به گزارش ایرنا، کارشناسان معتقدند آذربایجان‌غربی یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی در کشور است که از نظر تنوع گیاهان دارویی رتبه اول کشور را به خود اختصاص داده است.
بیش از هشت هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده که از این تعداد بیش از یک هزار و ۲۰۰ گونه در طبیعت آذربایجان غربی وجود دارد، که ۴۶۸ گونه از آنها گیاهان دارویی است.
طبق تعاریف کارشناسان، گیاهان دارویی به گیاهانی گفته می‌شود که بخش‌های گوناگون اندام آنها مانند، ریشه، ساقه، برگ، گل، دانه یا تمام اندام گیاه در بردارنده مواد فعال و بیولوژیکی باشد.
امروزه جایگاه گیاهان دارویی در سلامت جامعه بطور عام و ارزش اقتصادی گیاهان معطر و دارویی کشور بطور خاص بر کسی پوشیده نیست و شرایط آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی آذربایجان غربی بستری مستعد برای تولید و فرآوری این نوع گیاهان است.
غنای این استان از نظر گیاهان دارویی در سطح کشور کم نظیر بوده و بی جهت نبوده که در حوزه منابع طبیعی و تنوع رستنی‌ها به عنوان کلکسیون گیاهان و گونه‌های طبیعی از آن یاد می‌شود.
۱۷۰۰ هکتار از اراضی زراعی آذربایجان غربی به کشت گیاهان دارویی اختصاص دارد
به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، در حال حاضر بیش از یک هزار و ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت گیاهان دارویی قرار دارد اما بیش از ۹۰ درصد این گیاهان دارویی در عرصه‌های طبیعی و به صورت خودرو بعمل می‌آیند.
خسرو شهبازی گفت: ۲۳ واحد تولیدی فرآورده‌های گیاهان دارویی در رابطه با تولید انواع عرقیات گیاهی، عصاره بذر و سایر اجزای گیاهی، بسته بندی گیاهان دارویی، تولید دمنوش‌ها و استخراج اسانس گیاهی با ظرفیت اسمی ۲۱ هزار و ۷۷۰ تُن فعالیت می‌کنند.
وی اظهار کرد: عمده گیاهان دارویی که طی سالیان متمادی و توسط کشاورزان منطقه کشت شده و امروز به عنوان گونه‌های بومی استان یاد می‌شود می‌توان از بیدمشک، بادرشبو، گل محمدی و سماق نام برد.
تولید کنندگان بخش گیاهان دارویی نیازمند حمایت دولت هستند
ربابه سیدی یکی از فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد بخش کشاورزی و از فعالان رسانه‌ای استان آذربایجان غربی است که دستی در کشت گیاه دارویی نعنا فلفلی دارد.
وی قبل از سال ۱۳۹۷ اقدام به کشت نعنا فلفلی در سطح یک هکتار کرد و با برداشت ۱۲ تُن در هکتار به رکورد و درآمدی مطلوب دست یافت.
سیدی برای ۶ نفر از اهالی بومی و محلی روستای مرنگلوی بزرگ در مسیر جاده سلماس به ارومیه با این اقدام خود اشتغالزایی کرد.
این بانوی خبرنگار درصدد توسعه کشت و کار بود که اقدام به دریافت وام از طریق بانک کشاورزی کرد تا بتواند به صورت جدی در این زمینه وارد شود.
به گفته سیدی، کشاورزان نیازمند حمایت‌های اساسی هستند البته دریافت این وام به رغم تکمیل بودن پرونده برای وی مسیر نشد و به قدری روند آن طولانی بود که تصمیم به انصراف از توسعه کار گرفت.
وی با بیان اینکه توسعه کشت گیاهان دارویی راهی برای ارتقای در آمد کشاورزان است، اظهار کرد: امسال تصمیم گرفت تنها ۵۰۰ متر از مزرعه اش را برای این کشت پُر سود اختصاص دهد چون هیچ حمایتی از سوی مسوولان و بانک نشد و خریداران هم به موقع بهای محصولش را پرداخت نکردند.
گیاه دارویی نعنا فلفلی گیاهی سه ساله بوده و هر کیلو از این محصول در بازار آذربایجان غربی به قیمت ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود.
تولید سالانه ۸۳۰۰ تُن انواع فرآورده گیاهان دارویی در آذربایجان غربی
مجری طرح گیاهان دارویی جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: در کل زیر مجموعه‌های گیاهان دارویی در استان سطح زیر کشت هشت هزار و ۳۰۰ تُن محصول با میانگین ۴/۸۸ تُن در هکتار است.
وحید قاسمیان با ارائه توضیحاتی درباره چند گیاه اصلی در حال کشت در استان و از جمله گیاه بیدمشک افزود: در حال حاضر بیدمشک با سطح کشت ۵۰ هکتار دارای تولید کل بیش از ۸۰۰ تُن ماده تر است که بیش از ۳۰ درصد تولید کل کشور را شامل می‌شود.
گیاه بادرشبو یا در اصطلاح محلی بادرشبی گیاه دارویی دیگریست که ۳۰۰ هکتار از سطح کشت گیاهان دارویی با تولید کل بیش از ۶ هزار تُن ماده تر را به خود اختصاص داده است.
گل محمدی هم که در ردیف گیاهان کشت شده پر طرفدار در این منطقه است از گذشته‌های دور در سطح استان بویژه در شهرستان‌های خوی و ارومیه توسط کشاورزان کشت شده است.
قاسمیان گفت: در شرایط کنونی با توجه به نیاز آبی پایین این گیاه و توجیه اقتصادی تولید آن با استقبال چشمگیر زارعان در سایر شهرستاهای استان مواجه است.
در حال حاضر در مجموع ۳۹۹ هکتار از اراضی استان زیر کشت این گیاه قرار دارد که ۲۲۲ هکتار از باغات مورد نظر بارور بوده که بیش از ۸۰۰ تُن ماده تر را تولید می‌کند.
براساس اظهارات وی، سماق هم از گیاهان دارویی و مصرفی در استان آذربایجان غربی است که در شهرستان سردشت و در سطح ۷۱۵ هکتار از اراضی شیبدار این شهرستان کشت می‌شود.
سماق با تولید ۷۱۵ تُن در سال از گیاهان دارویی مهم این استان بوده که محصول آن به سایر استاهان ها و کشورها صادر می‌شود.
قاسمیان ادامه داد: سایر گیاهان دارویی هم شامل زعفران، اسطوخودوس، نعناع فلفلی، آویشن باغی، مرزنجوش، مریم گلی، بابونه، باریجه، گل گاو زبان، کدو کاغذی، نعناع، بادرنجبویه و گل همیشه بهار و سایر روییدنی هاست که در مجموع در سطح ۳۰۰ هکتار و با تولید حدود ۳۰۰ تُن مورد توجه کشاورزان است.
بیش از ۶۲ هزار نهال برای توسعه کشت گیاهان دارویی به صورت رایگان توزیع شد
با توجه به موضوع بحران کم آبی دریاچه ارومیه که منجر به لزوم توسعه کشت گیاهان کم آب بر در حوزه زراعی و باغی را ضروری تر می‌کند و نیز تاکید دولت بر اجرا و پیگیری عملیات مربوط به کاهش مصرف آب در کشاورزی با استفاده از روش‌های نوین و مکانیزه آبیاری، کشت گیاهان دارویی طبیعی و مقاوم در مقابل تنشهای خشکی و شوری در اولویت است.
براساس اظهارات معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، به دلیل بالا بودن ارزش نهایی محصول تولیدی در بازارهای داخلی و خارجی و با توجه به پتانسیل بالای منطقه این نوع کشت مورد حمایت نهادهای مربوطه قرار گرفته است.
پرویز دیانتی گفت: در جهت حمایت از توسعه کشت گیاهان دارویی این سازمان با استفاده از اعتبارات حوزه ستاد احیای دریاچه ارومیه در طول سالهای ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ اقدام به توزیع بذور و نهال گیاهان دارویی (زیره سبز، سیاهدانه، گل گاو زبان، آویشن باغی، سرخارگل، اسطوخودوس، گل همیشه بهار، رازیانه، زنیان و نهال گل محمدی کشت بافتی به تعداد ۶۲ هزار و ۵۰۰ اصله) کرده است.
وی تاکید کرد: این اقدام با استفاده از اعتبارات طرح توسعه کشت گیاهان دارویی در اراضی شیبدار با خرید توزیع بذر و نهال رایگان در سطح ۲۵۰ هکتار اجرا شده است.
معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با اشاره به برنامه‌های توسعه کشت گیاهان دارویی در سال ۱۴۰۲ گفت: در سال‌جاری در سطح ۴۰۰ هکتار از محل طرح توسعه گیاهان دارویی در اراضی شیبدار اجرا خواهد شد.
به گفته وی، اجرای طرح کشت گیاهان دارویی از محل طرح جهش دیمزار ها در چهار هزار هکتار انجام می‌شود و اجرای سیستم‌های آبیاری نوین در بخش گیاهان دارویی در سطح ۱۵ هکتار عملیاتی خواهد شد.
گسترش کارگاه‌های کوچک محلی و بومی زمینه‌ای برای اشتغال جوانان
طبق بررسی‌های خبرنگار ایرنا و گفت وگو با کشاورزان در نهایت مهمترین مساله در رابطه با توسعه کشت گیاهان دارویی توجه به مسایل پسا تولید این دسته از گیاهان است چرا که در رابطه با گیاهان دارویی محصول خام این گیاهان علیرغم اینکه ارزش افزوده بالاتری نسبت به سایر گیاهان زراعی دارد.
تولید محصول فرآوری و بسته بندی شده و محصولات ثانویه حاصل از این گیاهان ارزش ریالی بسیار بالایی داشته و به جهت صادراتی و ارزآوری از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند.
مدیریت مزارع در اختیار، یکپارچگی اراضی، مدیریت واحد و یکدست بر مزارع و داشتن امکانات مناسب و کافی از لحاظ ادوات مکانیزاسیون و نهاده‌های کشاورزی و سیستم آبیاری مکانیزه و مجهز و نیروی فنی و متخصص می‌توانند با مشارکت در کشت گیاهان دارویی زمینه توسعه و ترویج کاشت این گیاهان را در استان فراهم کنند.
اکثر زارعان دارای قطعات زراعی کوچک و نوع کشاورزی رایج در استان از نوع معیشتی بوده و کشاورزان توان لازم و کافی برای تبدیل محصول خام خود را به صورت بسته بندی شده و فرآوری آن را نداشته و بدین منظور توجه به گسترش صنایع و کارگاه‌های کوچک و حمایت از صاحبان اندسته از مشاغل به منظور خرید و تبدیل محصولات ثانویه این گیاهان باید مدنظر قرار گیرد.
کشاورزان معتقدند باید با اعطای بسته‌های مالی و مشوق‌های لازم از قبیل تسهیلات کم بهره از این گروه از مشاغل حمایت کرد.
محمودی بانوی کشاورز ارومیه‌ای که هر سال اقدام به کشت بادرشبو می‌کند که معتقد است که کشت و کار در این حوزه باید به صورت کشت مکانیزه حرکت کند ولی کوچک بودن قطعات یک مانع جدی در این زمینه است.
به گفته این بانوی روستایی، آموزش به عنوان حلقه مفقوده در این بخش نیاز به توجه زیادی دارد و مسوولان ترویجی باید به این مساله توجه جدی داشته باشند.
ورود شرکت‌های دانش‌بنیان برای توسعه کاشت گیاهان دارویی
رییس پارک علم و فن آوری آذربایجان غربی گفت: استقبال شرکت‌ها برای سرمایه گذاری در این زمینه بالاست و ما در زمینه ارائه مشاوره تخصصی حقوقی، بیمه‌ای، مالیاتی و کارگاهی به آنان فعالیت داریم.
دکتر جواد نوری‌نیا با بیان اینکه تجاری سازی گیاهان دارویی مورد توجه قرار دارد، اظهار کرد: هم اکنون شرکت‌هایی در این راستا با شیوه و روش‌های نوین و ابتکاری اقدام به تولید اسانس و عرقیات با کیفیت می‌کنند.
وی با بیان اینکه پارک علم و فن آوری از منابع داخلی خود به این موسسات کمک و از آنان حمایت می‌کند، افزود: برخی‌ها نیز به بانکها برای دریافت تسهیلات از محل تبصره ۱۶ و ۱۸ معرفی می‌شوند.
۴۷۰ گونه گیاه دارویی در آذربایجان غربی شناسایی شده است
به گفته رییس دانشگاه ارومیه، در استان آذربایجان‌غربی که محور فعالیت مردم بر حوزه کشاورزی است تاکنون ۴۷۰ گونه گیاه دارویی شناسایی شده که از بین آنها ۴۰ گونه فرآوری شده است.
احمد علیجانپور افزود: گیاه‌شناسان آذربایجان‌غربی درصدد شناخت هر چه بهتر گیاهان بومی و محلی هستند تا ضمن معرفی آنها در سطح کشور و دنیا به سمت فرآوری آنها حرکت کنند.
وی شناسایی ۴۷۰ گونه گیاه دارویی در استان را نشان از عزم جدی گیاه‌شناسان و اساتید حوزه گیاهان دارویی می‌داند.
علیجانپور با اشاره به فرآوری گیاهان دارویی جهت مصرف عمومی گیاهان دارویی ادامه داد: برای پیشبرد اهداف این حوزه باید پژوهشکده گیاهان دارویی در ارومیه ایجاد شود.
وی همچنین با اشاره به موانع این کار حرفه‌ای کشاورزی گفت: عدم تعریف مکانیزاسیون، نبود خرید تضمینی و نبود بانک اطلاعاتی داروهای گیاهی از مشکلات عمده در کشت و بهره‌برداری از گیاهان دارویی در استان است.
گیاهان دارویی منابع اصلی مواد شیمیایی ویا داروهای ارزشمند متعدد هستند. بیش از یک هزار و ۳۰۰ گیاه دارویی در کشورهای اروپایی استفاده می‌شود که ۹۰ درصد آنها از منابع وحشی هستند.
بر اساس گزارش اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و صندوق جهانی حیات وحش، حدود ۵۰ تا ۸۰ هزار گیاه گلدار به دلیل ارزش دارویی آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حدود ۹۶۰ گیاه دارویی در صنعت تجارت وجود دارد که تنها ۱۷۸ گیاه دارویی با مصرف سالانه بیش از ۱۰۰ تُن (متریک تن) شناخته شده‌اند.
افزایش جمعیت انسانی و تقاضای طبیعی نیز رو به روز بر توسعه کشت این گیاهان می‌افزاید.
تقریبا بیش از ۸۰ درصد گیاهان دارویی مشهور و قابل مصرف جهان در اکثر نقاط ایران کشت می‌شود.
در این بین استان آذربایجان‌غربی به سبب برخورداری از اوضاع جغرافیایی و تنوع آب و هوایی و بارش‌های مناسب به ویترینی از انواع گیاهان دارویی و منابع طب سنتی تبدیل شده است.