به گزارش ایرنا همین افزایش مصرف و بی‌توجهی به نتیجه آن از حیث میزان اشتغالزایی و توسعه اقتصاد محلی طی چندین دهه گذشته موجب شده است تا اهمیت توجه به بهره‌وری آب در جنوب سهند روزبه‌روز بیشتر و ایجاد فرصت‌های شغلی حداکثری با منابع آبی موجود به یک دغدغه تبدیل شود.
بدون‌شک بهره‌وری آب در همه این شهرستان‌ها به نوبه خود دارای اهمیت است اما در میان همه آنها، مصرف آب در مراغه به دلیل قرار گرفتن این شهرستان در سرشاخه رودخانه‌هایی چون صوفی‌چای و مردق‌چای که در نهایت اراضی کشاورزی ملکان و بناب را هم سیراب می‌کند، باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
به ویژه آنکه گرم شدن دمای زمین، تغییر اقلیم، افزایش روزافزون مصرف آب به دلیل توسعه بی‌رویه باغات و کشت محصولات پرآب‌بر نیز روی بهره‌وری محصولات کشاورزی منطقه سایه انداخته است و خسارت‌های بخش کشاورزی هرساله تکرار می‌شود.
از سوی دیگر کاهش محصولات کشاورزی در چنین شرایطی این سوال را در افکار عمومی برجسته می‌کند که « تداوم مصرف بی‌رویه آب آن هم برای محصولات پرآب‌بری که در رشد اقتصاد محلی نیز نقش چندانی ندارد و به دلیل تغییر اقلیم، با تکرار خسارت‌هایی چون سرمازدگی مواجه است، به کجا ختم می‌شود؟»
بر همین اساس میزگردی با حضور سه نفر از کارشناسان در دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی مراغه برگزار شد تا نتیجه آن تلنگری برای یک اقدام عملی در زمینه بهره‌وری آب در جنوب سهند باشد.
هریک از کارشناسان این میزگرد شامل «دکتر رسول دانشفراز، استاد تمام دانشگاه در رشته عمران آب»، «مهندس عبدالله فرمانی، مدیر امور آب مراغه» و «مهندس رامین حاجی‌زاده، رئیس اداره هواشناسی مراغه» با هم‌افزایی و تبادل اطلاعات، خروجی قابل تاملی در خصوص بهره‌وری آب در جنوب سهند عرضه کردند و در نهایت به این اتفاق‌نظر رسیدند که ظرفیت دانشگاه مراغه در زمینه بهره‌وری آب و مطالعات آن مغفول مانده است.
سوال ایرنا: منابع آبی موجود و آینده منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
«رامین حاجی‌زاده» رئیس اداره هواشناسی مراغه با توجه به اطلاعاتی که از بارش‌های منطقه در دست دارد، آغازگر مباحث کارشناسی در این میزگرد است و سخنانش را با این پیش‌فرض آغاز می‌کند که «خاورمیانه جزء مناطق کم‌برخوردار جهان از لحاظ منابع آبی است تا جایی که آمار متوسط بارندگی کشورمان ۳۰۰ میلی‌متر و متوسط جهانی آن ۹۰۰ میلی‌متر است».
به گفته وی همین وضعیت منابع آبی به خودی‌خود اهمیت بهره‌وری آب را نشان می‌دهد و بر همین اساس نیز مردم منطقه در گذشته به کشت محصولات کم‌آب‌بری چون انگور و بادام و توسعه کشت دیم روی آورده بودند اما چند دهه است که کشت محصولات پرآب‌بری چون سیب به صورت بی‌رویه افزایش یافته است و کشاورزان به ذخایر زیرزمینی گرایش یافته‌اند.
«حاجی‌زاده» همچنین درباره منابع آبی آینده نیز بیان کرد: گرمایش جهانی ادامه دارد و تنها راهکاری که تاکنون در مقابل آن اتخاذ شده، ثابت نگه داشتن روند رشد روی یک‌ونیم درجه سانتیگراد در سطح دنیاست؛ بر همین اساس افق بارش‌ها و منابع آبی چندان روشن به نظر نمی‌رسد زیرا تبخیر نیز به واسطه گرمایش دما افزایش می‌یابد.
وی سخنانش در خصوص منابع آبی موجود و آینده منطقه را اینگونه جمع‌بندی کرد که «در بهترین حالت میزان بارش‌ها و منابع آبی ما می‌تواند به همین میزان فعلی ثابت بماند اما از سوی دیگر مصرف بی‌رویه در بخش کشاورزی و توسعه باغات به ویژه در مراغه ادامه دارد».
اما «عبدالله فرمانی» مدیر امور آب مراغه نظر دیگری راجع به کم‌برخوردار بودن منطقه دارد و معتقد است که باید به وضعیت بارش‌ها و منابع آبی مراغه به صورت مجزا از استان و کشور نگاه شود تا جایی که گاهی میزان باش‌های منطقه و به ویژه مراغه از متوسط کشوری به میزان ۳۰۰ میلی‌متر نیز فراتر می‌رود.
وی با بیان اینکه در اوایل بهار امسال با بارش‌های مناسب باران و برف در دامنه‌های جنوبی سهند مواجه شدیم، افزود: میانگین بارش‌های ۵۰ سال گذشته بر اساس آمار ایستگاه‌های امور آب ۳۱۶ میلی‌متر است و با وجود نوسان بارندگی، تغییر قابل توجهی در این زمینه ندارد.
«فرمانی» به برخی آمارها که نشانگر نوسان بارندگی مراغه است نیز اشاره و بیان کرد: این شهرستان در سال ۱۳۴۷ بارش بالای ۶۰۰ میلی‌متر، در سال ۱۳۹۲ بارش بیش از ۴۰۰ میلی‌متر و در سال ۱۳۷۶ بارندگی ۱۷۶ میلی‌متری را تجربه کرد.
به گفته وی نوسان بارندگی به طور طبیعی وجود دارد اما کاهش ممتد وجود ندارد و در یک دوره هفت ساله، حدود سه سال خشکسالی و بقیه سنوات به صورت ترآبی طی می‌شود.
وی در جمع‌بندی سخنانش اینگونه بیان کرد که «در مراغه نگرانی چندانی از لحاظ بارش‌ها وجود ندارد اما توسعه بی‌رویه باغات به ویژه در قالب کوه‌خواری به شدت محسوس بوده و گستردگی منطقه، کمبود نیروهای نظارتی و سست بودن عوامل بازدارنده نیز موجب شده است تا افرادی که اساسا کشاورز نیستند به تغییر کاربری اراضی دیم و سودجویی روی بیاورند و همین موضوع تامین آب مورد نیاز منطقه در آینده را به خطر می‌اندازد».
دکتر «رسول دانشفراز» استاد دانشگاه مراغه در رشته عمران آب و سازه‌های هیدرولیک تا حدودی نظر دو کارشناس قبلی را جمع‌بندی، و سخنانش را با هم‌افزایی اینگونه بیان کرد که «بر اساس گفته کارشناسان حاضر در این میزگرد امسال مشکل چندانی در خصوص تامین منابع آبی وجود ندارد اما باید توجه کرد که پیش‌بینی‌ها راجع به میزان بارش‌ها قطعی نیست».
وی تاکید کرد: پیش‌بینی‌ها بر آمار و اطلاعات گذشته متکی است و آینده را نمی‌توان به صورت قطعی از روی این آمار و اطلاعات ترسیم کرد؛ بر همین اساس به مقوله مصرف باید بیش از پیش توجه شود و مبنا بر این باشد که منابع آبی ما روز به روز کاهش خواهد یافت.
استاد دانشگاه مراغه اضافه کرد: نبود صنایع موجب شده است تا مراغه به یکی از شهرستان‌های مهاجرفرست تبدیل شود و نرخ بیکاری آن زیاد باشد؛ در حالی که جوانانی مستعد و ظرفیت فرهنگی قابل توجهی دارد.
دکتر «دانشفراز» این را هم گفت که مدیریت ۵۰ سال گذشته شهرستان در بهره‌وری منابع آب منطقه دخیل است و از سوی دیگر نیز نمی‌توان همه مسایل را به گرمایش زمین و تغییر اقلیم گره زد.
وی ادامه داد: حتی اگر تبخیر آب بر اثر گرمایش زمین که حدود هشت درصد برآورد می‌شود را ۲ برابر هم حساب کنیم، باز هم سهم قابل توجهی از منابع آبی در منطقه وجود دارد که به صورت نادرست مصرف می‌شود.
استاد دانشگاه مراغه خاطرنشان کرد: آب در کنار هوا به عنوان استراتژیک‌ترین محصول دنیا مطرح است و ۹۰ درصد از این عنصر طبیعی در منطقه مراغه در بخش کشاورزی و به صورت سنتی مصرف می‌شود.
دکتر «دانشفراز» افزود: اگر در طول سالیان دور گذشته به جای توسعه باغات با محصولات پرآب‌بری چون سیب، صنایعی چون خودروسازی در این شهرستان ایجاد شده بود، اکنون وضعیت بهره‌وری آب در جنوب سهند بسیار متفاوت بود.
سوال ایرنا: «بهره‌وری آب از حیث میزان اشتغالزایی در صنعت بیشتر است یا کشاورزی؟»
مدیر منابع آب مراغه نخستین کارشناس حاضر در میزگرد است که به این سوال با آمار و ارقام و حتی ارزش ریالی آب پاسخ داد و بیان کرد: حجم سد علویان به صورت تنظیمی ۱۲۱ میلیون مترمکعب و به صورت اسمی ۵۷ میلیون مترمکعب است و در زمان طراحی این سد، ۱۲۱ میلیون مترمکعب آب برای ۱۲ هزار هکتار از باغات در نظر گرفته شده بود.
«فرمانی» ادامه داد: همچنین برای تامین آب شرب در دو دوره ۴۰ ساله حدود۲۰ میلیون مترمکعب و برای صنعت هشت میلیون مترمکعب آب در نظر گرفته بودند.
وی با تاکید بر اینکه اکنون و بر اساس آمارهای رسمی ۲۲ هزار هکتار باغ در مراغه وجود دارد، در مورد یک باور سطحی در منطقه هم روشنگری کرد و افزود: برخی‌ها در منطقه تصور می‌کنند که حجم قابل توجهی از آب سد علویان در بخش صنعت مصرف می‌شود در حالی که اشتراک آب بخش صنعت در زمان حاضر هشت میلیون مترمکعب است اما کمتر از این میزان هم مصرف می‌شود.
مدیر امور آب مراغه با اشاره به اینکه ۱۶ تا ۱۸ میلیون مترمکعب آب هم در بخش شرب مصرف می‌شود، اضافه کرد: طی سال‌های اخیر و با الزامات ستاد احیای دریاچه ارومیه، مصرف آب در بخش کشاورزی مراغه، بناب و ملکان به ۵۸ میلیون مترمکعب رسیده که آب‌بهای آن حدود پنج میلیارد تومان است.
به گفته «فرمانی» بخش صنعت شهرستان در ازای مصرف پنج تا ۶ میلیون مترمکعب آب، حدود ۲۰ میلیارد تومان آب‌بها پرداخت می‌کند و برای حداقل سه‌هزار نفر در این زمینه اشتغال ایجاد شده است در حالی که حدود ۶ هزار نفر به واسطه مصرف ۵۸ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی صاحب شغل هستند.
وی در جمع‌بندی سخنانش این را هم گفت که «بهره‌وری آب در بخش غیرکشاورزی بیشتر است و به نظر می‌رسد توسعه صنایع کم‌آب‌بر و مرتبط با کشاورزی از جمله دامپروری باید در سال‌های پیش‌رو بیشتر مورد توجه مسئولان قرار گیرد».
استاد دانشگاه مراغه نیز ضمن تایید همین موضوع که بهره‌وری آب از حیث میزان اشتغالزایی در بخش صنعت و گردشگری بیشتر است، تاکید کرد: راه‌اندازی صنایع باید بر محور توسعه پایدار استوار باشد و دخل و تصرف در محیط زیست به حداقل برسد.
دکتر دانشفراز بیان کرد: بارندگی مراغه حداقل ۲ برابر شهرستان «بم» در استان کرمان و میزان تبخیر آب به دلیل گرمایش زمین در «بم» بیشتر از مراغه است اما ۲ کارخانه خودروسازی به نیاز اشتغال آن شهرستان با وجود کمبود منابع آب پاسخ داده است.
وی این موضوع را هم یادآوری کرد که توسعه صنایع غذایی و تبدیلی در مراغه در چنین شرایطی باعث گسترش باغات می‌شود و صنایع تبدیلی باید در اولویت‌های بعدی و پس از صنایع کم‌آب‌بر در این شهرستان ایجاد شود.
وی افزود: مراغه ظرفیت توسعه در بخش صنایع استراتژیک را هم دارد و علاوه بر آن از ظرفیت تراکتورسازی تبریز و صنایع خودروسازی فعال در مرکز استان نیز غفلت شده است.
«حاجی‌زاده» رئیس اداره هواشناسی مراغه که فارغ‌التحصیل رشته کشاورزی است نیز در ادامه این میزگرد بیان کرد: در کنار توسعه صنایع کم‌آب‌بر، باید به واسطه تحقیقات و استفاده از تکنولوژی نیز در بخش کشاورزی ارزش‌افزوده ایجاد کرد و راهکار آن کشت محصولات جدید با کمترین میزان مصرف آب است.
به گفته وی توسعه بخش‌های صنعت و کشاورزی در مراغه باید متوازن باشد و از ظرفیت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور که ستاد مرکزی آن در مراغه قرار دارد، برای کشت دانش‌بنیان استفاده شود.
سوال ایرنا: برای افزایش بهره‌وری آب چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید؟
«فرمانی» مدیر امور آب مراغه پاسخ به این سوال را ابتدا با تاکید روی بهره‌گیری از علم اقتصاد کشاورزی آغاز کرد و این را هم گفت که یک گروه از کارشناسان باید فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش صنایع جدید را مطالعه کنند.
به گفته وی دانشگاه مراغه این ظرفیت را دارد که بسته‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر توسعه پایدار منطقه را طراحی کند و علاوه بر آن باید روی توسعه گردشگری منطقه نیز تمرکز شود.
وی اضافه کرد: در مراغه به واسطه وجود آب‌های سرگردان در جای‌جای این شهر، می‌توان با سرمایه‌گذاری مجموعه مدیریت شهری به راه‌اندازی آبنماهای متعدد اقدام و فضای جذاب گردشگری ایجاد کرد.
«فرمانی» این را هم گفت که حجم آب‌های سرگردان مراغه به بیش از چهار لیتر بر ثانیه می‌رسد و از آنجایی که هیچگاه مورد توجه قرار نگرفته است، به جوی‌ها هدایت می‌شود.
دکتر «دانشفراز»، استاد دانشگاه مراغه نیز انجام مطالعات علمی برای توسعه صنایع کم‌آب‌بر در مراغه را مورد تاکید قرار داد و افزود: در نگاه نخست توسعه صنایع جدید از جمله در زمینه هوش مصنوعی و کارگاه‌های تولید لباس و غیره در منطقه پیشنهاد می‌شود اما راهکار عملی را باید در میان پژوهش‌های دانشگاهی دنبال کرد.
به گفته وی آموزش بهره‌برداران منابع آبی منطقه با حمایت مسئولان امر و تلاش برای افزایش نرخ مکانیزاسیون کشاورزی طی سال‌های پیش‌رو نیز در بهره‌وری آب در جنوب سهند موثر خواهد بود.
وی این را هم گفت که از یک سو سیاست‌گذاران باید در این زمینه به دانشگاه مراغه اعتماد کنند و از سوی دیگر نیز دانشگاه به واسطه مسئولیتی که به عنوان یک دانشگاه ماموریت‌گرا دارد، باید در این زمینه وارد میدان شود.
به گزارش ایرنا به نقل از کارشناسان در حالی حدود ۹۰ درصد از منابع آبی مراغه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که توسعه بی‌رویه باغات سیب به عنوان یک محصول پرآب‌بر از یک سو و خشکسالی، از بین رفتن منابع طبیعی در کوه سهند و اختصاص یافتن بخشی از ظرفیت مخزن سد علویان به رسوب از سوی دیگر بر منابع آبی منطقه سایه انداخته است.
در مجموع باید اذعان کرد که بهره‌وری آب در سال‌های پیش‌رو از مهمترین دغدغه‌های مسئولان خواهد بود و باید از هم‌اکنون برای افزایش آن برنامه‌ریزی و از افزایش نرخ بیکاری و خسارت‌های احتمالی جلوگیری کرد.
شاخص بهره‌وری آب بیشتر در برنامه‌ریزی‌های ملی مورد توجه قرار می گیرد و بهره‌وری آب در کشاورزی، عملکرد درآمد اقتصادی، شرایط اجتماعی، تولید کالری، پروتئین و غیره را به ازای واحد آب به کار رفته بیان می‌کند.