به گزارش ایرنا، این سنت نمایشی گرچه طی سال های گذشته در ایران ارج و قرب خود را از دست داده، اما توجه نمایشنامه نویسان و پژوهشگران غربی هنرهای نمایشی را به خود جلب كرد.
گفته می شود برتولت برشت نمایشنامه نویس بزرگ آلمان تحت تاثیر جادوی تعزیه ، تئاتر اپیك یا حماسی را آفرید.
اما در حالی كه تا چند دهه پیش در شهرستان كوچكی مانند انزلی این نمایش آیینی در چند نقطه مختلف شامل غازیان، كلویر صحرایی و كپورچال اجرا می شد از آن همه مراسم باشكوه و تاثیرگذار اكنون تنها یك نمایش محدود به جا مانده است.
* تعزیه چیست؟
تعزیه، در لغت به معني سوگواري و برپاي داشتن یادبود عزیزان از دست رفته است ولی در اصطلاح، به گونهاي از نمایش مذهبي منظوم گفته ميشود كه در آن عدهاي اهل ذوق و كار آشنا در مناسبت هاي مذهبي و اغلب در جریان سوگواری هاي ماه محرم براي نشان دادن ارادت و اخلاص به اولیا، باشكوهتر نشان دادن آن مراسم و یا به نیت آمرزیده شدن مردگان، آرزوي بهرهمندي از شفاعت اولیاي خدا و بازیافت تندرستي، با رعایت آداب و رسوم و تمهیدهایي خاص و نیز بهرهگیري از ابزارها ، نواها و گاه نقوش زنده برگزار می شود.
'محمدرضا حسین زاده' از كارگردان های تئاتر انزلی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تعزیه یا شبیه‌خواني در اصل نمایشي بر پایه قصه‌ها و روایات مربوط به زندگي و مصائب خاندان پیامبر اسلام و بخصوص وقایع ماه محرم سال 61 هجري در كربلا براي امام حسین (ع) و خاندانش است.
وی خاطرنشان كرد: ابتدا دسته‌هایي وجود داشتند كه از برابر تماشاچیان مي‌گذشتند و با سینه‌زدن، زنجیر زدن و كوبیدن سنج و نظایر آن و حمل نشانه‌ها و علم‌ها و نیز هم‌آوازي و هم‌سرایي در خواندن نوحه، ماجراي كربلا را به مردم یادآوري مي‌كردند.
وی ادامه داد: در مرحله بعد آوازها كمتر شد و نشانه‌ها بیشتر و یكي دو واقعه‌خوان ماجراي كربلا را نقل مي‌كردند و سنج و طبل و نوحه آنها را همراهي مي‌كرد.
این كارگردان تئاتر افزود: چندي بعد، تعدادي از نقالان، چند شبیه یا لباس‌هاي نزدیك به واقعیت، شبیه‌سازي مصائب را شرح می دادند و در مرحله بعد، شبیه‌ها با هم گفت و شنود مي‌كردند و بعد بازیگران پدید آمدند.
* چگونگی اجرای تعزیه
تعزیه معمولاً با پیش‌خوانی نمایش مجلس اصلی آغاز می‌شود. كسی كه تعزیه را برپا می‌كند 'بانی' و گرداننده آن را 'تعزیه‌گردان' ، 'ناظم‌البكا' یا 'معین‌البكا' و بازیگران آن را 'تعزیه‌خوان' یا 'شبیه‌خوان' می‌نامند.
شبیه‌خوان‌ها برای آسانی ادامه مطلب مربوط به نقش خود، معمولاً به هنگام اجرا، تكه كاغذی در دست دارند كه در آن مصراع‌های آخر نقش طرف مقابل یا نخستین مصراع از ادامه نقش‌شان یادداشت شده تا بتوانند بموقع و بدون زحمت نقش‌آفرینی خود را دنبال كنند.
بازیگران كم تجربه یا خردسال را شخص تعزیه‌گردان، از كنار محدوده نمایش راهنمایی می‌كند؛ حتی گاهی به شبیه‌خوان‌های كارآزموده هم تذكراتی می‌دهد.
نقش زنان را هم مردان بازی می‌كنند كه در این حالت به آنها 'زن‌خوان' می‌گویند؛ چنین بازیگرانی برای اینكه در نقش خود بهتر ظاهر شوند باید صدایی زیبا داشته باشند و ترجیحاً نقاب بر چهره بپوشند گاهی نیز برای بهتر شدن بازی نقش زنان، از پسران نوجوان كارآموخته استفاده می‌شود.
شبیه‌خوانان در اجرای هر مجلس معمولاً دو دسته‌اند: اولیاخوان و اشقیاخوان؛
شبیه‌خوان‌هایی كه نقش اولیا و یاری‌دهندگان دین را بازی می‌كنند؛ اولیاخوان، مظلوم و انبیاخوان نامیده می‌شوند و كسانی كه نقش اشقیا و دین‌ستیزان را بازی می‌كنند اشقیاخوان یا ظالم‌خوان‌اند.
اولیاخوان‌ها نقش‌های خود را موزون و خطابه‌ای سرمی‌دهند، اما اشقیاخوان‌ها سخنان خود را ناموزون و معمولی و در پاره‌ای از موارد، تمسخرآمیز بیان می‌كنند.
اولیاخوان‌ها جامه سبز یا سیاه بر تن می‌كنند و اشقیاخوان‌ها لباس سرخ اما در مورد سیاهی‌لشكرهای هر یك از دو دسته، استفاده از جامه‌هایی با این رنگ‌ها مصداق كاملی ندارند.
*علل افول تعزیه
رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی بندرانزلی در خصوص علل افول تعزیه به خبرنگار ایرنا گفت : دلایل متعددی موجب كم رنگ شدن این سنت نمایشی شده كه ممنوعیت اجرای تعزیه در زمان رضاخان را شاید بتوان از علل اصلی افول این نمایش دانست.
'فرهاد رحمان‌زاده' كه خود در زمینه بازیگری و كارگردانی تئاتر نیز فعالیت دارد، افزود : بعد از سقوط پهلوی اول، اجرای تعزیه آزاد شد ولی نتوانست به اوج خود باز گردد.
وی به تمایل نداشتن پیشكسوتان برای آموزش به جوانان، كم رنگ شدن آیین جوانمردی و عدم گرایش جوانان به تعزیه به عنوان یك هنر نمایشی اشاره و خاطرنشان كرد: ما از لحاظ تكنیكی روی تعزیه كار نكرده ایم و برخورد ما با این سنت نمایش، احساسی بوده و حتی در محافل دانشگاهی ما هم حضور خوبی نداشته است.
رحمان زاده با بیان اینكه یكی از بخش‌های اساسی تعزیه را آواز اولیاخوان تشكیل می دهد، گفت: باید افراد خوش‌صدا و آشنا به دستگاه‌های موسیقی برای تعزیه داشته باشیم.
وی یادآور شد: فعالیت هایی برای حفظ تعزیه توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام و ستادی تحت عنوان عاشوراییان تشكیل و به نویسندگان متبحر آثار نمادین سفارش داده شد.
این كارشناس فرهنگی افزود: در گذشته تكایا و حسینیه‌ها و اماكن مناسبی برای این كار اختصاص داشت كه اكنون دیگر از آنها كمتر خبری است.
متولیان تبلیغات دینی و همچنین هنرمندان عرصه نمایش كشور باید به این رسانه مهم، جذاب و تاثیرگذار برای جلب مخاطب و بیان واقعیات قیام امام حسین (ع) و نشر فرهنگ اسلامی توجه كافی نشان دهند.
'ابوالقاسم حسینجانی' نویسنده شاعر و پژوهشگر دینی معتقد است: هنرمندان متعهد باید با شناخت و آگاهی از مبانی دین و فلسفه عاشورا با ابزارها و شیوه های گوناگون هنری بتوانند آن را به مردم به ویژه نسل جدید به درستی منتقل كنند.
می توان با علمی كردن این آیین و تكنیك های اجرایی از این سنت نمایشی برای تبیین و تبلیغ مبانی دینی و همچنین آموزش تاریخ و روشن كردن فلسفه عاشورا استفاده كرد ولی باید مراقب باشیم كه خالص و مردمی بودن حركت از بین نرود. ك/4
620/695/508
بندرانزلي - تعزيه به عنوان سنتي نمايشي براي ابراز ارادت و يادآوري ظلمي كه بر امام حسين (ع) و ياران شجاع و باوفايش رفت؛ رسانه و ابزار هنري موثري براي انتقال تاريخ و فلسفه قيام سيد الشهداست.
