رخ داده، نشان دهنده عمق اثرات تغییر اقلیم در سطح استان اردبیل است.
اثرات و عوارض عمیق تغییرات اقلیم سده اخیر از زبان یک کارشناس
تغییرات اقلیم طی سده اخیر اثرات و عوارض عمیقی داشته و همین امر سبب شده که تحقیقات وسیعی از سوی کشورها و کارشناسان اقلیم شناسی و جغرافیا برای بررسی علل این پدیده انجام شود.
دانشیار رشته جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی به عنوان یک کارشناس و اقلیم شناس پژوهشگر، تشریح وضعیت پیش آمده در اقلیم، توصیف وضعیت موجود و بررسی چیستی و چرایی پدیده تغییرات اقلیمی را مهم خواند و گفت: آثار تغییر اقلیم در جهان و ایران قابل انکار نیست و نشانه‌ها و اثرات معنی‌دار آن را به وضوح می‌توان مشاهده کرد.
دکتر برومند صلاحی با تاکید بر ضرورت متمرکز شدن بر کاهش آثار مخرب تغییر اقلیم افزود: تغییر در عنصرهای جو و اقلیم در درازمدت، یک تغییر برگشت ناپذیر است چرا که این تغییر، جهت‌دار بوده و با نوسان اقلیم متفاوت است.
این استاد رشته جغرافیا بیان کرد: تا قبل از انقلاب صنعتی، تغییرات اقلیمی جدی نبود و فرایند خودپالایی در اتمسفر و تنظیم خود به خود انجام می‌شد ولی از سال ۱۸۵۰ و پس از انقلاب صنعتی، فرایند تغییرات اقلیمی آغاز شده و این روند طی سالهای اخیر تشدید شد.
وی انسان را مهمترین عنصر و عامل موثر بر طبیعت و تغییرات اقلیم از طریق افزایش گازهای گلخانه‌ای ذکر کرد و ادامه داد: مجموع میزان گازهای گلخانه‌ای تولید شده توسط انسان تا سالهای قبل از ۱۸۵۰ با میزان گازهای گلخانه‌ای منتشر شده در جو طی ۱۵۰ سال اخیر برابر است.
دکتر صلاحی افزود: این حجم از گازهای گلخانه‌ای، فشار عظیمی برای پالایش آنها بر گردن اقیانوس‌ها گذاشته و اقیانوس‌ها دیگر نمی‌توانند این گازهای گلخانه‌ای را جذب و پالایش کنند و بخشی از آن گازها در جو منتشر و موجب افزایش دما شده و به دنبال آن، انرژی گرمایی خورشید در لایه‌های پایین جو محبوس شده و موجب افزایش دما در کل کره زمین شده است.
وی اضافه کرد: طی ۱۰۰ سال قبل از انقلاب صنعتی، میزان دی اکسید کربن موجود در جو زمین، ۲۷۰ پی.پی.ام بوده و در زمان انقلاب صنعتی در ۱۸۵۰ به ۲۸۰ پی.پی.ام افزایش یافته و این رقم در سال ۱۹۵۷ به ۳۱۴ و در سال ۱۹۷۸ به ۳۳۰ پی.پی.ام رسیده و الان نیز حدود ۳۷۰ پی.پی.ام است.
این کارشناس اقلیم شناسی اظهار کرد: داده‌های علمی نشان می‌دهد که طی ۳۵۰ سال اخیر، با گسترش استفاده از سوخت‌های فسیلی، میزان دی اکسید کربن موجود در جو زمین از ۲۷۰ پی.پی.ام به ۳۷۰ پی.پی.ام افزایش یافته و بر اساس پیش‌بینی محققان، در پایان این قرن نیز به ۵۶۰ تا ۶۰۰ پی.پی.ام خواهد رسید.
دانشیار گروه اقلیم شناسی رشته جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی اضافه کرد: این روند به این معنی است که دمای کره زمین هم به همین نسبت افزایش خواهد یافت و تغییرات سه تا پنج درجه‌ای و حتی ۶ درجه‌ای دما در سطح جهان متصور است.
وی تغییرات دما در عرض‌های جغرافیایی پایین را کمتر اعلام کرد و گفت: در عرض‌های جغرافیایی بالاتر و برون حاره که دماهای پایین‌تری دارند، افزایش دما سریع‌تر و بیشتر خودش را نشان خواهد داد و این تغییرات دمایی در قطب‌ها هم زیاد خواهد بود و ذوب یخ و برف‌ها را تشدید کرده و موجب بالا آمدن سطح آب دریاها خواهد شد.
دکتر صلاحی، بروز پدیده مهاجرت را از جمله عوارض غیرمستقیم تغییرات اقلیمی ذکر کرد و افزود: این امر در درون یک قلمرو مشکلی ایجاد نمی‌کند ولی وقتی از قلمرو یک مرز سیاسی خارج شود، تبعات زیادی به دنبال داشته و موجب بروز جنگ خواهد شد و حتی می‌تواند در آینده مرزهای سیاسی را جا به جا بکند.
وی تاکید کرد: نباید پیامدهای اجتماعی تغییرات اقلیم را ساده ببینیم چرا که تغییر اقلیم از نظر اثرگذاری، به عنوان اولین گزینه از میان ۱۰ عامل تهدید کننده بشر محسوب می‌شود.
آخرین وضعیت تغییرات اقلیمی ایران و استان اردبیل از زبان این پژوهشگر
این استاد گروه جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی با اشاره به افزایش ۲ درجه‌ای تغییرات دمای شبانه روزی ایران طی سالهای اخیر، افزایش هفت دهم درجه‌ای دما در تهران طی دهه اخیر را خطرناک خواند و بیان کرد: این آمار نشان می دهد که ما روند بسیار تندی را در افزایش دمایی تجربه می‌کنیم.
وی کاهش شدید سطح برف پوش‌ها در استان اردبیل را از نشانه های جدی اثرات تغییر اقلیم در این خطه ذکر و اضافه کرد: این تغییر از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ در کوه سبلان شدید بوده به طوری که سطح برف‌پوش این کوه از ۲۵۰۰ کیلومتر مربع به ۱۹۵۴ کیلومتر مربع کاهش یافته و کاهش حدود ۲۵ درصدی در وسعت برف پوش‌ها اتفاق افتاده است.
این صاحب نظر اقلیم شناسی همچنین گفت: اثر افزایش چند درجه‌ای دما به علت افزایش گازهای گلخانه‌ای در تشکیل جبهه‌های بارشی بیشتر نمایان می‌شود چرا که همین امر به صورت دومینووار همه چیز را به هم ریخته است.
وی ادامه داد: به علت همین اثر، دیگر جبهه‌های بارشی قطبی در عرض‌های پایین‌تر تشکیل نمی‌شود و همین امر به کاهش بارش در سطح ایران که در کمربند خشک قرار دارد، منجر شده است.
دکتر صلاحی با بیان این که سرعت افزایش گرمایش هوا در ایران بیشتر از متوسط جهانی است و کشور ما از این نظر در جایگاه نخست جهانی قرار دارد، افزود: تغییرات اقلیمی اثر خود را به شکل زنجیروار در افزایش گازهای گلخانه‌ای، افزایش دما، تغییر در الگوهای بارشی، کاهش بارندگی، افزایش رخداد آتش سوزی جنگل و کاهش تعداد روزهای برفی به ۳۵ روز نشان می‌دهد.
وی بروز پدیده گرد و غبار و زیرگردها را از جمله عوارض جدی تغییر اقلیم و کاهش بارندگی ذکر کرد و ادامه داد: این تغییرات همچنین موجب خشک شدن تالاب ها و دریاچه‌ها شده که نمونه جدی و عینی آن خشک شدن دریاچه ارومیه است.
این استاد رشته جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی "چه کار باید کرد؟" را مهمترین مقوله در بحث تغییر اقلیم دانست و گفت: در برابر این پدیده، دو راه اصلی در پیش داریم که یکی افزایش دادن بارش و دیگری کنار آمدن و مدیریت این پدیده است.
وی افزایش بارش از طریق بارورسازی ابرها را راهکاری غیرمفید خواند و بیان کرد: این راهکار در بهترین حالت تنها ۱۵ درصد می‌تواند به بارش اضافه کند و با توجه به پایین بودن اثربخشی این روش و هزینه‌بر بودن آن، غیرمفید و غیرموثر است.
دکتر صلاحی، اصلاح و تغییر نحوه مصرف منابع آب را مهمترین و بهترین راهکار مواجهه با تغییرات اقلیم عنوان و اظهار کرد: با توجه به مصرف ۸۰ تا ۹۰ منابع آب توسط بخش کشاورزی در ایران، موثرترین راه، کاهش این میزان مصرف به حدود ۷۰ درصد منابع آب و رساندن به سطح متوسط ۷۰ درصد استفاده جهانی است.
وی همچنین تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم آب بر و ترویج روش‌های کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی را دو راهکار اساسی در کاهش مصرف آب عنوان کرد و گفت: متولیان امر دائم بر کاهش مصرف آب خانگی توسط مردم متمرکز شده‌اند در حالی که آب خانگی زیر پنج درصد مجموع مصرف نیست.
نگرانی درباره کاهش بارندگی و تامین نیاز آبی استان اردبیل
عوارض تغییرات اقلیم را به صورت محسوس می توان در کاهش بارندگی و ذخایر آبی ایران مشاهده کرد. کشور ایران تا ۳۰ سال پیش به صورت میانگین سالانه ۴۰۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر از طریق بارش‌ها دریافت کرده که با لحاظ ۷۵ درصد تبخیر، حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال سطحی باقی می‌ماند.
بنا به گزارش‌های متولیان مدیریت منابع آبی کشور، این رقم در طول ۳۰ سال گذشته با ۳۰ میلیارد متر مکعب کاهش، به کمتر از ۱۰۰ میلیارد متر مکعب رسیده و همین آمار می‌تواند به درستی عوارض تغییر اقلیم را نشان دهد.
مسئول مدیریت بحران آب منطقه ای استان اردبیل نیز در این میزگرد گفت: بر اساس نُرم جهانی، اگر ۴۰ درصد آب تجدیدپذیر سالانه خود را مصرف کنیم، وارد تنش آبی شده‌ایم ولی ما در ایران، علاوه بر کل آب تجدیدپذیر، مقداری از آب‌های زیرزمینی غیرقابل تجدیدپذیر را نیز مصرف می کنیم.
هادی حبیب‌زاده بیان کرد: ایران سالانه حدود هفت میلیارد متر مکعب از آب های زیرزمینی غیرقابل تجدیدپذیر خود را که طی هزاران سال در اعماق زمین ذخیره شده، مصرف می‌کند و با این اضافه برداشت، بیش از ۵۰۰ دشت از مجموع ۶۰۹ دشت کشور دچار افت سطح آب‌های زیرزمینی و فرونشست شده است.
وی کاهش آب‌های زیرزمینی در همه جای کشور را نگران کننده خواند و ادامه داد: این امر در دشت اردبیل هم اتفاق افتاده به طوری که سطح آب‌های زیرزمینی در منطقه آراللو و آبی بیگلو هم به شکل معناداری افت کرده است.
مسئول مدیریت بحران آب منطقه ای استان اردبیل، میزان استفاده از منابع آب در ایران را به جای کمتر از ۴۰ درصد استاندارد تعریف شده جهانی، بیش از ۱۱۰ درصد از آب تجدیدپذیر اعلام کرد.
وی با هشدار نسبت به پیامدهای این امر در خشکیدگی کشور افزود: هر چند که ایران در منطقه سیل‌خیز قرار دارد، اما امروز مدیریت بحران عوامل طبیعی، به جای سیلاب باید بر روی موضوع خشکسالی متمرکز شود.
حبیب‌زاده، میانگین بارش در ایران را یک سوم میانگین جهانی و میزان تبخیر در کشورمان را نیز سه برابر میانگین تبخیر جهانی اعلام و اضافه کرد: سالانه به طور میانگین حدود ۲۵۰ میلیمتر بارش در شهرستان اردبیل و حدود ۳۰۰ میلیمتر در سطح استان اردبیل به ثبت می‌رسد که این ارقام یک سوم تا نصف میانگین جهانی است.
وی در تشریح وضعیت استان اردبیل نیز بیان کرد: آمار بارش در استان اردبیل نشان می‌دهد که میزان بارش در این استان نسبت به میانگین بلندمدت، ۵۰ درصد کاهش داشته و همین امر موجب کاهش روان‌آب و دبی رودخانه‌ها در استان شده است.
مسئول مدیریت بحران آب منطقه ای استان اردبیل با اشاره به کاهش جدی میزان روان آب در رودخانه‌های این استان گفت: در حوزه دره رود در منطقه بُران مغان، میزان ورودی آب نسبت به بلندمدت ۱۰۰ درصد کاهش داشته، در رودخانه بالیخلو اردبیل نیز ۲۳ درصد کاهش ورودی آب رودخانه ثبت شده و در حوزه رودخانه قره‌سو مشگین شهر نیز میزان کاهش ورودی آب رودخانه حدود ۸۲ درصد و در حوزه رودخانه‌های بخش فیروزآباد شهرستان کوثر و شهرستان خلخال نیز میزان کاهش آب حدود ۱۵ درصد بوده است.
وی گنجایش مجموع سدهای در حال بهره‌برداری استان اردبیل را ۴۰۰ میلیون متر مکعب اعلام و اظهار کرد: هم‌اکنون حدود ۸۰ میلیون متر مکعب معادل ۲۰ درصد گنجایش آنها پر شده است.
حبیب‌زاده، کاهش ذخایر آب سدهای یامچی اردبیل و سبلان مشگین‌شهر در سال آبی گذشته به حدود نیمی از ظرفیت را نشانه جدی بر تداوم خشکسالی و اثار سوء تغییر اقلیم در استان اردبیل ذکر کرد و ادامه داد: سدهای استان مشکلی از بابت کنترل سیلاب ندارند ولی خشکسالی موجب شده که گنجایش سد یامچی به عنوان اصلی ترین منبع تامین آب شرب اردبیل، سرعین و نیر به حدود ۲۰ میلیون متر مکعب برسد که در صورت توقف ورودی آب، به وضعیت غیرقابل استفاده خواهد رسید.
وی با بیان این که وزارت نیرو میزان تخصیص آب را بر اساس میزان مصرف و تخصیص کارشناسی انجام می دهد، افزود: آب سد یامچی اردبیل پس از تخصیص آب شرب سالانه، اگر ذخیره مازادی داشته باشد، برای امور کشاورزی رهاسازی می شود ولی به علت کاهش ذخایر، سال به جای ۳۰ میلیون متر مکعب سالهای قبل، تنها پنج میلیون متر مکعب برای امور کشاورزی اختصاص یافت.
مسئول مدیریت بحران آب منطقه ای استان اردبیل با جدی خواندن اثرات تغییر اقلیم در این استان به خصوص در حوزه منابع آب شرب و کشاورزی، خواستار صرفه‌جویی همگانی در میزان مصرف آب توسط همه شهروندان شد.
تولید کشاورزی استان اردبیل در معرض تهدید جدی تغییرات اقلیم
تغییرات اقلیم که امروزه به شکل کاهش بارندگی و بروز خشکسالی مشاهده می‌شود، به علت ارتباط تنگاتنگ آب با تولید و فعالیت در بخش کشاورزی، این حوزه را بیشتر از سایر بخش‌ها تحت تاثیر قرار داده و حتی با محدود شدن درآمد زارعان دیم‌کار و دامداران، به مهاجرت تعدادی از روستاییان در استان اردبیل منجر شده است.
مسئول امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز در این میزگرد، تهدید امنیت غذایی و تولید کشاورزی را مهمترین اثر تغییر اقلیم ذکر کرد و گفت: بیش از ۵۵۰ هزار هکتار از حدود ۷۸۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت استان اردبیل به شکل دیم کشت می‌شود و تغییرات اقلیم، تولید در این اراضی را به شکل جدی تحت تاثیر قرار داده است.
غفور آقایی سطح اراضی آبی کشاورزی استان اردبیل را حدود ۲۵۰ هزار هکتار اعلام کرد و افزود: امروزه با کاهش منابع آب جاری، تولید در این اراضی نیز دچار تهدید جدی شده است.
وی کشاورزی را یکی از منابع اصلی تولید گازهای گلخانه‌ای ذکر کرد و با اشاره به نقش انسان در تولید دی اکسید کربن و گازهای گلخانه‌ای، تخریب جنگل و خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها و نیز افزایش احشام به عنوان منابع تولید گازهای موثر در تغییرات اقلیم بیان کرد: سالانه ۹۲ هزار تن کود ازته و ۱۳۱ هزار تن انواع دیگر کود در سطح ۷۸۰ هزار هکتار از مزارع استان اردبیل مصرف می شود که همین کودها، نقش تعیین کننده‌ای در افزایش گازهای گلخانه‌ای دارد و به تغییرات اقلیم دامن می‌زند.
مسئول امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به وجود سه اقلیم مرطوب، خشک و نیمه خشک گرمسیری، سرد کوهستانی و معتدل در این استان اظهار کرد: همه این مناطق استان طی سالهای اخیر با تغییرات اقلیمی دچار دگرگونی شده است.
وی خشکسالی شدید چند سال اخیر در استان اردبیل را از جمله عوارض و نشانه‌های تغییر اقلیم در این استان ذکر کرد و گفت: حدود سه دهه پیش، دوره بازگشت خشکسالی کوتاه مدت و زمان آن نیز کوتاه بود ولی اکنون با دوره بازگشت طولانی در منطقه حاکم شده و حتی بیش از سه دهه است که این استان دچار درجاتی از خشکسالی شده و دوره‌های ترسالی استان نیز تک موردی بوده است.
آقایی با اشاره به آغاز اقداماتی برای مقابله با تاثیرات تغییر اقلیم و خشکسالی از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با هدف نهایی تامین امنیت غذایی افزود: سالانه حدود ۲۸ هزار تن بذور مقاوم به خشکسالی در استان تولید می شود و برای اصلاح و تولید ۱۷ هزار تن بذر گندم و جو، ۱۵ هزار تن بذر حبوبات مقاوم به کم آبی نیز برنامه ریزی شده است.
وی اجرای طرح جهش تولید در دیمزارهای استان اردبیل در سطح ۳۵۰ هزار هکتار در سال جاری را از جمله راهکارهای مقابه با عوارض تغییرات اقلیم در استان اردبیل ذکر کرد و ادامه داد: با اجرای این طرح، میزان برداشت گندم در مزارع این استان در سال زراعی گذشته ۲۰ درصد افزایش یافت و حدود ۱۰۰ هزار تن بیشتر از سال ماقبل، گندم مازاد بر نیاز از کشاورزان استان خریداری شد.
مسئول امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل تغییر روش آبیاری را نیز از جمله راهکارهای مقابله با آثار و عوارض تغییر اقلیم عنوان کرد و گفت: با اجرای طرح‌های بهبود آبیاری، هم‌اکنون ۶۰ درصد اراضی دشت اردبیل با نوار تیپ آبیاری می‌شود و روش آبیاری از شکل سنتی سابق خارج شده و آبیاری تلفیقی و مدرن شده است.
وی آغاز اجرای طرح الگوی کشت را از جمله سیاست‌های اصولی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل برای مقابله با عوارض و پیامدهای تغییر اقلیم اعلام کرد و افزود: این طرح امسال در حدود پنج درصد از اراضی کشاورزی استان به اجرا در می‌آید و از سال آینده توسعه نیز خواهد یافت.
آقایی، ترویج کاشت ۱۲۰ رقم گندم مقاوم به خشکسالی و اجرای دقیق طرح کشاورزی قراردادی، جهش تولید در دیمزارها و الگوی کشور را از جمله راهکارهای عملی برای کاستن از دامنه تاثیرات منفی تغییر اقلیم در استان اردبیل ذکر کرد.
بروز پدیده ریزگرد محلی و فرامنطقه‌ای؛ عارضه تحمیلی تغییر اقلیم بر استان اردبیل
پدیده ریزگرد و گرد و غبار محلی و فرامنطقه‌ای عارضه‌ای است که با وجود قرار گرفتن استان اردبیل در عرض‌های جغرافیایی بالاتر، این استان را نیز طی سالهای تحت تاثیر قرار داده و با تشدید تغییرات اقلیمی این پدیده به نوعی بر آب و هوای این منطقه نیز تحمیل شده است.
دانشیار گروه اقلیم شناسی رشته جغرافیای دانشگاه محقق اردبیلی زیرگردهای استان اردبیل را دارای دو منشاء داخلی و خارجی عنوان کرد و گفت: به جز ریزگردهای محلی که شکل محدود دارد، بخش مهمی از ریزگرد و گرد و غبار استان اردبیل متاثر از ریزگردهایی است که کل نوار غربی کشورمان را تحت تاثیر قرار می دهد.
دکتر صلاحی افزود: ریزگردهایی با منشاء خارجی که وارد شده ایران می شود، با ارتفاع گرفتن خیزش گرد و غبار در کشورهای واقع در غرب ایران از جمله مناطق شمال آفریقا، شمال عربستان و به خصوص عراق، وارد اتمسفر بالای ایران شده و کشور ما از جمله مناطقی از استان اردبیل را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
وی بیابان‌های عراق را کانون اصلی ریزگردهای وارد شده به ایران عنوان کرد و گفت: سوء مدیریت، تعطیلی کشاورزی، تغییر اقلیم و کاهش رطوبت خاک باعث خیزش ریزگرد از بیابان‌های عراق شده و بخشی از آن وارد استان ما می شود.
این استاد اقلیم شناس دانشگاه محقق اردبیلی اضافه کرد: استان ما در منطقه نیمه خشک قرار گرفته و کاهش رطوبت خاک، موجب پدید آمدن کانون محلی گرد و غبار نیز شده به طوری که در اطراف روستای آقبلاغ مصطفی خان اردبیل که تل خاک حاصل از ریزگرد محلی شکل گرفته و اراضی زراعی زیادی دچار آسیب شده است.
وی کاهش بارندگی و پایین آمدن رطوبت خاک را علت اصلی بروز ریزگرد در اردبیل ذکر کرد و گفت: این پدیده در کاهش میزان تولید عسل هم تاثیر دارد به طوری که ریزگردهای کوچک، موجب آغشته شدن شاخک‌های زنبور عسل شده و عملکرد آنها را در تولید عسل کاهش می دهد.
وی مهاجرت را از عوارض دیگر بروز پدیده ریزگرد و تغییر اقلیم عنوان و بیان کرد: این پدیده پیامدهای اجتماعی و سیاسی هم خواهد داشت و در ۵۰ سال آینده مشکل به صورت حادتری نمایان خواهد شد.