نگاهی به منطقه ویژه اقتصادی سرخس
#
مشهد ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 17/04/81
منطقه ویژه اقتصادی سرخس تنها منطقه درنوع خود در کشوراست که توسط بخش
خصوصی احداث و اداره می شود.
شاید به محض آمدن نام منطقه ویژه اقتصادی سرخس ،آنچه درذهن هانمایان می شود،
چادرهای هفتگانه ای باشد که چند سال پیش دههارییس جمهورونخست وزیرو مقامات
عالی رتبه کشورهای آسیایی و سران کشورهای عضو "اکو" را در خود جای داد.
چادرهایی که توسط طوفانی شدیدازبین رفت وامروزه ازسمبل این منطقه و دروازه
تجارت باآسیای میانه جزمیله های فلزی که سربه آسمان کشیده انداثری نیست.
هر چند برخی برآن باورندکه منطقه ویژه اقتصادی همزمان با بهره برداری از
طرح راه آهن مشهد- سرخس - تجن افتتاح شد اما اینگونه نیست،آنچه آنروز بود،
فقط نمادی بود و بس.
براساس توافقنامه میان گمرک ایران و آستان قدس رضوی مجوز ایجاد تاسیسات
در منطقه ویژه سرخس در سال 1372 صادر شد و بر اساس مصوبه سال 1375 هیات
وزیران، این نهاد مذهبی را به عنوان سازمان اقتصادی منطقه تعیین کرد.
منطقه ویژه اقتصادی سرخس در منتهی الیه شمال شرق ایران در 165 کیلومتری
شرق مشهد مقدس، درکانون جغرافیای کشورهای عضو اکو واقع شده و از شمال شرق
به ترکمنستان محدود است.
اما از سالها قبل بحث این منطقه ویژه اقتصادی که توسط آستان قدس رضوی
در دست احداث است، همواره میان صاحبنظران باتوجه به موقعیت این نهاد مذهبی
و کارایی این نهاد در اداره و ساخت آن مطرح بوده است.
این مساله دستاویزی شد تا باسفری به این منطقه شاهد فعالیتهایی باشیم که
در آنجاانجام گرفته و یا باید صورت گیرد.
در چند کیلومتری سرخس اولین نشانه های این شهر تاریخی که میله های فلزی
و قطور سر به آسمان کشیده و البته بدون چادر منطقه ویژه رخ می نماید.
هر چندکه هنوز مساله بیمه و غرامت چادرهایی که روزگاری برسراین ستونهای
فلزی برافراشته بود و اکنون دیگر نیست در ابهام است اما مردم حتی این
ستونهای خالی را نیز به عنوان نماد منطقه می شناسند.
یکی از دست اندرکاران منطقه ویژه سرخس می گوید : برای تسهیل در جابجایی
کالای بازرگانی و تسریع در زمان کار قرار است یک خط آهن با مشخصات ریلهای
جمهوریهای آسیای میانه که پهن تر از خط آهن ایران است تا داخل منطقه کشیده
شود تابرای حمل بارازاین کشورها به منطقه مجبوربه جابجاکردن تجهیزات واگنها
نشویم.
او می گفت: جابجایی تجهیزات هر واگن 120دلار هزینه دارد و زمان هم می برد
و این کار هم هزینه را کم می کند و هم زمان راکاهش می دهد.
اندکی جلوتر می رویم ساختمان اداری که تقربیاتکمیل است خودنمایی می کند
هنوز کسی در آن مستقر نشده اما دارای امکانات کافی می باشد، قصد براین است
که این مکان به مرکز مدیریت اداری ورود و خروج منطقه تبدیل شود.
باز هم جلوترمی رویم ساختمانی آبی رنک و بزرک درمیان سایر ساختمانها با
ظاهری شبیه سوله خودنمایی می کند.
همراهان می گویندکه این ساختمان گمرک بانک، بیمه و سایرخدمات مورد نیاز
است.
داخل ساختمان تماماازبناهای سبک استفاده شده وکامل گردیده حتی رایانه های
مورد نیاز گمرک نیز نصب شده است و گفته می شود قرار است بزودی باحضور رییس
کل گمرک ایران بهره برداری شود.
سایربخشهای ساختمان نیز که درسه طبقه ساخته شده تکمیل است حتی نشان بانک
رفاه کارگران را به روی دیوار آن می توان دید.
هوای گرم و وزش بادهای سوزان همراه با شنهای روان مساله نیاز تهویه هوای
ساختمان را دو چندان کرده است، اما در این ساختمان از یک دستگاه هواساز
پیشرفته استفاده شده که نیاز ساختمان را در فصول تابستان و زمستان مرتفع
می کند.
این ساختمان چهار هزار متر مربع زیربناداردکه 800 متر مربع آن به گمرک
اختصاص یافته است.
همراهان در توضیح گمرک اصلی منطقه ویژه می گفت: که در طرح اولیه 20 هکتار
فضا برای گمرک اصلی منطقه درنظر گرفته شده که باید انبارها و تاسیسات مورد
نیاز در آن احداث شود.
از ساختمان بیرون می آییم، هنوز چشمان از ستونهای فلزی عظیم و بناهای
بتونی زیر آن کنده نشده که تعدادی ساختمان دو طبقه همشکل در مقابلمان
دیده می شود.
این ساختمانهاشامل 12 بلوک 36 واحدی می باشد وتقربیاتکمیل شده ساختمانهای
مهمانپذیر و سوئیتهایی است که قرار است تجار برای اقامت خود از استفاده
نمایند.
ترکیب آنها بگونه ای است که می توان یک پخت و پز ساده نیز داشت و اتاقهای
مطالعه،خواب وپذیرایی آن را در دو تیپ 54 و 120 متری تقسیم بندی کرده است.
گفته می شد در نهایت تعداد این واحدها به 54 بلوک می رسد و در کنار آن
هتلهای چند ستاره و بین المللی هم احداث خواهد شد اما تمام این کارها منوط
به استقبال سرمایه گذاران و تجار از منطقه است.
تنها مشکل فعلی این منطقه تلفن بود هر چند موبایل در این منطقه به خوبی
جواب می دهد اما معاون اجرایی منطقه ازراه اندازی سیستم مخابرات ماهواره ای
و اینترنت پیشرفته در منطقه ویژه اقتصادی سرخس خبر می دهد.
او می گوید : پنج هزار شماره ماهواره ای به متقاضیان واگذار می شود علاوه
بر آن امکان استفاده ازاینترنت باارزانترین قیمت و بهترین امکانات همزمان
با استقرار سرمایه گذاران مهیا خواهد شد.
در طرف دیگر پس از گذر از یک بلوار که هنوز خاک برکف آن خودنمایی می کرد
به سه واحد سوله بزرک می رسیم که هرکدام 800مترمربع وسعت دارند از آنها با
عنوان کارگاههای صنایع کوچک یاد می شود.
جز دیوارهای اطراف و درهای ورودی هیچ چیزی دراین سوله ها وجود ندارد یکی
از این سوله ها به سه قسمت تقسیم شده که یک قسمت400 مترودوقسمت دیگر هرکدام
200 متر مربع مساحت دارند.
معاون فنی و اجرایی منطقه ویژه که از نیروهای قدیمی این سازمان می باشد
می گفت: این کارگاهها بیشتر برای صنایع کوچک مونتاژ اختصاص خواهد یافت و
مساحت آن بنابر نیاز مشتری تعیین می شود وبه این منظور هنوز دو کارگاه دیگر
دیوار کشی نشده است.
در عین حال به نظر می رسید برای تبدیل این سوله ها به کارگاه هنوز باید
کارهای زیادی در آنها انجام داد.
با عبور از بلوارهایی که هنوزآسفالت نشده بود به بلوارهای عریضی رسیدیم
که علاوه بر آسفالت در اطراف خود فضای سبز زیبایی داشت.
سپس در مقابل انبارهای کالا که بطورکامل به بهره برداری رسیده و اکنون هم
از آنها استفاده می شود، اولین محل توقف کردیم.
در مقابلمان دو انبارمربع سفید شکل هر کدام به مساحت 1600 متر مربع و 16
انبار کوچک نیمدایره ای شکل هرکدام به وسعت 250 مترمربع دیده می شد که شاید
اولین بخشی از منطقه ویژه اقتصادی هستند که به بهره برداری رسیده و درآمدزا
شده است.
کامیونهای حامل پنبه که به نظر می رسید از آنسوی مرز آمده بودند برای
بارگیری در جلوی انبار توقف کرده بودند.
مهندس "ایرج کاظمیان" معاون فنی واجرایی منطقه ویژه می گفت: از اول سال
تاکنون 15 هزار تن پنبه وارد منطقه ویژه اقتصادی شده واز آن خارج گردیده
است.
وی از ورود و خروج حداقل 20 هزارتن ماشین آلات صنعتی مواد غذایی و آهن
قراضه طی ماههای ابتدای امسال دراین منطقه سخن می گفت.
وی اظهار داشت:یک تاجر خارجی که تاجر باهوشی است، از روسیه خودرو می خرد
و درمنطقه ویژه پیاده می کند و سپس به مشتریانی درآسیایی میانه می فروشد.
پارک خودروهای این تاجر در محوطه توقفگاه های منطقه یک لحظه ذهن بیننده
را به سوی بنادر جنوبی سوق می دهد، امااینجا هزاران کیلومتر تا آبهای آزاد
فاصله دارد.
بلوار آسفالته هنوزامتداد می یابد،انتهای آن ساختمان قرمزرنگی با دیوارهای
بلند به نمایی با سه گنبد سربی رنک ختم می شود.
گفته می شود این ساختمان که حدود 80تا90درصدعملیات ساختمانی آن به پایان
رسیده طی یک تا دوماه آینده به بهره برداری می رسد وقرار است دفتر فروش تجار
و بازرگانان در آن مستقر شود.
در گام اول این ساختمان 120باب دفتر باتمام امکانات مورد نیاز روز تجارت
دنیا و فروشگاه در اختیار بازرگانان قرار می گیرد.
مهندس کاظمیان می گوید: درطرح توسعه این مکان 250 هکتار زمین آماده سازی
شده اما مقداری از کارهای عمرانی دیگر،تنهاکارهایی است که آستانقدس انجام
می دهد.
وی گفت: پس از آن اگر استقبال شد، خود بخش خصوصی امکانات ایجاد می کند و
خودش از آن بهره برداری می کند،مافقط نقش مدیریتی و تعیین کاربری را خواهیم
داشت، البته زیربناها را هم آماده می کنیم.
به طرف فرودگاهی می رویم که طی چند روز دهها فروند هواپیما بر آن نشستند
و اکنون سالهاست که رنک هیچ هواپیمایی رابخود ندیده است،فقط شاید هواپیماهای
سم پاشی گاهی در آن چرخی بزنند.
امکان بازدید از داخل فرودگاه برایمان مهیا نشد، اما گفته می شد تاسیسات
آن کاملا" سالم است، برخی هم می گفتند در ساختمان فرودگاه اشکالی وجود دارد
که تا بحال رفع نشده است.
اما مهمترین مشکل این فرودگاه نداشتن تجهیزات ناوبری و سیستم روشنایی
باند است، البته تجهیزات ناوبری آن خریداری شده اما هنوز سیستم روشنایی
باند اجرا نشده وشاید تا زمانی که قرار نباشد هواپیمایی در آن بنشیند انجام
نشود.
طول بانداین فرودگاه که حتی هواپیماهای پهن پیکر هم در آن نشسته اند چهار
کیلومتر و عرض آن 60 متر است.
کاظمیان می گوید: شاید مردم سرخس نتوانند درک کنند که آستانقدس با ایجاد
منطقه ویژه چه خدمتی به این شهر کرده است، اما تاکنون 100 میلیارد ریال در
این طرح خرج شده و برای اجرای آن 300 هزار نفر روز کار انجام شده است.
او اظهار داشت: برای تکمیل منطقه ویژه اقتصادی سرخس یک برنامه 10 ساله
و سه برنامه پنج ساله در نظر گرفته شده که هم اکنون سال سوم از برنامه پنج
ساله اول آنرا پشت سر می گذاریم و آنچه تابحال انجام شده از جمله ساختمانهای
اداری، انبارها، کارگاههای صنعتی، سوئیتها و خیابانها و تاسیسات زیربنایی
حاصل این سه سال کار است.
کاظمیان گفت:برخی مطالعات،ازجمله مطالعات انجام شده توسط منطقه ویژه اقتصادی
سرخس نشان می دهد اگر" اکو" مجموعه کشورهای عضو خود را ساماندهی اقتصادی
کند، می تواند حلقه واسطه بین اروپاو کشورهای "آ،سه،آن" باشد و سرخس در قلب
این زنجیره واقع است.
معاون فنی و اجرایی منطقه کل زمینهای درنظر گرفته شده برای برنامه 25
ساله را 6 هزار هکتار عنوان می کند و می گوید که در گام اول فقط 10 درصد آن
آماده سازی می شود.
او ازاجرای یک طرح پتروشیمی برای تبدیل روزانه دو هزار تن گوگرد تولیدی
پالایشگاه گاز شهید هاشمی نژاد به کود شیمیایی خبر داد و گفت که با توجه به
ذخایر عظیم انرژی وبویژه گازدرمنطقه یک شرکت کانادایی در حال مطالعه طرحی
برای تبدیل گاز طبیعی به گازمایع برای استفاده در سوخت هواپیما و خودروها
است.
اوهمچنین از اجرای یک پالایشگاه 25 تا 30 هزار بشکه ای با مشارکت یک شرکت
انگلیسی بعنوان پروژه ای که در آینده به منطقه رونق خواهد داد، خبر داد.
در راه بازگشت یکبار دیگر آنچه را دیدم مرورکردم،این سوال در ذهنم خطور
کرد، شاید برای به ثمر رسیدن این پروژه ها وقت چندانی نباشد.
زیرا آنزمان که راه دومی کشورهای آسیای میانه را به آبهای گرم متصل کند
دیگر سرخس نخواهد توانست آن نقش تاریخی خود را در جاده ابریشم بازی کند،
و شاید تجار و بازرگانان ایرانی و سرمایه گذاران زمانی به سرخس برسند که
دیگر فرصتی برای دست یابی به بازارهای جدیدی نمانده باشد، اما آنروز پاسخ
اینهمه سرمایه گذاری را چه کسی خواهد داد؟
س.ک/100/12م ا/01
