به گزارش خبرنگار ایرنا، سیل که راه می‌افتد هیچ مانعی را برنمی‌تابد؛ فرقی ندارد که درخت باشد یا انسان و خودرو و ساختمان و سازه‌های دیگر. هر چه را که زورش برسد با خود می‌برد. اگر هم توان جابه‌جایی‌اش را نداشته باشد، به شکل دیگری خسارت وارد می‌کند. مثلا می‌تواند از آن مانع به کمک سنگ و چوبی که با خود به همراه می‌آورد، سدی بسازد و در نتیجه جمع شدن و پس‌زدگی آب پشت همان مانع، جاری شدن سیلاب و آبگرفتگی در اطراف مسیر را رقم بزند.
حالا اگر این مانع که مقابل سیل ایستادگی می‌کند یک سازه مرتبط با راه مانند پل باشد، احتمال افزایش دامنه خسارت بیشتر است. سیل اسفند ۱۳۹۷ که شهر کیاکلا و روستاهایی از شهرستان سیمرغ را در بر گرفته بود، با عاملی تقریبا اینچنینی تشدید شد. طبق گزارشی که پس از سیل توسط مسئولان این شهرستان تهیه و نتایج آن اعلام شده بود، وجود چند پل غیراستاندارد سبب شد که با جمع شدن سرشاخه‌ها در دهانه پل، سیلاب جاری شده در بستر رودخانه راه دشواری برای عبور از زیر پل داشته باشد. در نتیجه سیلاب از مسیر اصلی‌اش خارج شد و مسیرش را معابر و محوطه‌های مسکونی و زمین‌های کشاورزی در پیش گرفت. نتیجه هم چیزی جز آبگرفتگی شهر کیاکلا و چند روستای منطقه نبود.
در برخی موارد نیز پل‌ها توان ایستادگی مقابل سیلاب را ندارند و پس از تخریب، به بخشی از سیل تبدیل می‌شوند. از این مورد تا کنون در مازندران بارها مشاهده شده است. چه بسیار پل‌هایی که تحت فشار سیل دوام نیاوردند و عمرشان به سر آمد. مانند تخریب پل کمربندی نوشهر که مهر ۱۳۹۷ رخ داد و تردد در این منطقه را مختل کرد. طبق آمارهای رسمی در همان روز ۱۲ پل در مازندران بر اثر سیل تخریب شدند. یا تخریب چند پل در کلاردشت که اردیبهشت ۱۳۹۹ رقم خورد.
خسارت مالی ناشی از این تخریب ها یک طرف، مشکلات ناشی از قطع راه ارتباطی مردم دو سمت رودخانه هم یک طرف دیگر. هزینه‌هایی که به دلیل یک طراحی اشتباه یا شاید هم اجرای نادرست به جامعه تحمیل می‌شوند. پل‌های آبنما را هم باید در دسته همین سازه‌های غیرایمن قرار داد. پل‌هایی که در بستر رودخانه ساخته می‌شوند و در زمان وقوع سیل زیر آب می‌روند.
خاطره تلخ گرفتار شدن یک خودرو روی پل موقت روستای گلورد ساری و جان باختن پدر و دختر اهل این روستا که بهمن ۱۴۰۰ رقم خورده بود هنوز در حافظه اهالی این منطقه باقی است. بارندگی شدید موجب بالا آمدن سطح آب رودخانه تجن شد و هنگام عبور خودرو از روی پل موقت و ناایمنی که در این محور ساخته شده بود، خودرو با سه سرنشین گرفتار جریان آب شد و در رودخانه سقوط کرد و جان پدر ۵۰ ساله و سوگل سه ساله را گرفت.
به این موارد می‌توان مورد دیگری را هم افزود که از قضا در مازندران نمونه‌های متعددی دارد و گاهی خبرساز می‌شود؛ زیرگذرها. تا کنون بارها در شهرهای مختلف مازندران مشاهده شده که پس از یک بارندگی نسبتا شدید، برخی زیرگذرها به محل تجمع آب تبدیل می‌شوند. این زیرگذرها را هم هرچند که در طبقه‌بندی سازه‌های مرتبط با رودخانه‌ها نمی‌توان قرار داد، اما در دسته سازه‌های بحران‌ساز و غیرایمن محسوب می‌شوند.
مروری به تاریخچه آبگرفتگی زیرگذرهای شهری در مازندران هم نشان می‌دهد که حتی در آن‌ها نیز حوادثی به دلیل آبگرفتگی رقم خورده است. ۱۴ مهر ۱۳۹۷ در چالوس یک نفر به خاطر آبگرفتگی زیرگذر و بر اثر خفگی در خودرو جان خود را از دست داد.
نمونه دیگری هم از شرق استان می‌توان مثال زد؛ فقط چند ساعت به تحویل سال ۱۳۹۸ باقی مانده بود که زوج جوان بهشهری هنگام عبور از زیرگذر گلشهر بهشهر به دلیل وجود جریان برق در آب داخل زیرگذر بر اثر اتصالی پمپی که برای تخلیه آب زیرگذر روشن بود دچار برق‌گرفتگی شدند و جان باختند.
در قائمشهر و ساری هم این قبیل زیرگذرها وجود دارند. مثلا مهر ۱۳۹۶ شهروند قائمشهری هنگام عبور از زیرگذری در خیابان تهران این شهر وقتی دید آب لحظه به لحظه در حال بالا آمدن است و چیزی به غرق شدن نمانده، قید خودرو را زد و خودش را نجات داد. البته این زیرگذرهای شهری را نمی‌توان در دسته سازه‌های تقاطعی محدوده رودخانه‌ها قرار داد. اما غیراستاندارد بودن این زیرگذرها همواره چالش ایجاد می‌کند.
در بین زیرگذرها یک مورد دیگر نیز وجود دارد که خطرساز و ناایمن است؛ معابر ایجاد شده زیرِ پل‌ها. معبرهایی که موارد متعددی از این نمونه زیرگذرها وجود دارد که در واقع زیرگذر نیستند، بلکه مسیری ایجاد شده در زیر پل و بخشی از بستر رودخانه هستند که برای دسترسی آسان از سمتی به سمت دیگر به صورت غیراستاندارد ایجاد شده‌اند.
۷ هزار و ۸۱۱ مورد سازه تقاطعی فاقد آبگذر ایمن در کشور
اهمیت اصلاح و ایمن‌سازی این سازه‌ها آن‌قدر بالاست که مدت‌هاست در حوزه مدیریت بحران به عنوان یکی از راهکارهای پیشگیری از بروز خسارت در زمان سیلاب مورد توجه قرار گرفته است. بنا به اظهارات مدیرکل دفتر هماهنگی مدیریت بحران و پدافند غیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران در حال حاضر طبق بررسی‌های انجام شده ۷ هزار و ۸۱۱ مورد سازه تقاطعی فاقد آبگذر ایمن مانند پل و زیرگذر در کشور وجود دارد که به بازسازی و اصلاح این سازه‌ها برای جلوگیری از بحران‌سازی نیاز است.
سیف‌الله آقابیگی در نخستین جلسه کمیته استانی راهبری کنترل و کاهش خطر سیل مازندران که روز چهارشنبه ۲۹ شهریور برگزار شد، بر لزوم به‌کارگیری عزمی جدی برای اصلاح و ایمن‌سازی سازه‌های تقاطعی فاقد آبگذر ایمن به ویژه در استانی مانند مازندران تاکید کرد و خواستار افزایش توجه دستگاه‌های مرتبط به این موضوع شد.
مدیرکل دفتر هماهنگی مدیریت بحران و پدافند غیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران معتقد است که باید در استانی مانند مازندران با توجه به تعدد رودخانه‌ها و راه‌ها یک حوزه انسجام‌بخشی برای حوزه راه‌های استان، می‌گوید: انتظار ما این است سازه‌های تقاطعی کنار رودخانه‌ها به شکلی ساخته شوند که در صورت بارندگی‌های سیل‌آسا و وقوع سیل‌های با دوره بازگشت ۱۰۰ ساله، امکان عبور سیلاب بدون ایجاد خسارت از آن‌ها وجود داشته باشد.
آقابیگی می‌افزاید: سازه‌های تقاطعی متعددی در کشور وجود دارد که عمدتا متعلق به حوزه راه هستند. البته سازه‌هایی نیز داریم که به دستگاه‌های دیگر مرتبط هستند. ضمن این که برخی دستگاه‌ها مانند شرکت گاز یا مخابرات هم ممکن است در اجرای عملیات عمرانی که در حاشیه همین سازه‌های تقاطعی انجام می‌دهند با کم‌توجهی در اجرای مسائل ایمنی می‌توانند چالش‌ساز باشند.
به گفته وی برای معابر پرخطر مرتبط با پل‌ها و سازه‌های تقاطعی مانند زیرگذرهایی که به صورت غیراستاندارد زیرِ پل‌ها و در بستر رودخانه‌ها ایجاد شده‌اند نیز باید تصمیم‌های جدی و قاطعانه‌ای گرفته شود.
آقابیگی وجود هر گونه سازه تقاطعی و معبر غیراستاندارد اعم از شخصی یا عمومی در حاشیه رودخانه‌ها را عاملی در ایجاد خطرهای ناشی از سیل و طغیان رودخانه‌ها می‌داند و تصریح می‌کند: نظر ما این است که همه معابر پرخطر مرتبط با پل‌ها و سازه‌های تقاطعی راه و آبگذر باید بسته شوند. موارد متعددی از این زیرگذرها در کشور وجود دارد که افراد هنگام عبور از آن‌ها به دلیل وقوع ناگهانی سیل فرصت فرار پیدا نکردند و جان باختند.
وجود چنین سازه‌هایی در مازندران که رودخانه‌های پرتعدادی در آن جریان دارند و طغیانی شدن رودخانه‌ها نیز در هر فصلی ممکن است رخ دهد، طبیعتا نسبت به سایر مناطق کشور ممکن است خطرات و خسارات بیشتری به در پی داشته باشد. در چنین شرایطی نخستین گام برای جلوگیری از بحران‌سازی این سازه‌ها، شناسایی «سازه‌های تقاطعی فاقد آبگذر ایمن» در نقاط مختلف استان است. کاری که طی ماه‌های اخیر در شرکت آب منطقه‌ای مازندران انجام شده تا با ارائه داده‌ها به دستگاه‌های مختلف و اداره کل مدیریت بحران، اقدامی برای جلوگیری از بحران انجام شود.
به گفته مدیر دفتر مهندسی رودخانه ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای مازندران تا کنون ۲۲۹ سازه تقاطعی فاقد آبگذر ایمن به عنوان سازه‌های دارای اولویت نخست بهسازی و ایمن‌سازی در مناطق مختلف مازندران شناسایی شده که با توجه به در حال انجام بودن فرآیند بررسی و شناسایی، این رقم طی ماه‌های آتی افزایش خواهد یافت.
سید محمد موسوی با بیان این‌که در مازندران ۷۶۰ دهانه پل و ۵ هزار ۴۹۲ آبرو شامل پل‌های کلافی و آبنما و سازه‌های کوچک مشابه وجود دارد، اظهار می‌کند: تا ابتدای سال جاری ۱۸۱ سازه تقاطعی در مازندران از نظر شرکت آب منطقه‌ای مازندران در اولویت نخست بهسازی قرار گرفتند که این فهرست در فروردین امسال به اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای مازندران ارائه شد. در تابستان هم اقداماتی برای به‌روزرسانی این فهرست انجام شد و اکنون طبق آخرین داده‌های گردآوری شده و بررسی‌ها، ۲۲۹ سازه تقاطعی غیرایمن شامل پل و زیرگذر در مازندران شناسایی شده است.
وی خاطرنشان می‌کند: مشخصات این سازه‌ها به طور دقیق و با جزئیات در اختیار اداره کل راهداری قرار گرفته و انتظار داریم با توجه به این‌که مسئولیت نگهداری این سازه‌ها بر عهده اداره کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای است، اقدامات لازم از سوی این دستگاه برای لایروبی اطراف این سازه‌ها انجام شود تا در پاییز و زمستان دچار چالش نشویم.
مدیر دفتر مهندسی رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای مازندران می‌افزاید: در مورد این سازه‌ها باید تعیین تکلیف شود که کدام دستگاه باید اصلاح را انجام دهد. زیرا طبیعتا ممکن است اصلاح سازه‌ای ممکن نباشد، اما ایمن‌سازی با لایروبی پیش از وقوع بارندگی‌ها قطعا کمک‌کننده است.
آن‌چه که به طور دقیق در این موضوع می‌توان مورد تاکید قرار داد، این است که ایمن‌سازی باید تحت هر شرایطی انجام شود تا از بروز بحران‌های ناشی از سیل جلوگیری شود و به نظر می‌رسد که اداره کل مدیریت بحران در این زمینه نقش اصلی مدیریت و راهبری اقدامات مرتبط را می‌تواند به عهده داشته باشد.
مدیرکل مدیریت بحران مازندران نیز تأکید می‌کند که مازندران با تعدد سازه‌های تقاطعی مواجه است که یکی از عوامل اصلی وقوع سیلاب محسوب می‌شود. حسینعلی محمدی شیرکلایی با اشاره به برخی نمونه‌های افزایش خسارت سیل به دلیل وجود سازه های تقاطعی روی رودخانه‌ها در مازندران می‌گوید: به طور جدی پیگیر بهسازی و ایمن‌سازی این سازه‌ها هستیم و البته همه دستگاه‌های مرتبط باید در این زمینه نقش و تعهد خود را عملی کنند.
وی از بین ۲۲۹ سازه‌ای که توسط شرکت آب منطقه‌ای مازندران در اولویت نخست بهسازی و ایمن‌سازی قرار دارند، تعدادی از سازه‌ها را با اولویت بیشتری نیازمند بازسازی می‌داند و می‌افزاید: ۶۷ سازه تقاطعی در مازندران شناسایی شدند که راه و شهرسازی باید اهتمام بیشتری برای بهسازی و ایمن‌سازی می‌گذاشت.
پاییز فرا رسیده و طبق پیش‌بینی‌ها تا پایان زمستان بارندگی‌های فراتر از نرمال در مازندران رخ خواهد داد. بنابراین احتمال طغیانی شدن رودخانه‌های این استان در ماه‌های پیش رو بیشتر از ۲ سه سال اخیر است که مازندران با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کرد. در چنین شرایطی ایمن‌سازی این سازه‌های شناسایی شده به عنوان یکی از اقدامات اساسی برای پیشگیری از وقوع بحران یا دست‌کم حلوگیری از افزایش خسارت‌های ناشی از سیل کاملا ضروری و اولویت‌دار است. سیل جزئی از طبیعت و اقلیم مازندران است و چاره‌ای جز ایمن‌سازی سازه‌ها و سازگار شدن با این اقلیم وجود ندارد.