" بازارهای اصفهان "، موزه فرهنک و معماری ایرانی اسلامی
#
اصفهان ، خبرگزاری جمهوری اسلامی 13/04/85
داخلی.فرهنگی و هنری .میراث فرهنگی. آثار تاریخی
از دیرباز در ایران محل داد و ستد عمومی را " بازار " می گفتند و این
عنصر اصلی در معماری ایرانی اسلامی، شامل دو راسته از مغازه های انبوه روبروی
هم است، که معمولا سقفی زیبا آنها را به هم ارتباط می دهد.
بازار در ساخت و سازهـای شهری به حدی اهمیت داشت ، که پس از مسجد هسته
اولیه یک محله را تشکیل می داد، به طوری که در شهرهای بزرک هر محله دارای
یک یا چند بازارچه بود و یک بازار بزرک و اصلی نیز حوائج و نیازهای مردم
را تامین می کرد.
شهراصفهان نیزبه دلیل قدمت و اهمیت تاریخی، مخصوصا پس ازظهوراسلام داشته،
ازنظرتعداد بازارهای با شکوه و جالب در میان شهرهای کشورمان جایگاهی خاص
دارد و مورخین در دوران های مختلف به هنگام توصیف این شهر، از بازارهای آن
مطالبی نوشته و آنها را وصف کرده اند.
"ناصر خسرو" سیاحی که در سال 444 هجری قمری به اصفهان سفر کرده است ،
ضمن توصیف بازارهای متعدد شهر اصفهان از بازاری سخن گفته است ، که دویست
صراف در آن به داد و ستد مشغول بوده اند.
بازارهای فعلی اصفهان که یادگار عصر" دیلمیان "، "سلجوقیان " و بخصوص
"صفویه" هستند ،در طول تاریخ همچون سایربناها وآثاراین شهر تاریخی فراز و
نشیبهای مختلفی را به خود دیده است.
در طول بازارهای اصفهان "حمام ها "و "مدارس "و "چهارسوهای"بسیار زیبایی
وجود داشته اند، که برخی از آنها هنوز نیز پا برجا است و بعضا با همان
کاربردهای قدیم به کار مشغولند.
یکی از سیاحان که اواخر قاجار از اصفهان بازدید کرده بازار این شهر را
بسیار ممتاز نامیده و بعد از بازار" وکیل " در شیراز آن را بزرگترین و
باشکوهترین بازارهای ایران به شمار می آورد.
مهمترین بازار اصفهان در دوران صفویه در " میدان نقش جهان "قرار دارد،
که این میدان را به میدان کهنه و اصفهان عصر سلجوقی مربوط می کند.
این بازار که "بازار سلطانی " و" قیصریه" نیز نامیده می شود، در زمان
صفویه یکی از باشکوهترین بازارهای ایران و بزرگترین مرکز داد و ستد بود ،
که انواع پارچه های گرانقیمت و اجناس مختلف در آن به فروش می رسید.
"بازار قیصریه" در سال 1029هجری قمری احداث شد و دروازه باشکوه و نفیس
آن نیز قیصریه نامیده شد.
راسته "بازار قیصریه "در دو طبقه مرتفع ساخته شده که طبقه بالا به امور
دفتری و بازرگانی اختصاص داشت و در طبقه پایین مغازه های اصناف گوناگون
در کنار هم مستقر شده بودند.
از این بازار بزرک و مجلل بازارهای دیگری منشعب می شدند ، که برخی از
آنها هنوز هم فعال بوده و به مشاغل مختلف اختصاص دارد.
برخی از این بازارها عبارتند از بازار "عریان" ، "هارونیه"، "نیم آورد"
گلشن"، "مخلص"، "سماور سازها" و "مقصودبیک ".
"عناصر مذهبی "همچون "مسجد خیاط ها"، "مسجد نو"، "مسجد ذوالفقار"،"مسجد
شیشه"، "مسجد خارجی "و دهها مسجد دیگر در کنار بازار به فعالیتهای مذهبی
می پرداختند و بازرگانان و اصناف گوناگون در آنها عبادت می کردند.
"مراکز فرهنگی "هم به اعتبار و رونق بازار می افزودند و مدارسی همچون
مدرسه "کاسه گران"، "هارونیه"، "نیم آورد "، "جده بزرک" ، " جده کوچک "،
"ملاعبدالله "در این بازارها به چشم می خورد.
این مدارس با معماری خاص ایرانی اسلامی دهها سال است ، موضوع کتاب ها و
رسالات و تحقیقات مهندسین و معماران و سیاحان گوناگون هستند.
"نهادهای اقتصادی " نیز از دیگر جاذبه هایی هستند ، که در بازارها وجود
داشته اند.
برخی از این نهادها که "تیمچه" و "سرا" نامیده می شوند ،هنوز نیز فعال
هستند.
از مشهورترین این سراها می توان به " سرای اردستانیها"، " سرای خانی" ،
"سرای آقا"، "سرای پادرخت سوخته"، "سرای میراسماعیل"، "سرای تالار"، "سرای
خوانساری ها"، "سرای گلشن"، "سرای جارچی "و "سرای فخر" نام برد.
این سراها به همراه کاروانسراهای متعدد و پررونق بازار اصفهان را به
عنصری فعال تبدیل می کرده که سیاحان با اشتیاق از آن بازدید می کردند و
با دقت در سفرنامه هایشان معرفی می نمودند.
علاوه بر بازار قیصریه وبازارهای منشعب ازآن بازارهای دیگری هم در اصفهان
وجود داشته اند ،که معروف ترین آنها "بازار شاهی "یا "بازارچه "بلند است،
که درسال 1118 هجری برابر با 1706 میلادی به همراه"مدرسه و سرای فتحیه "در
زمان "شاه سلطان حسین" آخرین حکمران صفویه ساخته شد.
در اطراف "میدان نقش جهان " نیز بازارهای مشهوری همچون "بازار مسگرها"،
"ترکش دوزها"،"کلاهدوزها"، "لوافها"، "آهنگرها "وجود داشته، که تاکنون نام
خود را حفظ کرده اند و به همان اسامی نامیده می شوند.
چهارسوی مشهوری مانند" چهارسوی نقاشی"، " علیقلی آقا" " شیرازیها" و
"چهارسوی آجری" از آثاری هستند ،که همزمان با شکل گیری بازارهای اصفهان
برای انشعاب مسیرها و زیبایی بازارها احداث شده است.
محلات اصفهان هم دارای بازارهایی بودند،که برخی از آنها هنوز باقی است و
مشهورترین این بازارها، " بازار دردشت"، "بازار بید آباد"،"بازار وریسمان
"و "بازار غاز " است.
آنچه توجه هر گردشگری را به بازارهای قدیمی جلب می کند، علاوه برنهادهای
اقتصادی جایگاه مسائل فرهنگی ، مذهبی و اجتماعی در این بازارها است.
2357/ 607/546
