براساس گزارش‌های منتشر شده، پاکستان پس از تهاجم ۱۰ ساله شوروی سابق به افغانستان و درگیری‌های جناحی متعاقب آن در دهه ۱۹۹۰، میزبان بیش از ۴ میلیون مهاجر افغانستانی است که نزدیک به ۱.۴ میلیون نفر از آنها در فهرست پناهجویان دارای مدارک ثبت‌شده هستند و صدها هزار نفر دیگر نیز به صورت غیرقانونی در این کشور زندگی می‌کنند. پیشتر حکومت موقت پاکستان اعلام کرده بود بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار مهاجر غیرقانونی افغان را از اول ماه نوامبر(۱۰ آبان) امسال از پاکستان اخراج می‌کند.
بیشتر مهاجران افغانستانی در استان «خیبر پختونخوا» زندگی می کنند و تعداد کمتری از آنها در ایالت‌های «بلوچستان، سند و پنجاب» اسکان گزیده‌اند. این مهاجران به طور عمده در مناطق شهری و روستایی و همچنین در کمپ‌های پناهندگان مستقر هستند.
این کشور در یک ماه اخیر اعلام کرده به دلایل مختلفی اقدام به دستگیری، جمع‌آوری و اخراج مهاجران غیرقانونی افغانستانی خواهد کرد. به گفته مقام‌های این کشور، افغانستان‌هایی که به طور قانونی پاکستان زندگی می‌کنند، مشمول این طرح نمی‌شوند.
«سرفراز بوگتی» وزیر کشور پاکستان پیشتر هشدار داده بود، اگر افراد بیگانه به صورت داوطلبانه کشور را ترک نکنند، دولت موقت اخراج آنها را از اول نوامبر(۱۰ آبان)، در مراحل مختلف آغاز خواهد کرد. پاکستان ۳۱ اکتبر(۹ آبان) را به عنوان زمان نهایی خروج داوطلبانه مهاجران غیرقانونی اعلام کرده بود.
وی با یادآوری اینکه پاکستان در چهار دهه گذشته میزبان پناهجویان افغان بوده _ زمانی که میلیون‌ها نفر از آنها در طول اشغال شوروی سابق (۱۹۷۹-۱۹۸۹) از افغانستان به پاکستان گریختند_ تصریح‌کرده، پس از پایان مهلت مقرر، همه مهاجران غیرقانونی اخراج خواهند شد.
رسانه‌های پاکستان به نقل از بوگتی نوشتند، «افغان‌ها مسئول ۱۴ حمله انتحاری از ۲۴ حمله انتحاری در سال جاری میلادی بوده‌اند.» به گفته بوگتی، طرح اخراج، برای همه مهاجران غیرقانونی و اتباع بیگانه از همه ملیت‌ها اعمال می‌شود و به‌طور مشخص افغان‌ها را هدف قرار نداده است.
به گفته آسوشیتدپرس: اگر طرح پاکستان برای اخراج مهاجران غیرقانونی به طور کامل اجرا شود، بزرگترین طرح اخراج پناهجویان منطقه در تاریخ معاصر خواهد بودیک مقام دیگر پاکستانی، پس از پایان مهلت مقرر، دولت اموال و تجارت خارجی‌های غیرقانونی را مصادره خواهد کرد.
آسوشیتدپرس نیز در این زمینه نوشت: طرح اخراج پناهجویان غیرقانونی از جمله اتباع افغانستان «برای مقابله با تأمین مالی، تسهیل و قاچاق توسط تروریست‌هاست و از ابتدای این طرح تاکنون ۱۰۰ هزار نفر از افغان‌های مقیم پاکستان مدرک اقامت خود را در پاکستان تمدید نکرده‌اند.
طبق این گزارش، اگر این طرح به طور کامل اجرا شود، بزرگترین طرح اخراج پناهجویان منطقه در تاریخ معاصر خواهد بود.
اسلام‌آباد از سیاست خود در برابر خارجی‌های فاقد وضعیت قانونی دفاع کرده و گفته، اتباع افغان چندین بمب‌گذاری انتحاری را در پاکستان انجام داده‌اند که در بحبوحه افزایش حملات مرگبار اخیر در این کشور توسط طالبان از خاک افغانستان سازماندهی شده است.
براساس این گزارش، این خشونت‌ها به احساسات ضد افغان در داخل پاکستان منجر شده و درخواست‌ها برای اخراج مهاجران غیرقانونی در میان افکار عمومی این کشور افزایش یافته است.
خشونت‌های ناشی از عملیات‌های انتحاری، به احساسات ضد افغان در داخل پاکستان منجر شده و درخواست‌ها برای اخراج مهاجران غیرقانونی در میان افکار عمومی این کشور افزایش یافته استطبق گزارش‌های رسانه‌ای، مقام‌های پاکستان اعلام کدره‌اند نزدیک به ۲۵۰ هزار نفر افغان در نخستین مرحله یعنی ضرب‌الاجل اول نوامبر(۱۰ آبان) برای جلوگیری از دستگیری و اخراج اجباری، به صورت داوطلبانه به کشور خود بازگشته‌اند.
به گفته مسئولان ذیربط در سازمان ملل متحد و مقام‌های پاکستانی، شمار افرادی که با اخراج مواجه‌اند به بیش از ۶۰۰ هزار نفر می‌رسد که پس از بازگشت طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱ (مردادماه ۱۴۰۰)، زمانی که ایالات متحده و ناتو نیروهای خود را از این کشور خارج کردند، از افغانستان گریختند.
مقام های آمریکایی نیز اعلام کرده‌اند آنها از نزدیک با همتایان پاکستانی خود همکاری می‌کنند تا حداقل نام ۲۵ هزار افغان در یک برنامه ویژه مهاجرت به ایالات متحده قرار بگیرد. این افراد به این دلیل مورد حمایت آمریکا هستند که در طول دو دهه حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان، در سیستم اداری آنها بوده‌اند.
اما یک مقام ارشد پاکستانی که نخواست نامش فاش شود گفته است، اسلام‌آباد تاکنون این فهرست را به دلیل اختلاف‌های قابل‌توجه رد کرده اما دو طرف قرار است در مورد آن به توافق برسند.
یک مقام آمریکایی گفته، تسهیل اسکان دوباره «ایمن و کارآمد» این پناهندگان و پناهجویان افغان باید به‌گونه‌ای باشد که این افراد تا هنگام مهاجرت به آمریکا بتوانند در پاکستان مستقر شوند. نکته مهم اینکه نخستین گروهی که پاکستان آنها را به افغانستان بازگردانده، شهروندانی قرار داشتند که به دلیل «جرایم جزئی» در این کشور زندانی شده بودند.
طبق گزارش رسانه‌ها، زندانیان افغان از زندانی در نزدیکی پایتخت اسلام‌آباد آزاد شدند و همراه با دیگر گروه‌های افغانستانی برای بازگرداندن به کشورشان به مرزهای مشترک منتقل شدند. «سرفراز بوگتی» وزیر کشور پاکستان در یکی از شبکه‌های اجتماعی نوشت: این اقدام، گواهی بر عزم پاکستان برای بازگرداندن افراد مقیم این کشور بدون مستندهای مناسب است.
واکنش طالبان
طالبان به این اقدام پاکستان واکنش تندی داشته و از پاکستان که میزبان مهاجران افغانی است، خواسته روند اخراج آنها را متوقف کند. آنها با انتشار بیانیه‌ای در این زمینه تاکید کردند: ما می‌خواهیم به افغان‌ها زمان کافی بدهند... افغان‌هایی که به دلیل نگرانی‌های سیاسی کشور را ترک کرده‌اند، به آنها اطمینان می‌دهیم که بازگردند و در آرامش در کشورشان زندگی کنند.
طبق این بیانیه، اردوگاه‌های موقتی در طرف افغانستان و مرز با پاکستان ایجاد شده تا مهاجران اخراج شده در این مراکز مستقر شوند.
کشیدن دیوار و فنس در مرزهای مشترک
دو کشور پاکستان و افغانستان بیش از ۲۶۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند که خط «دیورند» آنها را از هم جدا کرده است. مسیری که پاکستان آن را یک مرز بین‌المللی می‌داند اما افغانستان تاکنون آن را به رسمیت نشناخته است. «خط دیورند» که ۱۲۳ سال پیش از سوی یک تبعه انگلیسی به عنوان مرز بین پاکستان و افغانستان تعیین شد به اختلافی کهنه بین دو کشور تبدیل‌شده و هر از گاه این زخم کهنه سرباز می‌کند.
در هر صورت اسلام‌آباد خط دیورند را به عنوان مرز بین‌المللی میان دو کشور به رسمیت می‌شناسند اما افغان‌ها نظر متفاوتی داشته و می‌گویند این خط که در سال ۱۸۹۶(۱۲۷۵) ساخته شد، حاصل اقدام یک تبعه انگلیسی به نام «مورتیمور دیورند» است که بخشی وسیع از خاک افغانستان را با این خط جدا کرده و موجب اختلاف‌های مرزی امروزی میان پاکستان و افغانستان شده است.
پاکستان در سال‌های اخیر حتی اعلام کرد، ساخت حصار در امتداد مرز ناآرام خود با افغانستان را برای بهبود امنیت در مراحل پایانی قرار دارد؛ اقدامی که با واکنش طالبان نیز روبه رو شد.
براساس گزارش‌های ارتش پاکستان، تا پایان سال ۲۰۱۸ مرحله اول حصارکشی مرزِ بیش از ۲۶۰۰ کیلومتری با افغانستان تکمیل شده است. ارتش برای حصارکشی، هزاران نظامی و صدها وسیله را در ۱۴ منطقه خط دیورند مستقر کرد تا نخستین بخش از ساخت حصار در امتداد این خط را تکمیل کند.
همچنین ارتش پاکستان تاکید کرده بود در مناطق مرزی مشترک یادشده، قلعه‌ها و پاسگاه‌های مرزی جدید برای بهبود دفاع و مراقبت در امتداد مرز ساخته خواهد شد. استدلال ارتش پاکستان این است که یک مرز امن، منافع مشترک هر دو طرف را در پی دارد زیرا مکانیسم هماهنگ امنیتی مرزی برای پایداری صلح و ثبات ضروری است.
به گفته مقام‌های پاکستانی، این کشور نزدیک به مرز افغانستان شاهد سه نوع حادثه خشونت‌آمیز شامل «حملات ستیزه‌جویان نفوذی، نفوذ به پست‌های بازرسی و حملات شبه‌نظامیان در داخل افغانستان» بوده است.
سخنگوی ارتش پاکستان: طبق طرح مدیریت مرزی، در ۲۶۱۱ کیلومتر مرز افغانستان با پاکستان، بیش از ۹۸ درصد کار حصارکشی به پایان رسیده استپیشتر، «احمد شریف چهودری» سخنگوی ارتش پاکستان اعلام کرده بود «طبق طرح مدیریت مرزی، در ۲۶۱۱ کیلومتر مرز مشترک با افغانستان، بیش از ۹۸ درصد کار حصارکشی به پایان رسیده و برای جلوگیری از حرکت‌های هراس‌افکنان در مرز افغانستان و پاکستان، ۸۵ درصد کار ساخت پایگاه‌ها نیز تکمیل شده است و کار ساخت پایگاه‌های دیگر نیز ادامه دارد.
ارتش پاکستان این اقدام را با هدف بیرون راندن همه مهاجران افغان _ که از دست طالبان فرار کرده‌اند_ اعلام کرده است؛ اما مقام‌های طالبان با ایجاد حصار در مرزهای مشترک با پاکستان مخالفت کرده و «نجیب دانش» معاون سخنگوی وزارت داخله افغانستان گفته، پاکستان حق ندارد هیچ ساختمانی را در امتداد مرز با افغانستان ایجاد کند و یا در این مسیرحصار بکشد.
افغانستان و پاکستان تاکنون در بسیاری موارد، یکدیگر را متهم کرده‌اند که چشم خود را بر گروه‌های شبه‌نظامی که در امتداد مرزهای مشترک فعالیت می‌کنند، بسته‌اند. رسانه‌های پاکستانی گزارش دادند از زمانی که طالبان دو سال پیش در افغانستان به قدرت بازگشت، پاکستان شاهد افزایش چشمگیر حملات شبه‌نظامیان مسلح در مناطق مرزی خود بوده است.
واکنش سازمان‌های امدادی
برخی سازمان‌های امدادی با انتشار بیانیه‌هایی می‌گویند افغان‌هایی که پس از حکم اخراج از پاکستان باز می‌گردند، جایی برای رفتن ندارند. شورای پناهندگان نروژ (NRC)، شورای پناهندگان دانمارک (DRC) و کمیته بین‌المللی نجات (IRC) در گزارشی اعلام کردند، ما از کمک‌کنندگان بین‌المللی می‌خواهیم بودجه‌های بشردوستانه بیشتری را برای رفع نیازهای خود و اجتناب از یک بحران جدید بسیج کنند.
این سه سازمان که کشورهایشان درهای خود را به روی مهاجران خارجی غیرقانونی بسته‌اند، بدون اعلام کمک به کشورهای میزبان میلیون‌ها مهاجر افغانستانی و نیز مسئول دانستن آمریکا و کشورهای غربی در برابر وضعیت ایجاد شده، فقط خواستار صبوری کشورهای میزبان شده‌اند.
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در ماه اوت ۲۰۲۱(مرداد ۱۴۰۰) یک توصیه‌نامه مبنی بر بازنگرداندن مهاجران به افغانستان صادر کرده است. این توصیه در فوریه ۲۰۲۳ (بهمن‌ماه ۱۴۰۲ ) تمدید شد و خواستار جلوگیری از بازگشت اجباری اتباع افغان، از جمله پناهجویانی است که ادعای آنها رد شده است.
بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، تعداد روزانه ورود اخراج‌شدگان از پاکستان به افغانستان اکنون بین ۹ تا ۱۰ هزار نفر است.
طبق گزارش‌های رسانه‌ای در«طرح منطقه‌ای حمایت از پناهندگان» برای ۷.۳ میلیون افغان که در کشورهای همسایه زندگی می‌کنند، ۶۱۳ میلیون دلار درخواست شده که تاکنون فقط ۱۵.۴ درصد آن تامین شده است.
بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد، اکنون بیش از ۲۹ میلیون افغانستانی در داخل این کشور به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند که ۱۷.۲ میلیون نفر از این آمار یعنی ۴۰ درصد جمعیت، برای تامین نیازهای اولیه غذایی خود مشکلات جدی دارند.
جمع‌بندی
طرح اخراج اتباع غیرقانونی بیگانه و به طور عمده افغانستانی از پاکستان در بحبوحه تنش روابط دو کشور همسایه به اجرا گذاشته شده است. مقام‌های ارشد پاکستانی می‌گویند این کشور در ۹ ماهه سال جاری میلادی هدف ۲۴ حمله تروریستی قرار گرفته است که تروریست‌ها پس از هدف قرار دادن نیروهای امنیتی پاکستان، عمدتا از مرزهای مشترک عبور کرده و به افغانستان پناه برده‌اند.
این موضوع سبب شده کارشناسان و تحلیلگران، اجرای این طرح توسط پاکستان را با اولویت‌های امنیتی برای این کشور مطرح کنند. همچنین افکار عمومی در این کشور، مهاجران غیرقانونی را مسئول اجرای اقدامات تروریستی در کشورشان معرفی کرده‌اند.
رسانه‌های پاکستان به نقل از مقام‌های این کشور گزارش دادند، در حمله انتحاری به «قلعه سیف‌الله» ۶ مهاجم انتحاری افغان دست داشتند. علاوه بر این، از هر پنج تروریست افغان، سه نفر در حمله «گارنیزیون ژوب» شناسایی شدند و یک بمب‌گذار افغان نیز در حمله انتحاری اخیر در «هانگو» شناسایی شده است.
ناظران منطقه آمریکا و همدستانش را مسبب اصلی ایجاد و بروز بحران‌های مختلف انسانی، نظامی، امنیتی و اقتصادی در منطقه می‌دانند که اکنون باید مسئولیت پذیرفته و خسارت وارده به ملت‌های منطقه را جبران کنندبراین اساس، از زمان بازپس گیری افغانستان توسط طالبان در سال ۲۰۲۱، حملات شبه‌نظامیان به پاکستان به طور قابل توجهی افزایش یافته است، به ویژه در دو استان غربی «خیبر پختونخوا و بلوچستان» که هر دو با افغانستان هم مرز هستند.
نیروهای امنیتی پاکستان در حوادث تروریستی اخیر که این استان‌ها را درگیر کرده هدف قرار گرفتند. در جدیدترین اقدام تروریستی، یک مسجد و یک اجتماع مذهبی در «ماستونگ بلوچستان» مورد حمله قرار گرفت که بیش از ۶۰ نفر قربانی داشت.
در این میان نکته مهم آن است که، بیشتر رسانه‌های غربی بر نقش آمریکا و کشورهای غربی که بیش از دو دهه در افغانستان حضور داشتند کمتر اشاره کرده‌اند؛ آن هم در حالی که ناظران منطقه، آمریکا و همدستانش را مسبب اصلی ایجاد و بروز بحران‌های مختلف انسانی، نظامی، امنیتی و اقتصادی در منطقه می‌دانند که اکنون باید مسئولیت پذیرفته و خسارت وارده به ملت‌های منطقه را جبران کنند.
منابع:
https://themedialine.org/by-region/expulsion-of-illegal-afghans-pakistans-bold-move-met-with-kabuls-strong-rejection-and-unhcr-warnings
https://asiatimes.com/۲۰۲۳/۱۰/pakistan-must-reject-forced-repatriation-of-afghan-refugees
https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/afghan-taliban-reject-pakistans-plan-to-expel-refugees/۳۰۰۷۴۵۹
https://www.barrons.com/news/pakistan-pm-says-afghan-citizens-helping-suicide-bombers-f۱۳d۸ae۴
https://tolonews.com/fa/afghanistan-۱۸۳۱۲۱
https://tolonews.com/afghanistan-۱۸۳۱۲۱
https://www.eurasiareview.com/۱۲۰۹۲۰۲۳-afghanistan-pakistan-fidayeen-rampage-analysis
https://www.rescue.org/press-release/afghans-returning-pakistan-after-expulsion-order-have-nowhere-go-warn-aid-agencies#:~:text=Out%۲۰of%۲۰the%۲۰۴.۴%۲۰million,to%۲۰Afghanistan%۲۰in%۲۰August%۲۰۲۰۲۱.
https://www.rferl.org/a/pakistan-afghanistan-border-fence/۲۸۵۶۹۴۹۶.html
https://www.reuters.com/world/asia-pacific/pakistan-orders-all-illegal-immigrants-leave-after-suicide-bombings-۲۰۲۳-۱۰-۰۳