بیست و یكم شهریورماه در تقویم تاریخ هنر نمایش كشور مصادف با تولد مردی است كه طی سه دهه اخیر تاثیر غیرقابل چشم پوشی در شكل گیری شیوه مدرن نمایشنامه نویسی كشور داشته است.
چرمشیر از نمایشنامه نویسان به نام بعد از انقلاب اسلامی كه در سال 1339 در تهران به دنیا آمد و برای معرفی خود به جلگه نمایشنامه نویسان كشور تا 1364 به انتظار ایستاد تا حضوری قدرتمند در این عرصه از هنر كشور را تجربه كند.
سال های ابتدایی زندگی چرمشیر مانند تمامی كودكان ایران به گذراندن مدرسه و آموزش در محیط خانواده و آموزش و پرورش گذشت تا آنكه وی در سال 1358 با سپری كردن دوران متوسطه در یكی از دوران پر فراز و نشیب تاریخ كشورمان یعنی سال نخست پیروزی انقلاب اسلامی در دانشكده هنرهای دارامتیك دانشگاه تهران در رشته ادبیات نمایشی تحصیلات آكادمیك خود را آغاز كرد.
تعطیلی دانشگاه ها در جریانات سیاسی انقلاب اسلامی و تغییر سیاستگذاری های كلان فرهنگی در دو عرصه دانشگاهی و انقلاب فرهنگی در ایران باعث شد تا دریافت مدرك كارشناسی این هنرمند تا سال 1366 یعنی چیزی نزدیك به هشت سال به طول بیانجامد، هر چند مطالعه، تحقیق و پژوهش و دست زدن به تجربیات پراكنده طی این دوران بخش وسیعی از تجربیات كار حرفه ای چرمشیر را تشكیل می داد.
** از كار معلمی تا تجربه حضور در گروه حرفه ای تئاتر
چرمشیر طی سال های تحصیل در كنار كار مطالعاتی و تحقیقاتی كه همواره اعتقاد راسخی به آن داشت و این تفكر او حتی تا امروز نیز دوشادوش فعالیت های این هنرمند قابل رصد و مشاهده است به شغل معلمی روی آورد و تجربه انتقال داشته های فرهنگی و آموزشی خود به دانش آموزان را در سال های ابتدایی تحصیل در دانشگاه از سر گذراند.
اما سال 1364 برای این نمایشنامه نویس نقطه عطفی در آغاز فعالیت های حرفه ای به شمار می‌رود. در این سال نخستین تجربه نوشتاری این نویسنده در قالب نمایشنامه 'خداحافظ' در دانشگاه به صحنه رفت و درست دو سال بعد (1366) حسین جعفری از كارگردانان جوان آن سال‌های تئاتر كشور، این نمایشنامه را در سالن قشقایی مجموعه تئاترشهر به صحنه برد.
این اتفاق باعث معرفی نمایشنامه نویس جوانی به نام چرمشیر به بدنه تئاتر حرفه ای كشور شد و در آذرماه 1366 زنده یاد جمشید اسماعیل خانی كه در آن سال ها از كارگردان فعال و هنرمندان شناخته شده عرصه تئاتر و سینمای كشور بود، متفاوت ترین نمایشنامه این نویسنتده جوان با نام 'مسیح هرگز نخواهد گریست' را در سالن چهارسو مجموعه تئاترشهر با یك گروه حرفه ای به صحنه برد كه با اقبال بسیار خوب منتقدان و تماشاگران تئاتر كشور رو به رو شد.
از این سال به بعد بود كه نام چرمشیر به عنوان استعدادی موفق، جوان و البته حرفه ای در زمینه نمایشنامه نویسی معاصر در بین هنرمندان تئاتر مطرح شد و آغاز دور دوم فعالیت های تخصصی و حرفه ای این هنرمند را رقم زد.
از سال 1366 تا سال 1370 كارگردانان متعددی چون قاسم زارع، حسین عاطفی، منیژه محامدی، علی امیدوار و تنی دیگر از كارگردانان تئاتر كشور نمایشنامه های متعددی را از این نویسنده به صحنه بردند.
چرمشیر كه تا این سال به صورت شخصی با گروه های نمایشی همكاری می كرد مورد توجه آتیلا پسیانی سرپرست گروه نمایش 'بازی' قرار گرفت و با دعوت این بازیگر و كارگردان نام آشنای كشور به صورت رسمی به عضویت این گروه نمایشی در آمد و تجربه فعالیت های گروهی را آغاز كرد.
نگارش نمایشنامه‌هایی مانند 'دادگاه نور‌نبرگ' (1362)، 'خروس و روباه' (1363)، 'قتل در پیاده رو' (1363)، 'حریم خلوت دل' (1363)، 'برجاماندگان یحیی' (1365)، 'چكامه نخست' (1366)، 'باز باران' (1367)، 'تراژدی' (1367)، 'من اشتباه كردم' (1368 ) و 'متوری' (1369) از جمله آثار این نویسنده جوان بود كه در دهه 60 به رشته تحریر در آمد و برخی از آنها توسط كارگردانی چون منیژه محامدی، حسین عاطفی و شهره لرستانی به اجرای عمومی رسید.
** تثبیت جایگاه، رسیدن به سبكی منحصر به فرد و نگارش نمایشنامه های متعدد
محمد چرمشیر سال های 1370 تا اواخر این دهه را عموما به تولید و نگارش نمایشنامه ها، داستان ها و فیلمنامه های متعدد دست زد و به عنوان نویسنده ای فعال تا جایی پیش رفت كه به زعم برخی از كارشناسان در مسیر كمی گرایی تا توجه به كیفیت نوشتاری قرار گرفت؛ اما ماحصل تجربه این نوشتن های متعدد كه حتی شمار آنها از دست خارج شده است به خلق زبان و سبكی منحصر به فرد در آثار این نمایشنامه نویس منتج شد. سبكی كه هنوز هم آن را با نام 'چرمشیر' در ادبیات نمایشی دوران بعد از انقلاب می شناسند.
وامداری به ادبیات شكل گرفته روزمره، توجه به لزوم كاربرد ادبیات در شكل نگارش و خلق جهان زبانی مختص شخصیت های متعدد و متفاوت آثار نمایشی وی، پرهیز از نگارش توضیح صحنه و خلق تصویری صحنه در سایه احترام به خلاقیت های كارگردانان برای آزادی عمل در شكل اجرای صحنه ای آثار این نمایشنامه نویس، بروز و ظهور ادبیات شاعرانه در كنار توجه به انگاره های نوشتاری مدرن از بارزترین خصوصیاتی است كه مبدع و شروع كننده آن در ساحت ادبیات نمایشی سه دهه اخیر تاریخ تئاتر كشورمان با نام محمد چرمشیر گره خورده است.
هر چند اقبال و توجه كارگردانان بزرگ و صاحب نام كشورمان چون آتیلا پسیانی، منیژه محامدی و علی رفیعی در تشویق و دقت در نگارش این نمایشنامه نویس متعهد و ورود وی به عرصه آموزش دانشگاهی و انتقال تجربیات روز آمد خود به دانشجویان جوان رشته نمایش در شكل گیری مسیر حرفه ای او در امر نگارش آثار صحنه ای بی تاثیر نبوده است.
** آغاز دور سوم زندگی حرفه ای با اقتباس و بازخوانی متون بزرگ نمایشی
از دیگر تجربه هایی كه در تثبیت نام چرمشیر در نمایشنامه نویسی كشور به ویژه طی دو دهه اخیر بسیار تاثیر گذار بوده است اقتباس، بازخوانی و خوانش های منطبق با فرهنگی ایرانی از آثار بزگ نمایشی و رمان های شهیر خارجی به آثار نمایشی ایرانی بود، شیوه نگاه و فعالیتی كه با وجود قدمت آن در جهان كمتر مورد اقبال نمایشنامه نویسان معاصر كشورمان قرار گرفته بود.
نخستین تجربیات و نگارش های متعدد این نمایشنامه نویس در امر بازخوانی و اقتباس از متون بزرگ نمایشی و داستانی جهان به خلق نمایشنامه هایی چون 'پژهان های مردی كه خانه‌اش ویران بود' اقتباس از 'گوئرنیكا' نوشته 'فرناندو آرابال'؛ 'آن گاه كه ماه بالا می‌آید' اقتباس از 'از طلوع ماه' نوشته 'لیدی گریگوری'؛ 'مضحكه نامه دن كیشوت لامانچایی' اقتباس از رمان 'دن‌كیشوت' نوشته 'سروانتس'، 'می‌بوسمت و اشك' اقتباس از 'نامه‌های'واتسلاو هاول به همسرش الگا'، 'آسمان روزهای برفی' بازخوانی فیلمنامه 'بانی و كلاید' و 'تنها خدا حق دارد بیدارم كند' اقتباس از 'اسكار و خانم صورتی' اثر'اریك امانوئل اشمیت' انجامید كه برخی از آنها توسط كارگردانانی چون لیلا پرویزی، قاسم زارع و محمد عاقبتی به صحنه رفت.
همچنین نمایشنامه هایی مانند 'راهبان' اقتباس از رمان 'دیر راهبان' نوشته 'دوكاسترو'؛ 'اسبی كه از پای نمی‌افتد' بر اساس 'یادداشت‌های روزانه كریستف كلمب'، 'قدم زدن روی ابر با چشمان بسته' بر اساس بازخوانی 'یادداشت‌های روزانه ویرجینیا وولف'؛ 'تعزیه شازده كوچولو' اقتباس شده از 'شازده كوچولو' نوشته 'آنتوان دوسنت اگزوپری' و 'بحرالغرایب' اقتباس از 'طوفان' نوشته 'ویلیام شكسپیر' از آثار ماندگار و موفق این نمایشنامه نویس در دور جدید فعالیت های وی بود كه توسط كارگردانانی چون فرهاد مهندس پور، حسین احمدی نسب، آروند دشت آرای و آتیلا پسیانی در سالن های مختلف نمایشی به اجرا رسید.
اما اوج فعالیت های این نمایشنامه نویس به همكاری مشترك وی با علی رفیعی در سه اثر نمایشی به نام های 'یادگار سال‌های شن'، 'رمئو و ژولیت' و 'در مصر برف نمی‌بارد' باز می گردد كه اجراهای عمومی ماندگار و خاطره انگیزی را در بدنه تولیدات تئاتر حرفه ای كشور از خود به یادگار گذاشت.
** یاد همیشگی از اساتید
از نقاط قوت فعالیت و زندگی شخصی چرمشیر همكاری صمیمانه وی با دانشجویان هنر نمایش كشور است، وی كه طی دو دهه اخیر به یكی از نام های پرآوازه تئاتر كشور بدل شده است هیچگاه در اجازه اجرای آثارش به گروه های جوان دانشجو ممانعتی به خرج نداده است و در كنار این روحیه در تمامی نشست ها و معدود گفت و گوهای رسانه ای خود از اساتید و نمایشنامه نویسانی كه از آنها الهام گرفته و یا در كلاس های آنها شركت داشته است یاد كرده كه از جمله شناخته شده ترین آنها می توان به زنده یاد اكبر رادی، بهرام بیضایی، خسرو حكیم رابط، محسن یلفانی و ابراهیم مكی اشاره كرد.
هر چند كه در عصر رسانه امروزی نام 'شاعر صحنه ها' را برای چرمشیر در نظر گرفته اند اما تاثیر وی در امر نگارش نمایشنامه های مدرن با رعایت ساحت زبانی و توجه به امر پژوهش سبب ساز اتتشار آثار متعددی از وی در خارج از مرزهای جمهوری اسلامی ایران مانند كشورهایی چون ایتالیا، انگلیس، فرانسه، تركیه و ژاپن شده است و نمایشنامه های این هنرمند بارها و بارها در كشورهایی چون آلمان، انگلیس، فرانسه، بنگلادش، هند و چین تایپه به صحنه رفته است و از همین رو به جاست كه چرمشیر را 'معنا بخش نمایشنامه نویسی مدرن' ایران بدانیم و بنامیم.
گزارش از: امین خرمی
فراهنگ**9266**1588
تهران - بحران نمايشنامه نويسي و فقر نمايشنامه هاي ايراني در سه دهه اخير به يكي از اصلي ترين آسيب هاي تئاتر كشور تبديل شده است و هنرمنداني هر چند انگشت شمار مانند 'محمد چرمشير' به فراخور توانشان ياريگر هنر نمايش كشور شدند.
