خشم خدا در چیست؟

به گزارش خبرنگار معارف ایرنا، پیامبر اکرم (ص) در ششمین روز از ماه مبارک رمضان این گونه دعا کردند: «اَللّهُمَّ لاتَخْذُلْنِی فِیهِ لِتَعَرُّضِ مَعْصِیتِک وَ لاتَضْرِبْنِی بِسِیاطِ نَقِمَتِک وَ زَحْزِحْنِی فِیهِ مِنْ مُوجِبَاتِ سَخَطِک بِمَنِّک وَ أَیادِیک یا مُنْتَهَی رَغْبَةِ الرَّاغِبِینَ؛ خدایا! مرا در این ماه به خاطر نزدیک شدن به نافرمانی‌ات وا مگذار و با تازیانه‌های انتقامت عذاب مکن، و از موجبات خشمت دورم بدار، به فضل و عطاهایت، ای نهایت دلبستگی دلشدگان».

امام باقر(ع) در پاسخ به این سوال که غضب خدا چیست، فرمود: غَضَبَ اللَّهُ تَعالی عِقابُهُ؛ «منظور از غضب خداوند متعال، عقاب و کیفر او است. کسی که گمان کند چیزی خداوند را دگرگون می سازد (و تغییر حالت می دهد) کافر شده است» امام صادق (ع) نیز فرمود «خشم خدا کیفر او است، همان گونه که رضای او ثواب او است.

در فرازی از مناجات شعبانیه می خوانیم «الهی اعُوذُ بِکَ مِنَ غَضَبِکَ وَ حُلولِ سَخَطِکَ؛ خدایا از خشم و نزول عذابت به تو پناه می برم». خشم در انسان یک نوع هیجان و برافروختگی درونی است که سرچشمه حرکات تند و خشن می شود و نیروهای وجود انسان را برای دفاع یا گرفتن انتقام، بسیج می کند ولی در مورد پروردگار هیچ یک از این مفاهیم که از آثار موجودات متغیر و ممکن است وجود ندارد، بلکه خشم الهی به معنی برچیدن دامنه رحمت و دریغ داشتن لطف از کسانی است که مرتکب اعمال زشتی شده اند. لذا مفسران غضب الهی را به معنی کیفر عادلانه او در مورد گنهکاران در دنیا و آخرت تفسیر کرده اند.

نظر آیت الله جوادی آملی درباره غضب الهی

آیت الله عبدالله جوادی آملی در تفسیر آیاتی از سوره رحمن گفت: طبق روایت نورانی امام سجاد(ع) رحمت الهی با اینکه مقابل غضب الهی است، اما از غضب بیشتر است ولی معنای این روایت نورانی، این نیست که رحمت خدا بیش از غضب اوست؛ بلکه معنایش این است که رحمت خدا پیش از غضب اوست! سخن در این نیست که «یا من زادت رحمته علی غضبه» سخن در این است که «یا من سبقت رحمته غضبه»؛ یعنی مهندسی عالَم طبق رحمت رحمانیه است؛ آنکه از عرش تا فرش را تنظیم می‌کند، خدای الرحمن است نه خدای «الرحیم».

این مفسر قرآن افزود: مهندس عالَم جز رحمت چیزی در عالم خلق نکرد «یا من سبقت رحمته غضبه» «أَنْتَ الَّذِی تَسْعَی رَحْمَتُهُ أَمَامَ غَضَبِه‏». این نیز از بیانات نورانی امام سجاد است؛ یعنی خدا هر وقت بخواهد فرد یا گروهی را عذاب بکند پیشاپیش مهندسی می‌کند نقشه‌کشی می‌کند، نقشه هم به دست الرحمن است پس غضب او عین رحمت اوست، مثل اینکه تعذیب یک انسان قاتل درست است که قصاص برای او زیانبار است، اما عدل است.

یک استاد حوزه با اشاره به دعای روز ششم ماه رمضان گفت: انسان برای این که گرفتار عذاب و خشم الهی نشود، باید گناهان را ترک کرده و در دایره عبودیت الهی وارد شود که ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای رسیدن به این هدف است.

گناه انسان را از تعالی و رشد باز می دارد

حجت الاسلام علی‌رضا شاه فضل قمصری به خبرنگار ایرنا گفت: بندگان الهی در دعای روز ششم نسبت به سه مقوله مختلف هشدار دریافت می‌کنند. مقوله اول معصیت الهی است که می فرماید کسانی که گناه می‌کنند، گرفتار خذلان و خواری می شوند. یکی از آثار گناه این است که انسان را از تعالی و رشد باز می دارد و او را در برابر دیدگان الهی و بندگان خدا خوار و کوچک می‌گرداند. اگرچه گناه کردن لذت بخش است ولی هویت انسانی انسان را از او می گیرد و انسان را از جایگاه والای انسانیت دور می کند.

از خدا می‌خواهیم به ما توفیق بدهد که از گناه دوری کنیم تا در سایه دوری از گناه از گرفتار شدن در خشم و غضب الهی نجات پیدا کنیماستاد معارف دانشگاه علوم پزشکی کاشان افزود: دومین نکته ای که در این دعا به انسان هشدار داده شده این است که انسان گناهکار، گرفتار خشم الهی شود و خدا او را با تازیانه های انتقام، مورد خشم و غضب خود قرار می دهد. یکی از آثار گناه کردن این است که انسان مستوجب عذاب و تازیانه الهی می‌شود و کسانی که گرفتار عذاب الهی می شوند، مشکلات فراوانی در دنیا و آخرت برای ایشان بوجود می آید و زندگی آنها در معرض سقوط و نابودی معنوی قرار می‌گیرد.

این حافظ قرآن کریم ادامه داد: سومین مقوله‌ای که در این دعا نسبت به آن هشدار داده شده این است که انسان گرفتار سخط الهی شود. راه نجات برای کسانی که در خشم الهی گرفتار می شوند، وجود ندارد و روز به روز از دایره رحمت الهی دور می شوند و در گرداب گناه می افتند. در این فراز از خدا می‌خواهیم به ما توفیق بدهد که از گناه دوری کنیم تا در سایه دوری از گناه از تازیانه های عذاب الهی دور شده و از گرفتار شدن در خشم و غضب الهی نجات پیدا کنیم. تمام این خواسته‌ها را در فراز پایانی دعا از منت الهی بر ما و یاری خداوند طلب می کنیم.

علل بینشی و رفتاری غضب الهی

برخی معتقدند علل و عوامل خشم خدا به بندگان به دو دسته بینشی و نگرشی یا عقیدتی و رفتاری تقسیم می شود. از علل و عوامل بینشی و عقیدتی می توان به تکذیب آیات الهی (اعراف آیات ۷۰ و ۷۱) ، ارتداد و پرستش غیر خدا (اعراف آیات ۱۵۰ و۱۵۲) شرک و بت پرستی (فتح آیه ۶) کفر به آیات خداوند (آل عمران آیه ۱۱۲ و نحل آیه ۱۰۶) و نمادهای باطل خداپرستی (اعراف آیه ۱۵۲) اشاره کرد.

بخش دوم و اساسی دیگری که موجب خشم الهی را بر می‌انگیزد رفتارهای اجتماعی و ضد هنجاری و قانونی است که انسان ها مرتکب می شوندبخش دوم و اساسی دیگری که موجب خشم الهی را بر می‌انگیزد رفتارهای اجتماعی و ضد هنجاری و قانونی است که انسان ها مرتکب می شوند. این دسته از رفتارهای ضد عقل و شریعت موجب می شود که خداوند نسبت به بنده ای و یا گروهی از بندگان خشمگین شود و آنان را به انتقام و عقاب شدید بگیرد و از میان بردارد. از جمله این رفتارهای نا هنجار می توان به اسراف در خوردنی ها و آشامیدنی ها (طه آیه ۸۱) اشاره کرد؛ زیرا طغیانی که موجب خشم الهی می شود، اسراف در این امور است.

اطاعت و پیروی از شیطان و فریب های او و عمل بر اساس خواسته ها و رضای شیطان (محمد آیات ۲۵ و ۲۸)، افترا به خداوند و دیگران (اعراف آیه ۱۵۲) جدال در آیات الهی و حقایق هستی (غافر آیه ۳۵)، حرام خواری (طه آیه ۸۱) حسدورزی (بقره آیه ۹۰) خیانت در امانت (آل عمران آیات ۱۶۱ و ۱۶۲) رابطه با طاغوت ها و کافران و پذیرش ولایت و حکومت آنان ( مائده آیات ۷۹ و ۸۰) ، زنا (نور آیه ۹)، سکوت در برابر منکرات و زشتی ها (مائده آیات ۷۹ و ۸۰)، سوء ظن (فتح آیه ۶) شکنجه مومنان (بروج آیه ۱۰ و ۱۲) ظلم و تجاوز به حقوق دیگران (آل عمران آیه ۱۱۲) علم بی عمل ( صف آیات ۲ و۳) فرار از جهاد و دفاع از عرض و مال و دین و جان مردم (انفال آیات ۱۵ و ۱۶) قتل بی گناهان (نساء آیه ۹۳) گناه و عصیان (بقره آیه ۶۱) و نفاق و دورویی (محمد آیه ۲۸) از مهم ترین علل و عواملی است که خشم و غضب الهی را بر می انگیزد.