به گزارش خبرنگار معارف ایرنا، حضرت محمد (ص) در دوازدهمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ زَینِّی فِیهِ بِالسِّتْرِ وَ الْعَفَافِ وَ اسْتُرْنِی فِیهِ بِلِبَاسِ الْقُنُوعِ وَ الْکفَافِ وَ احْمِلْنِی فِیهِ عَلَی الْعَدْلِ وَ الْإِنْصَافِ وَ آمِنِّی فِیهِ مِنْ کلِّ مَا أَخَافُ بِعِصْمَتِک یا عِصْمَةَ الْخَائِفِینَ خدایا مرا در این ماه به پوشش و پاکدامنی بیارای و به لباس قناعت و اکتفا به اندازه حاجت بپوشان و بر عدالت و انصاف وادارم نما، و مرا در این ماه از هرچه میترسم ایمنی بخش، به نگهداری‌ات ای نگهدارنده هراسندگان.
البته شاید برخی بگویند «در این دوره و زمانه گرانی‌ها، سخن گفتن از قناعت و ساده زیستی فقط یک شعار است.» یا اینکه برخی بگویند «امروز با این مشکلات اقتصادی مردم چیز زیادی ندارند که بخواهند قناعت کنند»؛ از طرف دیگر تبلیغات بانک‌ها برای دریافت وام های چند صد میلیونی به اسم طرح مهربانی و نگین اعتماد و بهارانه، آن هم بدون ضامن و با اقساط طولانی مدت که در تابلوهای خیابان ها و ایستگاه های مترو و اتوبوس ها هر پولدار و بی پولی را وسوسه می کند یا آگهی های اشرافی گرایانه‌ای که ۲۴ ساعته پخش می شود، فرصت فکر کردن برای یک زندگی ساده و قناعت پیشه را از آدمی می گیرد.
جایزه های چند صد میلیونی و حتی یک میلیاردی وسوسه انگیز شرکت ها و فروشگاه های تجاری برای مصرف فلان کالا و بهمان خدمات را هم اضافه کنید که باعث ترویج مصرف گرایی کاذب میان مردم شده و هر شرکتی تلاش می کند تا در چنین نظام سرمایه داری گوی سبقت را از دیگر رقیبانش برباید.
نمونه ای از زندگی های اشراف گونه را هر روز در فیلم ها و سریال ها می بینیم. مثل یخچال های پر از خوراکی های رنگارنگ و آشپزخانه های رویایی یا خانه های تجملاتی که فقط داغ حسرت را بر دل مردم نیازمند می نشاند و بی نیازان را هم حریص تر می کند، دیگر چه جای سخن از مناعت و قناعت است!
اگر کسی بتواند در این وانفسای تبلیغات چرب و نرم، زندگی قناعت پیشه ای داشته باشد و کاخ‌های سر به فلک کشیده و ویلاهای رویایی بعضی از ثروتمندان بی درد او را از زندگی آبرومندانه آخرتی باز ندارد، همیشه بر سر سفره قناعت نشسته و خود را برای سوالات قیامت آماده می کند تا اگر پرسیدند از کجا آورده ای سر بلند کند و سربلند بگوید که با قناعت زندگی دنیایی را پشت سر گذاشته و تلاش کرده تا فریب مار خوش خط و خال دنیای پرفریب را نخورد.
سبک زندگی مومنانه و قانعانه
حالا مروری داریم به سبک زندگی مومنانه و قانعانه که در آیات و روایات به آن اشاره شده است. ممکن است برخی بگویند ثروتمندان و پولداران باید قناعت کنند و در زندگی ساده و زیر خط فقر ما، قناعت معنایی ندارد و زنگ می‌بازد درحالی که روایات اهل بیت راهگشای اقشار مختلف مردم است.
قناعت، مانع اضطراب و نگرانی انسان و موجب اطمینان و تسلط بر نفس است و از طرف دیگر انسان قانع، ذلّت حرص و طمع را قبول نمی کند واژه قناعت در مقابل حرص است و به معنای اقناع شدن روح و جسم انسان است. در روایت آمده که «قناعت سرمایه ای فناناپذیر است» و «هیچ گنجی پرمایه تر از قناعت نیست». در مقابل، حرص صفت کسی است که جسم او از نظر امور مادی اشباع شده ولی روح او هنوز اشباع نشده است؛ بنابراین چنین شخص حریصی بدنبال ثروت اندوزی و غصب حقوق دیگران است.
قناعت، مانع اضطراب و نگرانی انسان و موجب اطمینان و تسلط بر نفس است و از طرف دیگر انسان قانع، ذلّت حرص و طمع را قبول نمی کند و در مقابل هر کسی سر تعظیم فرود نمی آورد.
حضرت علی(ع) برای نجات از خطرات دنیا در خطبه ۴۵ نهج البلاغه دستور موثری بیان فرموده، و آن توصیه به «قناعت به کفاف و عفاف» است. منظور این است که انسان در دنیا به مقدار نیازش قانع باشد و زیاده طلبی را کنار بگذارد و از اموال حرام چشم بپوشد؛ البتّه اگر اضافات را برای خدمت به محرومان بخواهد، با کفاف و عفاف هیچ منافاتی ندارد. قرآن در این زمینه می فرماید «روزی های پاکیزه ای را که خداوند برای شما حلال کرده، بر خود حرام نکنید [و از آنها بهره بگیرید] ولی از حد تجاوز نکنید».
قناعت در سخنان پیامبر(ص) و امیر مومنان (ع)
پیامبر اکرم (ص) فرمود «به آنچه داری قناعت کن، تا شاکرترین مردم به حساب آیی» و امیرمومنان (ع)درباره قانع بودن به درآمد کم و آلوده نشدن به گناه فرمود «درآمد کم به همراه پاکی و درستکاری بهتر از ثروت فراوان اما توأم با گناه است، [همواره دنبال فزونی مباش؛ زیرا] چه بسا سرمایه کم از سرمایه زیاد پربرکت تر و رشدش بیشتر است».
بر اساس سخن امام(ع)، برخی افراد با توسل به هر گناهی به جمع آوری ثروت می پردازند، اما مؤمنان واقعی با پرهیز از گناه و تنها از طریق حلال با قناعت زندگی می کنند.
حضرت علی (ع) از قناعت به عنوان بی نیاز کننده ترین گنج یاد کردند و برخی مفسران درباره آیه ۹۷ سوره نحل گفتندکه منظور از حیات طیبه قناعت است. امیر المومنین (ع) در دو کلمه قناعت کردن را یاد دادند و فرمودند تخففوا تلحقوا، سبکبال شوید تا به قافله برسید و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.
سعدی هم این گونه در مذمت حرص گفت: خدا را ندانست و طاعت نکرد، که بر بخت و روزی قناعت نکرد. قناعت توانگر کند مرد را، خبر کن حریص جهان گرد را.
قناعت و ساده زیستی بیش از این که نیازمند شعار و ظاهرسازی باشد، نیاز به باور توحیدی و اعتقادی دارد و فرقی هم نمی کند که ثروتمند و پولدار باشید یا محتاج و نیازمند.