جلوه هایی از آیین های سنتی عزاداری ماه محرم در استان خراسان جنوبی
#
بیرجند ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 08/11/85
داخلی.اجتماعی.مناسبتها.محرم.عزاداری.
مردم شهرستان های استان خراسان جنوبی با فرا رسیدن ماه محرم الحرام در
سوک سرور آزادگان جهان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) سیاهپوش و غرق در عزا و
ماتم می شوند.
آنان با نصب پرچمهای سیاه و علمهای مخصوص عزاداری در مساجد، حسینیه ها،
تکایا و سردر ادارات دولتی و محلهای کسب و کار، تشکیل دسته های عزاداری و
برگزاری آیین های سوگواری در حسینیه ها و مساجد به عزاداری می پردازند.
به همین مناسبت در دهه نخست محرم مراسم سخنرانی پیرامون فلسفه قیام
عاشورا در اغلب مساجد و حسینیه های شهرها و روستاهای استان برگزار می
شود.
در شهرستان بیرجند مرکز این استان دسته های عزاداری سنتی از روز هفتم
محرم با اجتماع در مساجد، حسینیه ها و تکایا و عبور از خیابان های شهر در
ساعات عصر و شب اقدام به برگزاری مراسم سینه زنی، زنجیرزنی و عزاداری کرده
و مرثیه خوانها و مداحان اهل بیت (ع) نیز در شرح وقایع عاشورا و مناقب
امام حسین (ع) و یارانش مداحی می کنند.
سینه زنی، زنجیز زنی، روضه خوانی، علم بندان، علم گردانی، نخل بندی،
نخل گردانی، مشعل گردانی، شبیه گردانی و تعزیه خوانی از شیوه های مراسم
عزاداری ماه محرم در بیرجند و دیگر شهرستان های استان خراسان جنوبی است.
عزاداری در بیرجند اغلب در قالب دسته ها و هیاتهای سینه زنی و زنجیر زنی
برگزار می شود و مابقی مراسم هنوز در برخی روستاهای این شهرستان برگزار
می گردد.
از جمله این مراسم "علم بندان" است که با روش خاصی در یکی از هیات های
عزا داری شهر بیرجند برگزار می شود.
با انجام این مراسم که در اوایل ماه محرم با حضور سادات و هیات های
عزاداری انجام می شود مردم آمادگی خود را برای شرکت در عزاداری مام محرم
اعلام می کنند.
برپایی علم همچنین به یاد علمدار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس (ع)
است.
مراسم "علم گردانی" نیز در روستاها معمولا در نیمه دوم دهه نخست محرم
انجام می شود.
دراین مراسم علم ها را به درخانه ها برده و برای صاحبخانه فاتحه
می خوانند و او نیز به علم گردان ها گندم و پول و خواروبار می دهد.
علم گردانها با خواندن اشعاری در کوچه و بازار، عزاداری امام شهید را
به مردم اعلام می کنند و از نزدیک شدن روز تاسوعا و عاشورا خبر می دهند.
حضور مشتاق مردم در این مراسم و ادای نذورات آنان بیانگر عشق و ارادت
خالصانه آنان به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران باوفایش است.
مراسم "مشعل گردانی" در روستای خور و برکوه و "سنک زنی" در روستای درخش
بیرجند نیز برگزار می شود.
مشعل های این روستاها در حسینیه روستا در داخل زمین نصب شده و شب نهم
محرم آن را روشن می کنند و اطراف آن سینه دوره می زنند.
در سالهای گذشته مشعل های بسیار در منطقه خوسف بیرجند وجود داشت که آن
را شبهای نهم محرم در کوچه ها می گرداندند و نذری جمع می کردند.
مراسم "سنک زنی" روستای درخش نیز از شب پنجم محرم همراه با هیات های
عزاداری با آهنک نوحه، سینه زنی و یا زنجیر زنی انجام می شود.
"تعزیه خوانی" از دیگر مراسم عزاداری است که در روستاهای بیرجند و در
چند سال اخیر در شهر بیرجند در قالب سوگواره تعزیه برگزار می شود.
تعزیه یا شبیه خوانی نمایشی است که در آن یکی از وقایع کربلای حسینی را
به نمایش می گذارند.
انواع تعزیه در ماه محرم در روستاهای مختلف برگزار می شود که در روستای
"خنک" تعزیه صحرای کربلا در روز عاشورا و تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) در روز
تاسوعا انجام می شود.
در روستای "مهمویی" تعزیه های "حر"، امام حسین (ع)، حضرت علی اکبر(ع)،
حضرت ابوالفضل (ع) و وفات پیغمبر رایج است.
در روستای درخش و آسیابان در روز هفتم محرم تعزیه خوانی "مسلم بن عقیل"
در روز هشتم تعزیه "علی اکبر"، روز نهم تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) و در روز
عاشورا تعزیه صحرای کربلا برگزار می شود.
علاوه برآن مراسمی باعنوان "هفت منبر" درروز تاسوعا توسط زنان در بیرجند
برگزار می شود.
در این مراسم بانوان با روشن کردن هفت شمع در هفت منبر، مسجد و حسینیه
در آن شرکت می کنند.
مراسم خاصی باعنوان "شمع گردانی" نیز روزتاسوعا دربرخی روستاهای بیرجند
از جمله "بهدان" برگزار می شود.
مراسم "خیرات سیدالشهدا" توسط مسلمانان اهل سنت خراسان جنوبی در روز
عاشورا از دیگر مراسم است که طی آن مردم مناطق سنی نشین با پختن "غلور" و
آش نذری با عنوان "خیرات سیدالشهدا" به اطعام مردم می پردازند.
برگزاری مراسم شبیه گردانی، تعزیه خوانی، آتش زدن نمادین خیمه ها، راه
اندازی کاروانهای سبزپوش و سرخ پوش ازجمله مراسم تعزیه شهادت سالار شهیدان
در روز عاشورا هستند.
دسته های عزاداری در روز عاشورا در شهر بیرجند در محلی موسوم به قتلگاه
گرد هم می آیند و به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند.
این عزاداری با فرارسیدن ظهر عاشورا و آتش زدن خیمه ها به عنوان نمادی
از خیمه های فرزندان امام حسین (ع) به اوج خود می رسد.
برگزاری مراسم بیل زنی در بخش خوسف بیرجند نیز به عنوان تبرک نمودن بیل
ها و دفع آفت از مزارع و محصولات کشاورزی و نمادی از دفن اجساد شهدای کربلا
و مراسم نخل گردانی به عنوان نمادی از گرداندن گهواره طفل شیرخوار حضرت
امام حسین (ع) از دیگر موارد دیدنی در عزاداری مردم این بخش از بیرجند
در روز عاشورا است.
علاوه براین آیین ها، اطعام دسته های عزاداری و پرداخت نذورات از مراسمی
است که ازاول ماه محرم تا روزهای بعد از عاشورا بطور چشمگیری در
شهرستانهای استان مشاهده می شود.
اطعام و ادای نذورات درروزهای آخر دهه نخست محرم به ویژه روز نهم و دهم
از جمله جلوه های بارز عزاداری مردم بیرجند است، به گونه ای که کمتر محله ای
است که در این روز سفره امام حسین (ع) در آن پهن نباشد.
بسیاری از شهروندان از سفره حضرت امام حسین (ع) نه برای رفع گرسنگی بلکه
به قصد تبرک طعام می گیرند و آنرا به عنوان قربت به کودکان خود نیز می-
دهند.
عزاداران حسینی در بیرجند همچنین در نخستین شب شهادت حضرت امام حسین (ع)
با روشن کردن شمع در مساجد، مراسم شام غریبان را برگزار می کنند.
هیاتهای عزادار در این مراسم به نشانه جستجوی اطفال آواره و گمشده سالار
شهیدان باعبور ازکوچه ها و ریختن خاک برسر وروی خود گویی به دنبال گمشده ای
می چرخند.
مداحان اهل بیت (ع) نیز در این شب با یادآوری مصایب بازماندگان واقعه
کربلا و توصیف رنج و آوارگی فرزندان امام حسین (ع) یاد و خاطره اسیران روز
عاشورا و اطفال حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را زنده می کنند.
بیرجندی های ساکن مناطق مختلف کشور نیز سعی می کنند تا در دهه نخست محرم
و یا دست کم در روزهای پایانی این دهه خود را به شهر و روستای محل تولد
خود رسانده و همراه با سایر خویشاوندان در آیین های عزاداری سالار شهیدان
شرکت کنند.
اغلب مردم این دیار برای استفاده بهتر معنوی از این ماه با اهل خانواده
تا پاسی از شب در مجالس عزاداری شرکت دارند.
ادای نذورات براساس توانایی و تمکن مالی به نام امام حسین (ع) و حضرت
ابوالفضل (ع) در این ایام از دیگر آیین های ماه محرم این خطه می باشد.
به گفته حجت الاسلام محمد علی سلم آبادی معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی
استان خراسان جنوبی حدود 1000 هیئت مذهبی و عزاداری در مناطق مختلف استان
فعالیت دارند که از این تعداد 750 هیئت دارای کد شناسایی هستند.
وی افزود: بیش از 80 درصد این هیات ها برای شرکت در مراسم چهلم و چهل
هشتمین روز شهادت حضرت امام حسین (ع) در ماه صفر به مشهد اعزام می شوند.
وی تعداد هیئت های مذهبی محوری را هشت هیئت ذکر کرد و افزود: مراسم
عزاداری سالار شهیدان در بیش از 1000 مسجد این استان برگزار می شود که مردم
در بر پایی این آیینها نقش ویژه ای دارند.
او گفت: بمنظور جلوگیری از سنتهای غلط و تحریف شده در مراسم ماه محرم
روحانیونی به هیاتهای مذهبی معرفی شده اند.
665/664/659
