«سلام من به مدینه به آستان رفیعش، به مسجد نبوی به لاله های بقیعش، سلام من به علی و به حلم و صبر عجیبش، سلام من به بقیع و چهار قبر غریبش». شاید نتوان زائری از ایران را پیدا کرد که با ورود به مدینه یا دیدن گنبد سبز حرم نبوی، ناخودآگاه شعر مدینه شهر پیغمبر در ذهنش طنین انداز نشود و یا با خود زمزمه نکند؛ شعری که با صدای گرم حاج منصور ارضی ماندگار شد و شاعر آن جواد حیدری بود.
زمانی که این مداح اهل بیت این شعر را سرود، جوانی ۲۰ ساله بود که دوره سربازی خود را می گذارند و خود حاج منصور که حدود ۳۰ سال پیش و زمانی که به سفر حج مشرف می شد، از او خواسته بود تا شعری درباره مدینه بگوید. بقیه داستان را از زبان حیدری بشنوید.
امسال زائران می توانند با پیام رسان ایرانی «بله» با خانواده های خود ارتباط صوتی و تصویری برقرار کنندبرای حج امسال شعاری تعیین کرده اند که شامل سه فراز است؛ تحول قرآنی، همگرایی اسلامی و حمایت از قدس شریف. تاکنون علاوه بر زائران سعودی، زائرانی از ایران، اندونزی، پاکستان، هند و مالزی وارد مدینه شده‌اند و در مقایسه با سال گذشته که به دلیل کرونا، نیمی از زائران توفیق حج را یافتند، امسال بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از پنج فرودگاه عربستان وارد سرزمین وحی می شوند و طبیعی است که با توجه به ورود زائران، شلوغی حرم پیامبر(ص) هر روز بیشتر شود.
سال گذشته از ۴۲ هتلی که سازمان حج و زیارت برای زائران ایرانی از عربستان اجاره کرده بود، ۱۱ هتل در مدینه قرار داشت و هتل کاروان ما فقط به اندازه یک خیابان تا مسجد النبی(ص) فاصله داشت؛ به طوری که از پنجره هتل با این که طبقه سوم بودیم، به راحتی گنبد سبز حرم پیامبر دیده می شد.
هتلی که در آن اقامت داشتیم، به قدری نزدیک حرم رسول خدا (ص) بود که به یاد این ضرب المثل می افتادم هذا منبر هذا محراب و باید می گفتم هذا هتل هذا مسجد. به هر حال دوستان و عزیزان را در ارتباط تصویری با ایران از دیدن گنبد حرم رسول خدا(ص) بهره مند می کردیم. حالا یک پرانتز باز کنید و آن این که امسال زائران می توانند با پیام رسان ایرانی بله با خانواده های خود ارتباط صوتی و تصویری برقرار کنند.
پرانتز را ببندید. با کمترین فاصله ای که از هتل تا حرم رحمت للعالمین داشتیم، طبیعی بود که فیض نماز اول وقت را از دست ندهیم و شکر خدا کسی هم در هتل، نماز نمی خواند ولی چه کنیم که برخی در ایران عادت کرده اند، هنگام اذان ظهر یا مغرب، تازه به یاد مقدمات نماز مثل وضو می افتند و برای رسیدن به نماز جماعت، با یاالله یاالله گفتن، امام جماعت و خلق الله را در رکوع نگه می دارند. این دسته از زائران بدانند چه در مکه و چه در مدینه این تو بمیری از آن تو بمیری ها نیست که امام جماعت های آنها همچون ائمه جماعت در ایران ناز شما را بکشد و منتظر شما بمانند. چون آن ها دو اذان می گویند که البته برای نماز صبح سه اذان دارند.
تفاوت اذان و نمازهای مسجد النبی با مساجد ایران
اگر بخواهید نماز جماعت ظهر یا مغرب مسجد النبی(ص) یا مسجد الحرام را درک کنید، با شنیدن اذان اول، آستین ها را برای وضو گرفتن بالا بزنید و گول شیطان را نخورید که گاهی در گوشمان زمزمه می کند که حالا کو تا نماز یا هنوز اذان دوم را نداده اند. چون تا چشم به هم بزنید، در عرض چندین دقیقه اذان دوم از بلندگوهای مسجد پخش می شود و اذان دوم مثل اذان اول یا اذانی که در ایران پخش می شود، نیست تا تصور کنید به قدری طولانی است که به رکوع رکعت اول نماز می رسید. شاید اذان دوم در کمتر از ۴۰ ثانیه باشد و آن وقت باید به فکر نماز دوم باشید. چون سیل جمعیت اجازه نمی دهد به رکعت دوم یا سوم برسید.
مکانی در مسجدالنبی به روضه معروف است و رسول خدا (ص) فرمود «بین قبر و منبر من باغی از باغ های بهشت است»کسانی که زرنگتر هستند، از یکی دو ساعت جلوتر آماده نماز می شوند. یعنی مشغول زیارتنامه و قرائت قرآن می شوند. بیشتر زائران اگر در مدینه باشند، سعی می کنند تا جایی که ممکن است نماز جماعت خود را در روضه مسجد النبی یعنی بین منبر و حرم رسول خدا(ص) بخوانند که آن حضرت فرمود «بین قبر و منبر من باغی از باغ های بهشت است» و به همین دلیل به آن روضه می گویند و اگر در مسجد الحرام باشند، نزدیکترین محل به کعبه مثل مقام ابراهیم، حجر اسماعیل یا ملتزم بخوانند که حدفاصل حجر الاسود و در کعبه است و پیامبر (ص) فرمود بنده ای نیست که در این محل، خدا را بخواند و خدا دعایش را مستجاب نکند.
ختم قرآن کریم یا تلاوت سوره های مدنی
سخن از قرائت قرآن شد. حالا که قرار است کمتر از یک سوم ایام حج را در شهر رسول خدا(ص) و در کنار حرمش به تلاوت آیات الهی بپردازید و فرصت ختم قرآن با تدبر و توجه به معنای آیات را ندارید، می توانید سوره هایی را تلاوت کنید که در همین شهر نازل شده است؛ یعنی سوره های مدنی. نمی خواهم وارد نظرات دانشمندان علوم قرآنی شوم که سوره های مدنی کدامند و سوره های مکی کدام ولی حدود یک سوم آیات قرآن را سوره هایی تشکیل می دهد که در مدینه یا اطراف آن نازل شده است؛ سوره هایی مثل بقره، آل عمران، نساء و مائده که شامل ۱۲۵ صفحه از قرآن است و به جز سوره های انفال و توبه که ۳۱ صفحه است و همچنین سوره های رعد، حج، نور، محمد، فتح، حجرات و رحمن که ۴۰ صفحه است، بقیه سوره ها در جزءهای پایانی قرآن است. مانند سوره های حدید تا تحریم در ۲۴ صفحه و سوره های انسان، بینه، زلزال و نصر که در مجموع کمتر از ۳۰ سوره در ۲۲۴ صفحه از قرآن های عثمان طاهاست که غالب مصاحف مسجدالنبی از این همین قرآن هاست.
شاید با تلاوت سوره های مدنی، حس و حال بهتری در مسجد النبی به شما دست دهد. مثلا وقتی سوره مجادله را می خوانید و به آیات دهم به بعد می رسید، آداب و رسوم جلوس در محضر رسول خدا(ص) را بهتر درک می کنید که خدا هم به مومنان فرمود برای یکدیگر جا باز کنید یا هنگامی که آیه ۲۷ سوره انفال را تلاوت می کنید، نگاهی به ستون توبه بیاندازید؛ همان جایی که ابولبابه به خاطر خیانتی که به پیامبر کرده بود، خودش را به آن بست تا خدا گناهش را ببخشد. ستون توبه یا ستون ابولبابه دومین ستون از سمت حجره یا قبر شریف و چهارمین ستون از سمت منبر است و علت معروف شدن این ستون، ماجرایی است که برای ابولبابه رفاعه پیش آمد. او به سبب خیانتی که در ماجرای بنی قریظه به پیامبر کرد، ۱۰ روز خود را به ستون مسجد النبی بست تا این که سرانجام آیه موردنظر در قبول توبه او نازل شد.
مروری بر آداب سفارش شده در مسجدالنبی
بگذریم. حالا به سراغ آداب و دعاهای مسجدالنبی می رویم. سازمان حج و زیارت هر سال کتابی با عنوان ادعیه و آداب حرمین شریفین را به زائران هدیه می دهد ولی برخی توجه ندارند که چه دعاهای ناب و زیبایی در آن چاپ شده است که حتی شاید در مفاتیح هم پیدا نکنید. قدر این کتاب را بدانید و در حرم رسول خدا(ص) از خود جدا نکنید. خیالتان هم راحت باشد که پلیس و گشت های امنیتی مدینه هم کاری با شما ندارند. چون می دانند که دعاهای این کتاب هیچ ضرری برای آنها ندارد. البته زائران می دانند که کدام دعاها را از روی همین کتاب بخوانند و کدام دعاها و زیارتنامه ها را از نرم افزارهایی بخوانند که در موبایل خود نصب کرده اند.
در این کتاب علاوه بر زیارتنامه هایی مثل جامعه کبیره، امین الله، آل یاسین و زیارت امام حسین(ع)، دعاهای قرآنی، کمیل، ندبه، سمات، مجیر، مشلول، عهد و دعای حضرت مهدی (عج) آمده است. در ضمن اعمال اختصاصی مدینه، بخش به بخش نوشته شده و زیارت های مخصوص پیامبر(ص) و ائمه و بزرگان حرم بقیع هم ذکر شده است.
اگر می خواهید با آداب معنوی و به ویژه مستحبات ورود به مدینه و مسجد النبی بیشتر آشنا شوید، به سراغ فصل دوم این کتاب بروید. مثلا در مستحبات ورود به مدینه صحبت از غسل ورود به این شهر و غسل مسجدالنبی و زیارت پیامبر و ائمه بقیع آمده که همه را می توان با یک نیت انجام داد یا خیلی سفارش شده که در مدت اقامت یک ختم قرآن در مسجد النبی (ص) داشته باشید. اگرچه ممکن است ختم قرآن در ۶ یا هفت روز برای بسیاری از زائران سخت باشد؛ به ویژه برای آن ها که به معنای آیات اهمیت می دهند و اهل تدبر در قرآن هم هستند ولی همت برخی بلند است و تمام تلاش خود را به کار می بندند تا قرآن را ختم کرده و ثواب آن را تقدیم پیامبر اکرم (ص) کنند.
خواندن هر رکعت نماز در مسجدالنبی مساوی با هزار رکعت در مکان های دیگر استیکی دیگر از سفارش هایی که برای مسجدالنبی شده، خواندن نماز است که برای ارزش گذاری این نماز در روایات آمده است که هر رکعت آن مساوی با هزار رکعت در مکان های دیگر است. اگرچه ممکن است امسال هم محدودیت های مکانی و زمانی در مسجد النبی وجود داشته باشد ولی تا جایی که ممکن است نمازهای خود را نزدیک به روضه بخوانید که میان منبر و محراب رسول خداست. در قسمت دوم این گزارش گفتم سال گذشته با چه مشکلاتی برای زیارت روضه و ستون ها و سایر مکان های پرثواب مسجدالنبی روبرو بودیم و امیدوارم امسال این محدودیت ها برطرف شده باشد.
صلوات بفرستید ولی آهسته
سفارش کرده اند هنگام ورود و خروج از مسجد النبی (ص) صلوات بفرستید یا نماز تحیت مسجد را فراموش نکنید. تا جایی که ممکن است خود را به مرقد مطهر رسول خدا (ص) نزدیک کنید و با گفتن حمد و ثنای الهی مشغول دعا شوید و همه کسانی را یاد کنید که التماس دعا گفتند و همچنین کسانی را که امنیت و اقتدارمان را مدیون آن ها هستیم؛ از امام خمینی (ره) گرفته تا شهدای دفاع مقدس و مدافعان حرم به ویژه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی. به هر حال توجه داشته باشید که ماموران سعودی چه در مسجدالنبی و چه در مسجدالحرام به خواندن دعا و ذکر صلوات حساس هستند و اینگونه توجیه می کنند که این کار بی احترامی است و لذا همیشه در حرمین به این مساله توجه داشته باشید؛ هرچند خودشان یا ماموران نظافت آزاد هستند که زائران را از جای خود بلند کنند و با کلماتی مثل کلین کلین (clean) یا حاجی حاجی، آن هم با تشدید شدید بر روی حرف جیم هشدار دهند که می خواهند حرم را نظافت کنند.
روزه مسافر در مدینه
یکی از نکاتی که روحانیون کاروان ها به زائران سفارش می کنند، گرفتن سه روز روزه در مدینه است. عجب! مسافر که نمی تواند روزه بگیرد. این سوالی بود که برخی زائران می پرسیدند و پاسخ این بود که مستحب است کسی که خواسته ای دارد می تواند در مدینه روزه بگیرد، حتی اگر مسافر باشد و سفارش شده این سه روز، چهاشنبه تا جمعه باشد.
روایات فراوانی درباره زیارت رسول اعظم(ص) نقل شده. مثلا آن حضرت فرمود هر کس در حال حیات یا بعد از وفاتم، مرا زیارت کند، چنان است که حق تعالی را زیارت کرده باشد یا در جایی دیگر فرمود من شفیع کسی می شوم که مرا زیارت کند.
صدای خود را نزد پیامبر بلند نکنید
یکی از نکاتی که برخی به آن توجه نمی کنند، بلند نکردن صدا در حرم رسول خداست. اگر به آیه ای دقت کنید که بالای ضریح پیامبر(ص) نوشته شده، دیگر صدای خود را بلند نمی کنید. ممکن است در حرم رسول خدا(ص) یکی از دوستان قدیمی را ببینید یا برای این که هم کاروانی خود را گم نکنید، او را صدا بزنید ولی توجه نکنید و با صدای بلند، توجه دیگران را نیز جلب کنید. بر اساس آیه دوم سوره حجرات اجازه نداریم صدای خود را بلند کنیم که در حرم ائمه معصومین هم رعایت این ادب سفارش شده ولی گاهی برخی افراد که اطلاعی از این موضوع ندارند، در حرم ائمه با صدای بلند از دیگر زائران می خواهند که برای تعجیل در ظهور امام زمان (عج) صلوات بفرستند. البته بگذریم از خادمان حرم پیامبر که آنها از ما بهتران هستند و می توانند فریاد هم بزنند!
خدا رحمت کند یگانه مادر شهید ژاپنی، خانم کونیکو یامامورا که در همان روزهایی که در سفر حج بودیم، جان به خدای جان آفرین تسلیم کرد. او نیز علاقه خاصی به این آیه داشت. خودش در کتاب مهاجر سرزمین آفتاب اینگونه تعریف می کند: پاداش من لذت انس با قرآن بود. یک بار آقا (اسدالله بابایی، همسرش) سوره حجرات را خواند و به این آیه رسید یا ایها الذین امنوا لاترفعوا اصواتکم فوق صوت النبی و برای من معنی کرد و نمی دانم چرا از میان همه آیاتی که تا آن روز شنیده بودم، این آیه شیفته ام کرد. با این که هنوز فارسی بلد نبودم، آیه و معنی آن را حفظ کردم.
بگذریم. اگر بخواهم از جزییات مسجد النبی(ص) برایتان بگویم که چگونه به دست رسول خدا (ص) ساخته شده، در طول تاریخ چه سرنوشتی داشته و امروز به چنین مسجد بزرگ و زیبایی تبدیل شده، مطالب فراوانی وجود دارد که باید سر فرصت به مطالعه بپردازید. مثلا پیامبر(ص) پول زمین مسجد را پس از ارزیابی قیمت زمین به اسعد بن زراره، سرپرست دو یتیم داد که زمین متعلق به سهل و سهیل بود یا این که رسول خدا (ص) به همراه یارانش ابتدا پایه های مسجد را از سنگ چیده، سپس دیوارهای آن را با خشت های خامی که مسلمانان طبق دستور آن حضرت فراهم کرده بودند، ساختند و ستون هایش را از تنه های درخت خرما قرار داده بودند و قسمتی از سقفش را با شاخه های نخل خرما پوشاندند و بخش زیادی از سقف آن بدون پوشش ماند.
محمد حسین هیکل می نویسد:مساحت مسجدالنبی در اولین مرحله عبارت است از ۳۵ متر طول و ۳۰ متر عرض که در مجموع حدود هزار متر می شد و زمانی که پیامبر(ص) از جنگ خیبر برگشت، مسجد را از سه سوی شرق، غرب و شمال وسعت داد و مساحت آن در زمان حیات رسول خدا (ص) به سه هزار و 876 متر رسید. بخشی از مسجد به سکونت فقرا اختصاص داده شد و این افراد مورد توجه رسول خدا (ص) بودند و مسلمانان دیگر برای آنان غذا می آوردند و این افراد بعد از مدتی به اصحاب صفّه معروف شدند که این جایگاه همچنان باقی است.
اذان گوی این مسجد، بلال حبشی و گاهی هم ابن ام مکتوم بود و هر کسی که زودتر به نماز حاضر می شد، اذان می گفت و دیگری اقامه. در سال هفتم هجری بعد از جنگ خیبر که مدینه به صورت یکپارچه در اختیار رسول خدا قرار گرفت و هر روز بر جمعیت مسلمانان اضافه می شد. یاران پیامبر پیشنهاد بازسازی و توسعه مسجد را دادند و طول مسجد به صد متر رسید و به صورت مربع درآمد.
زمانی که خواستیم وارد مدینه شویم، آقای خوش بیان با همان بیان خوش همیشگی اش، چند نکته را یادآوری کرد. یکی این که هر سال مقرراتی برای زائران وضع می کنند و پارسال به بهانه کرونا گفته بودند تجمع در حرم پیامبر (ص) ممنوع است و در مسجد النبی هم محدودیت هایی گذاشتند، مثل روضه که آرزوی هر زائری این است که آنجا نماز بخواند. بوسیدن ضریح هم که از قبل ممنوع بود و از گذشته های دور برای این که زائران قادر به بوسیدن شبکه های ضریح نباشند، از پایین تا بالای ضریح را با قرآن پوشانده بودند و صلوات هم که مشخص بود به کلی ممنوع است.
در همین راستا برای زیارت حرم پیامبر و عبادت در کنار ستون های مسجدالنبی زمان هایی را برای هر کاروان مشخص کرده بودند که ساعت ها زیر آفتاب مدینه می نشستیم تا نوبت کاروان ما برسد. درهای حرم بقیع هم در دو نوبت فقط برای آقایان باز می شد. یکی ساعت پنج صبح و دیگری چهار بعد از ظهر. پارسال مسئولان مسجدالنبی حتی اجازه نمی دادند که خانم ها از کنار میله های بقیع هم نگاهی به قبور ائمه بیاندازند و اشکی بریزند و با گفتن حرّک حرّک، آن ها را از میله ها هم دور می کردند.