نگاهی به صنایع دستی منسوخ شده و یا در شرف فراموشی خراسان شمالی
................................................................
بجنورد ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 28/03/87
داخلی.اجتماعی.گردشگری.صنایع دستی.
استان خراسان شمالی با طبیعتی زیبا، پیشینه ای تاریخی مذهبی، با ترکیبی
از قومیتهای مختلف کرمانج، فارس، ترک، ترکمن و حتی عرب، بلوچ و لر، کانون
وحدت قومیتها و دارای گنجینه فرهنگها و آداب و رسوم مختلف است.
زنان و مردان خراسان شمالی با دستان خود هنرهای دستی کم نظیری را خلق
می کنند که حاصل ذوق و ابتکار آنان است اما با رواج شهرنشینی و استفاده از
کالاهای ماشینی برخی از این صنایع دستی منسوخ شده و یا در آستانه فراموشی
قرار گرفته است.
به گزارش ایرنا از جمله این هنرها که با دستان ظریف زنان هنرمند این
استان تولید می شود دوخت لباسهای محلی کرمانجی و ترکمنی است که دیرگاهی
است با ورود لباسهای مد روز، کم کم این هنر به ورطه فراموشی سپرده شده
است.
"لباس کرمانجی" این استان که دختران و زنان عشایر این استان می پوشند
دارای رنگ های شاد با حاشیه های متنوع دوخته شده است.
لباس زنان کرمانجی شامل شلیته، دامنی بلند از مخمل که تا زانو رسیده و
حاشیه آن دارای نوار دوزی خاصی است که نشان دهنده طایفه فرد است و رنگ آن
برای عروس ها سفید، خانم ها قرمز و برای دخترها زرد است.
گراس، پیراهنی بلند که پایین آن چین دار است، جلیقه، از جنس مخمل و
دارای رنگ یکنواخت با شلیته می باشد که روی آن را سکه دوزی می کنند.
یاشار، روسری بلندی از جنس حریر است، سربند نیز دستمال یزدی است که
برای محکم نگه داشتن یاشار روی آن بسته می شود.
گار، گوشواره ای بلند که به دو طرف عرقچین متصل بر روی سر قرار می گیرد و
روی آنها یاشار و سربند استفاده می شود، جوراب سفید و بلند و چاروق نیز
می پوشند.
"لباس های محلی ترکمنی" نیز دارای انواع مختلف است که عبارتند از چاوک،
کولته، چلپی و یلک که متداول ترین و ارزان ترین آنها چاوک است، جنس پارچه آن
از ابریشم دستباف و عمدتا دارای رنگ قرمز و حاشیه زردرنگ است.
همچنین حاشیه لباس و سرآستین آنها سوزن دوزی است و برای جلوگیری از جمع
شدن پارچه و ظرافت بیشتر سوزن دوزی با آستر انجام می شود.
"زیورآلات محلی" مکمل لباس های سنتی و بومی این استان است و لباس هایی چون
لباس های کردی و ترکمنی معرف آداب، رسوم، سنن و فرهنگ مردم هر منطقه است
که خود دارای پیشینه کهن می باشد و زیورآلات همیشه جزو جدایی ناپذیر از
پوشاک اقوام عشایر و روستاییان این استان بوده است.
زیورآلات جزو لاینفک زنان ترکمن است این هنر و صنعت در مناطق ترکمن نشین
استان نظیر جرگلان، از قدمت دیرینه ای برخوردار است.
زیور آلات ترکمن شامل گردنبند، سینه ریز، مچ بند، دستبند و سربند است.
وجود اقوام ترکمن در منطقه باعث خلق آثار هنری بسیاری از جمله "رودوزی"
های خاص شده که بر روی لباسهای محلی انجام می گیرد.
رودوزی بر حاشیه پیراهن، شلوار، سرآستین، کلاه و کمربند انجام می گیرد و
کلاه مزین به دوخت های سنتی "تخیه" نام دارد.
"چاروق" پاپوش سنتی مردم شمال شرق ایران است که کلمه ای ترکی به معنای
پای افزار یا پاپوش که بندها و تسمه های بلندی دارد و بندها را به ساق پا
می پیچند.
چاروق دارای نوکی برگشته به بالا بوده و جنس آن از چرم طبیعی است که با
نخ های ابریشم الوان و اشکال مختلف زینت داده شده و برای زیباتر شدن این
پاپوش در نوک آن منگوله هایی از نخ ابریشم رنگی تعبیه می شود.
این هنر نیز در حال فراموشی است و اکنون حرفه چاروق دوزی در خراسان
شمالی تنها توسط یک خانواده دنبال می شود.
"چوخه" دیگر بافته سنتی خراسان شمالی و لباس پشمین و خشنی است که در
گذشته بزرگان، چوپانان و کشتی گیران سنتی این خطه می پوشیدند اما اکنون در
حال منسوخ شدن است و تعداد اندکی از صنعتگران به این حرفه مشغول هستند.
چوخه، دستبافه ای از جنس پشم شتر و بره است که زنان می بافند و معمولا در
قالب جلیقه، لباس کشتی، کت و شلوار و غیره به کار می رفته که در زمستان
نیز به عنوان لباس گرم استفاده می شده است.
اکنون "چوخه بافی" در خراسان شمالی در برخی از روستاهای این استان مانند
عبدآباد شیروان بافته می شود که خطر از بین رفتن آن را تهدید می کند.
"نمدمالی" دیگر هنر منطقه است که اکنون هنوز در مناطق جرگلان و شیروان
تا حدی رواج دارد.
وجود شمار زیادی دام و دامداری و به تبع آن پشم مرغوب در این استان سبب
به وجود آمدن این هنر در این منطقه گردیده است.
"جاجیم" دستبافه ای ضخیم راه راه و رنگین است که بافت آن در این استان
منسوخ شده است.
جاجیم مانند سایر دستبافه ها به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می
گرفته و استفاده از جاجیم به عنوان پتو، روتختی، جل اسب و کف پوش اتاق
نیز ذکر شده است.
جنس جاجیم عمدتا از پشم بوده ولی از دیگر مواد اولیه نیز برای بافت آن
استفاده می شده و جالب آنکه تمام طول جاجیم به یکبار بافته می شده و رنگ و
نقش آن متنوع بوده است.
"پلاس" نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به عنوان زیراندازی مناسب برای
محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بکار می رود و بدین لحاظ در مفروش
نمودن کف چادرهای عشایر خراسان شمالی و ساختن سیاه چادر و نیز در خانه های
روستایی مورد استفاده بیشتری دارد.
پلاس در سایر نقاط ایران نیز بافته می شود ولی بافت پیچ آن منحصر به خطه
خراسان شمالی است.
"سفالگری" دیگر هنر رایج در این منطقه بوده است که در سال های نه چندان
دور در بجنورد، اسفراین، گرمه جاجرم و شیروان از رشته های درآمدزا بوده است
اما به علت بی توجهی به آن این رشته اکنون در این استان منسوخ شده است.
مسوول توسعه و ترویج صنایع دستی سازمان میراث فراهنگی، صنایع دستی و
گردشگری خراسان شمالی رشته های صنایع دستی در حال منسوخ شدن این استان را
نمدمالی، پوستین دوزی، چاروق دوزی، ابریشم بافی، زیورآلات سنتی، رنگرزی سنتی
، پاتاوه، چوخه بافی، کلاه بافی، دستک بافی و دوخت لباس های محلی ذکر کرد.
جواد دیلجانی در گفت و گو با ایرنا رشته های منسوخ شده این استان را نیز
شامل جاجیم بافی، پلاس، سفالگری و صحافی سنتی ذکر کرد.
وی افزود: به منظور احیای رشته های صنایع دستی منسوخ شده و درحال نابودی
استان اکنون از روش استادشاگردی استفاده می شود و علاقه مندان برای آموزش
شاگرد اساتید معدود موجود شده و تا زمانی که استاد تشخیص داد آموزش می-
بینند.
او افزود: اکنون برای چاروق دوزی، صحافی سنتی، نمد مالی و زیورآلات سنتی
کلاس های آموزشی برپا شده است.
وی افزود: برای رشته های ابریشم بافی، جوراب و دستکش بافی و پاتاوه نیز
تا پایان سال کلاس های آموزشی برگزار می شود.
او با بیان اینکه صنایع دستی باید وارد خانه ها شود، گفت: باید فرهنگ
پذیرش صنایع دستی را نیز در سطح جامعه ایجاد کنیم و صنایع را در منازل
کاربردی کنیم.
این مسوول به استانداردسازی صنایع دستی نیز اشاره کرد و افزود: اکنون
کارشناسان برای استانداردسازی سفره کردی کار می کنند تا تولیدات با کیفیت
و استاندارد به بازار داخل و خارج عرضه شود.
دیلجانی از هنرمندان نیز خواست بااین معاونت همکاری کنند و از برنامه ها
و کلاس های آموزشی این مرکز استقبال کنند.
وی افزود: بسته بندی و عرضه تولیدات صنایع دستی در بازارهای خارجی و
داخلی نیز از دیگر برنامه های این معاونت است.
او گفت: در سال جاری در مراکز آموزشی این استان کلاس های آموزشی شامل
گلیم بافی، معرق، سوزن دوزی، کلاه بافی، چاروق دوزی، تذهیب، ساخت سازهای
سنتی، صحافی سنتی، چاب باتیک و پارچه بافی دایر است.
دیلجانی هدف از برگزاری کلاس های آموزش صنایع دستی را توسعه و ترویج، حفظ
و احیای صنایع دستی و جلوگیری از منسوخ شدن صنایع دستی بومی استان ذکر
کرد.
او افزود: هنرآموزان در شش مرکز ثابت و شش مرکز سیار آموزش صنایع دستی
را فرامی گیرند. ک/4
7184/626/659
شماره 376 ساعت 15:45 تمام
