رانش زمین پدیده‌ای طبیعی که سالهاست خسارت های فراوانی به زیرساخت های غرب مازندران وارد می کند و رفع این معضل جدی نیازمند تهیه و تدوین علمی مناطق رانشی، برنامه ریزی اصولی و حمایت نهادهای اجرایی است.
رانش زمین (Landslide) یا زمین لغزش به حرکت لایه‌های رسوبی غیر متراکم و متراکمی بر روی سطح شیبدار که ناپایدار شدند گفته می شود و علت های متفاوتی چون زمین لرزه یا راه سازی سبب پیدایش این رخداد می شود.
به اعتقاد کارشناسان، عامل حرکت توده رسوبی، تغییرات آب های زیرزمینی، به هم خوردن یا تغییرات شیب زمین، نیروی جاذبه، زلزله، جاده سازی، باران یا فشار منفذی سیالات، سبک سازی پایین دست توده و سایر موارد سبب رانش یا لغزش زمین می شود و حرکت نزولی در رانش زمین امکان دارد بسیار کند رخ دهد تنها در چند میلی متری در سال یا با سرعت رخ دهد و متاسفانه براثر این پدیده آثار مصیب باری برجای می گذارد.
براساس گزارش های مستند، رانش یا لغزش زمین در بسیاری از مناطق غربی مازندران بوقوع پیوسته و متاسفانه این بلای طبیعی افزون بر آسیب رسانی به زیرساخت ها از جمله راه های ارتباطی و دردسرهای فراوان در حوزه تردد وسائط نقلیه و همچنین ارایه خدمات زیرساختی به مردم در نقاط روستایی و شهری هم دچار چالش کرده است.
سوابق بروز این پدیده بحران زا طبق اظهار نظر کارشناسان به دهه ۷۰ بر می گردد اما اوج پیدایش این رخداد طبیعی به دهه ۹۰ مربوط می شود که نمونه های آن را می توان به لغزش زمین و ریزش کوه در منطقه ازارک آزاد راه تهران - شمال محدوده شهرستان چالوس اشاره کرد.
این حادثه در مهر ماه سال ۱۳۹۳ درست بیش از یکسال از افتتاح این طرح ملی حدفاصل مرزن آباد تا چالوس رخ داد و مسوولان دست اندرکار برای پاکسازی این نقطه رانشی و پیشگیری از تکرار این حادثه نزدیک به هفت سال خط شمال به جنوب به روی وسائط نقلیه موتوری بابت ساخت دیواره های حفاظتی برای جلوگیری از رانش زمین و ریزش کوه بستند و پس از هزینه حدود ۱۰۰ میلیارد تومانی سرانجام این مسیر در هفته دولت امسال به بهره برداری رسید.
وقوع رانش زمین براثر بارندگی های شدید در منطقه "بابران " واقع در جاده گردشگری جواهرده در فروردین ماه سال ۱۳۹۱ مورد دیگری بود که در این منطقه رخ داد و متاسفانه این رخداد طبیعی خسارت های جبران ناپذیری به جاده "کلاکولی"، مسیراصلی حمل و دفن زباله و مزارع پرورش ماهی شهرستان رامسر وارد کرد.
آذر ماه سال ۹۲ هم اهالی روستای کندلوس بخش کجور نوشهر شاهد بروز رانش زمین بودند که براثر آن این پدیده خسارت های جبران ناپذیری به باغ ها، زمین های کشاورزی و مزارع پرورش ماهی وارد کرده بود.
همچنین رانش زمین در سال ۱۳۹۸ در روستای یوج تنکابن سبب مرگ یکی از اهالی این روستا شد و سابقه وقوع رانش زمین در نقطه "کنس دره " بخش مرزن آباد چالوس هم بنا به گفته مسوولان امر به ۲۵ سال پیش بر می گردد و این بلای طبیعی سبب شده تا ساکنان ۶ روستای "کنس دره"، "گیجان "، "فشکور "، "یپچ دینو "، "مکار" و "انگوران " از مزیت های گاز طبیعی محروم باشند چرا که شبکه گذاری گاز باید از این نقاط بگذرد که متاسفانه به علت خطرات رانش زمین امکانپذیر نیست و متاسفانه سال ۱۴۰۰ هم براثر رانش زمین و انتقال املاح به کف جاده راه ارتباطی این ۶ روستا چند روزی قطع شده بود.
در منطقه گلندرود شهرستان نور هم که بنا به گفته کارشناسان سوابق پیدایش لغزش زمین در این مکان که در مسیر جاده ارتباطی رویان - بلده قرار دارد به دهه ۷۰ بر می گردد و از آن سال تا سه سال پیش چندین بار این حادثه رخ داده است که آخرین بار آن مربوط به اسفند ماه سال ۱۳۹۸ بود که سبب انسداد این راه ارتباطی روستاییان و مسافران در این منطقه به مدت یک هفته شد و ارتباط راه روستایی ۴۰ روستا با مرکز این شهر قطع شد.
مناطق بحرانی شناسایی شود
کارشناسان امر تاکید دارند برای پایدار سازی زمین لغزش باید نسبت به اجرای چهار طرح شامل مطالعات رفتار سنجی زمین لغزش، پایدار سازی و ارزیابی عملیات پایدار سازی هم انجام گیرد و افزون بر این اقدامات شناسایی نقاط بحرانی و اختصاص اعتبار برای این موضوع ضرورتی اجتناپذیر است.
استادیار گروه زمین شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد چالوس در این ارتباط گفت : بررسی ها نشان داده که استان مازندران از چالوس تا جاده هراز روی گسل قرار گرفته است و بر همین اساس ضرورت دارد مسوولان دست اندرکار پیش از اجرای طرح های عمرانی در تامین زیرساخت ها در بعد پیشگیری از رانش زمین یا زمین لغزش نقاط بحرانی را شناسایی و با دقت نظربیشتر کارکارشناسی و مطالعات بیشتری در این زمینه انجام دهند.
جهانگیر اسماعیلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در بیشتر نقاط مازندران به ویژه غرب این استان بارها حادثه رانش زمین از جمله در محدوده گلندرود مسیر راه فرعی رویان - بلده رخ داده است و این نشان می دهد آن زمان پیش از ساخت این راه ارتباطی کارکارشناسی تخصصی و مطالعه روی این طرح انجام نگرفت و نتیجه این غفلت سبب شد که از دهه ۷۰ تا سه سال گذشته بارها در این نقطه رانش زمین بوقوع رخ داد و افزون بر دردسرهای فراوان برای عبور و مرور روستاییان منطقه بلکه خسارت های جبران ناپذیری هم تحمیل دولت کرده است.
وی به عملیات ساخت جاده بلده - گرمابدره - تهران اشاره و اضافه کرد : این طرح آنچه گزارش شده مربوط به طرح های دور نخست دولت نهم بوده است که حدود ۶۵ کیلومتر طول دارد که متاسفانه در حین اجرای طرح به منطقه ای که موسوم به "کشکک " است زمین به طول حدود پنج کیلومتر دچار رانش شد و همین مساله روند عملیات اجرای این طرح را دچار متوقف کرد.
لزوم کار مطالعاتی و امکان سنجی رفتار زمین
این استادیار گروه زمین شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس خاطرنشان کرد : برای مواجه نشدن با چنین چالش هایی باید کار مطالعاتی، امکان سنجی رفتار زمین در زمان پایدارسازی انجام گیرد تحقق این امر به بودجه نیاز دارد ضمن آنکه دستگاه های نظارتی هم در زمان واگذاری این طرح به مجریان و پیمانکاران باید کسانی بسپرند که اهلیت داشته باشند.
اسماعیلی افزود : زون گسلی که در مازندران داریم براساس تحقیقات تا عمق ۲ هزار متری است و نمونه آن در محدوده گلندرود شهرستان نور است بنابراین نیتجه می گیریم باید طرح های زون گسلی اجرا بشود و این نیازمند اتخاذ تمهیدات خاصی است و آزمایش های سازه ای در حوزه راه سازی باید صورت گیرد و افزون بر این اقدامات اجرای طرح های زهکشی در نقاط، ساخت دیواره های حفاظتی و گاویونی بسیار مهم است چرا که در پیشگیری از رانش و لغزش زمین تاثیر فراوانی دارد.
فرسایش خاک عامل اصلی رانش
عیسی متاجی امیررود استادیار زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد چالوس هم گفت : در مدت سه دهه گذشته تاکنون چنین حوادثی بارها در مناطق غربی مازندران رخ داده منتهی ادارات و سازمان های مربوط این حوادث را ثبت نکرده اند.
وی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : نمونه آن می توان در منطقه جنوبی روستای خیرودکنار بخش مرکزی نوشهر، قطعه چهار آزاد راه تهران - شمال و شهرک پزشکان اشاره کرد و نکته جالب اینجاست تا زمانی که اتفاقی رخ ندهد چنین پدیده ای را به عنوان حوادث غیر مترقبه به حساب می آوریم.
وی بیان داشت : یکی از عوامل وقوع پدیده زمین لغزش و رانش فرسایش خاک است که امروز به عنوان یک چالش جدی دامنگیر مردم غرب مازندران و مسوولان دست اندرکار شده است به نظر می رسد نوع نگاه ها در رابطه با مقابله با این پدیده محلی است یا به عبارتی ملی فکر می کنیم اما در عمل نگاهمان محلی است.
این استادیار زمین شناسی دانشگاه گفت: البته در نقاطی محدود کاربری اراضی نقشه هایی تهیه شده اما در این حوزه ضعیف عمل شده است که نمونه آن در کجور بود اما بازدید های میدانی و گزارش ها نشان می دهد پدیده تهدیدزا در این منطقه از جمله دریاچه ولشت، گلندرود، سینوا، خیرودکنار و آزاد راه تهران - شمال محدوده چالوس بسیار جدی است.
متاجی امیررود افزود : پیش از ساخت قطعه آزاد چهار آزاد راه تهران - شمال آن زمان به مجریان این طرح گفته شد که در نقاطی از مسیر به علت واقع شدن در روی زون گسل نباید راه روی زمین ساخته شود بلکه باید با احداث ستون ۱۸ دستگاه پل ساخته شود و متاسفانه نسبت به این موضوع اعتنایی نشد و امروز شاهد رانش های پی در پی زمین در ضلع جنوبی این آزاد راه هستیم.
فرسایش ۱۱ تن خاک در غرب مازندران
کارشناس ارشد منابع طبیعی در غرب مازندران گفت : هر سال ۱۱ تن خاک در هر هکتار به علت چرای بی رویه دام در غرب مازندران فرسایش می شود.
مجیدرضا محمودی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : این آمار بر اساس تجزیه و تحلیل داده های ایستگاه های آب سنجی وزارت نیرو در یک بازده زمانی ۱۰ ساله به دست آمده است و از گستره حدود ۶۴۰ هزار هکتار عرصه های جنگلی و مرتعی این منطقه حدود ۹۰ درصد کوهستانی و خاک آن در معرض فرسایش آبی قرار دارد.
وی بیان داشت : بقیه عرصه های ملی هم در حاشیه روستاها و چسبیده به اراضی کشاورزی است و متاسفانه خاک این مناطق بیشتر به خاطر چرای بی رویه دام ها و عوامل دیگری مانند معدن کاوی، خشکسالی، جاده سازی و نیز لغزش زمین دچار فرسایش می شود.
کارشناس ارشد منابع طبیعی در غرب مازندران تصریح کرد : نکته دیگر این که در هر نقطه از عرصه های جنگلی که گذرگاه دام ها بوده خاک بشدت دچار فرسایش شده مانند مراتع " کندوان " ضمن این که معدن کاوی هم در فرسایش خاک این منطقه بی اثر نبوده چرا که سبب تخریب آبراه ها در مسیرهای منتهی به رودخانه ها شده و وقتی که بارندگی شدید رخ می دهد جریان سیلاب ها که همراه با گل و لای است باعث فرسایش خاک می شود.
بنا به گزارش منابع طبیعی غرب مازندران از سال های گذشته اعتبارات قابل توجهی از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح های آبخیزداری بیولوژیکی نظیر بذرکاری و نهالکاری، مکانیکی مانند احداث بندهای رسوبگیر گاویانی و سنگ ملاتی و بیو مکانیکی مانند ماکت بندی و تراس بندی و دیگر اقدامات از جمله حفاظت و قرق مدیریت چرا هزینه شده است.
محمودی یادآور شد : نتایج این اقدامات منابع طبیعی غرب مازندران سبب شده تا بیش از ۲۰۰ هزار هکتار از عرصه های منابع طبیعی این منطقه زیرپوشش حوضه آبخیز قرار گیرد.
مازندران واقع در کمربند زلزله و معرض رانش
مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران در که این استان به دلیل قرار گرفتن در کمربند زلزله در معرض خطر لغزش و رانش قرار دارد و تاکید نموده یکی از پیامدهای جدی در استان ناشی از گسل البرز و خزر باید به طور جدی مدنظر قرار گیرد.
حسینعلی محمدی شیرکلایی افزود: باید تلاش کنیم ایمنی جامعه را در برابر بلایا افزایش دهیم و با همکاری دستگاه های اجرایی بتوانیم فرهنگ ایمنی را نهادینه کنیم.
بنابراین طبق اظهار نظر کارشناسان امر از آنجایی که زمین لغزش یکی از پرخسارت ترین پدیده های موجود در کشور به شمار می آید و افزون بر خسات های مالی و جانی بلکه سبب بروز مشکلاتی در بخش های مختلف زیست محیطی می شود بر همین اساس برای تثبت و کنترل این پدیده که سرعت آن نسبت به سایر پدیده های طبیعی نظیر زلزله، آتشفشان، آتش سوزی و سیل کمتر است راهکارهای اساسی وجود دارد.
اتخاذ روش های بیولوژیکی، مکانیکی و بیومکانیکی
این کارشناسان مهم ترین راهکار برای پیشگیری از این پدیده شیو های مختلفی پیشنهاد می کنند که مهم ترین آن می توان به روش بیولوژیکی (درخت کاری، بوته کاری و استفاده از قلمه)، مکانیکی یا سازه ای (زهکشی، باربرداری، خاکریزی، آب برگردان، شمع کوبی، دیوارهای حایل، نیلینگ، شبکه های توری فلزی، خرپا، آنکراژ، چونام پلاستر، ژیوتکستایل، بتون ریزی، تخته سنگ، سنگ فرش، دوغاب، زهکشی به روش الکترو شیمیایی و اکترواسمز، اضافه کردن آهک، انجماد) و شیوه بیوتکنیکی یا بیومکانیکی (نشاندن قلمه در خاک، ایجاد دیواره صندوقی زنده، ایجاد دیواره پلکانی همراه با پوشش گیاهی) است و امیدوارم این موضوع در دستور کار مسوولان دست اندرکار این خطه غربی مازندران قرار گیرد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران با بیان اینکه این استان به دلیل قرار گرفتن در کمربند زلزله، در معرض خطر لغزش و رانش قرار دارد، تاکید کرد: پیامدهای جدی در استان ناشی از گسل البرز و خزر باید در نظر گرفته شود.
حسینعلی محمدی شیرکلایی خاطرنشان کرد: باید تلاش کنیم ایمنی جامعه را در برابر بلایا افزایش دهیم و با همکاری دستگاه های اجرایی بتوانیم فرهنگ ایمنی را نهادینه کنیم.
وی با تاکید بر اینکه جامعه باید در بحث آموزش و ایمن سازی در برابر حوادث حساس شود، بیان کرد: در این حوزه شهرستان هایی که با مخاطرات بیشتری مواجه هستند باید درباره حوادث طبیعی و پیامدهای آن آگاهی های لازم را به دست آورند.
ضرورت افزایش آگاهی عمومی
مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران با اشاره به اینکه ایران کشوری با مخاطرات بالا است و در ۱۰ سال گذشته ایران در زمره ۱۰ کشور بلاخیز دنیا بوده است، گفت: از ۴۵ مخاطره طبیعی در دنیا بیش از ۳۳ مخاطره در کشور و استان مازندران در حال رخ دادن است.
محمدی با بیان اینکه فراوانی تجمعی مخاطرات در حال گسترش است، تصریح کرد: مخاطرات گذشته به قوت خود باقی است و این امر می طلبد تلاش ها و تمهیداتی در راستای کاهش مخاطرات در نظر گرفته شود.
وی تاکید کرد: می طلبد تدبیرات لازم از حیث وظیفه ذاتی درباره بلایای طبیعی صورت گرفته و آگاهی بخشی عمومی را در برابر بلایا گسترش دهیم.
مسوول واحد عمران شهرداری نوشهر گفت: پشت دیواره حفاظتی رودخانه "گردکل" نوشهر به طول ۶۰ متر و عمق حدود ۲ متر دچار رانش زمین شد.
حسن همتی یکشنبه شب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: مهندسان فونداسیون(زیرسازی یا پایه) دیواره حفاظتی رودخانه گردگل این شهر را از قبل ریخته بودند که متاسفانه شامگاه امروز دچار فرونشست زمین شد.
وی اظهار کرد: به ساکنان ۲ واحد مسکونی پیرامون این منطقه رانشی توصیه شد تا بنای مسکونی را تخلیه کنند تا فردا ماشین آلات شهرداری در این نقطه رانشی مستقر و نسبت به بهبود وضعیت موجود اقدام کنند.
مسوول واحد عمران شهرداری نوشهر گفت: رانش در نقطه ای رخ داده که هیچگونه خللی در تردد خودرو ها در این مسیر ایجاد نمی کند.
همتی یادآور شد: به محض اطلاع از فرونشست زمین، نیروهای شهرداری در محل حاضر شدند تا مشکلی خاصی برای شهروندان حادث نشود.
همچنین فرماندار نوشهر در این ارتباط گفت : جابه جا شدن پایه های دیواره حفاظتی رودخانه گردکل نوشهر پس از گذشت حدود ۵۰ سال از عمر مفید آن سبب فرونشست زمین و رانش در این منطقه شد.
رستم زرودی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : این حادثه درست در ایستگاه فردوسی جنوبی این شهر حوالی رودخانه گردکل رخ داد و افزون بر قدمت بالای دیواره حفاظتی و سست شدن پایه های آن بلکه به خاطر انسداد مجاری و آبراه های هدایت آب در پشت این دیواره که در نهایت منجر به فروریختن دیوار و رانش زمین شد.
این مسوول اظهارکرد : اگرچه فعالیت های جداره سازی پیمانکار هم در فرونشست و شکستگی این دیواره به طول حدود ۵۰ متری بی تاثیر نبوده و به همین خاطر نشست فوری در قالب مدیریت بحران در فرمانداری برگزار و تصمیم بر آن گرفته شد تا مسوولان مرتبط به ویژه منابع امور آب هم پای کار بیایند تا بتواند یک طرح جدید همسو و به موازات این دیواره اجرا کند که این اقدام افزون بر حفظ جداره قبلی بلکه به تعریض و ترمیم و ساخت جداره جدید هم کمک کند.
فرماندار نوشهر با اشاره به قرار گرفتن در آستانه بارندگی و احتمال طغیانی شدن این رودخانه از مسوولان شهرداری خواست تا با شتاب بیشتری نسبت به ساخت دیواره به منظور پیشگیری از وقوع احتمالی سیل ناشی از بالاآمدن این رودخانه تاکید کرد.
شهرستان های نور، نوشهر، چالوس، کلاردشت، عباس آباد، تنکابن و رامسر در غرب مازندران واقع شده است.