قاره سياه؛ عرصه رقابت مسكو و غرب

سفر دوره ای 'سرگئی لاوروف' وزیر امورخارجه روسیه، به كشورهای آفریقایی الجزایر، آفریقای جنوبی، موزامبیك و گینه از بیست و سوم بهمن ماه آغاز شده است.

وی در نخستین گام به كشوری در شمال آفریقا رفته است كه حادثه گروگانگیری بیست و هفتم دی ماه آن طی هفته های گذشته توجه بسیاری را به خود جلب كرد.

در این حادثه، نیروهای امنیتی الجزایر پس از چهار روز توانستند حدود 900 تبعه خارجی دربند اعضای گروه تروریستی تندرو 'امضاكنندگان با خون' را آزاد كنند. البته در جریان آن عملیات 47 گروگان خارجی و 32 گروگان الجزایری كشته شدند.

در همان زمان روسیه این حادثه را پیامدی ناشی از دخالت غرب و نیروهای سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) در لیبی دانست كه دو سال پیش برای سرنگون كردن رژیم 'معمر قذافی' رییس جمهوری كشته شده این كشور، محموله های سلاح فراوانی را در اختیار گروه ها و مبارزان لیبیایی قرار داده بودند كه به نظر می رسد بنا به اعتراف وزیر پیشین امورخارجه آمریكا، این اسلحه ها در نهایت در دستان گروه های تندرو قرار گرفته است.

بخشی از انتقاد روسیه، به منافع این كشور در لیبی و قراردادهای نظامی و اقتصادی دو طرف بویژه در سال 1385 بر می گردد كه در نتیجه تغییر رژیم آسیب دید. مسكو آن زمان نیز با ورود ناتو به موضوع ناآرامی های لیبی مخالف بود. همچنین هنوز دو تبعه این كشور كه به اتهام كمك به نیروهای مسلح رژیم قذافی در لیبی دستگیر شده بودند، آزاد نشده اند.

البته گفته های بیستم بهمن ماه سفیر روسیه در طرابلس درباره آغاز نخستین تماس ها میان دو طرف برای جبران خسارات وارد شده به شركت های روسی در زمان ناآرامی ها و نیز آزادی شهروندان روسی، نشان می دهد مسكو به دنبال راه های تازه ای برای جبران آنچه از دست داده، است.

از سوی دیگر، روسیه چندی پیش آمادگی خود را برای كمك به فرانسه و ورود به عرصه جنگ مالی اعلام كرد كه یكی از عوامل موثر بر گروگانگیری الجزایر بود.

فرانسه به دنبال اشغال شهرهای شمالی مالی توسط گروه های شورشی و ناتوانی دولت مركزی در كنترل آنها و نیز كودتای سوم فروردین ماه زمینه صدور قطعنامه 2085 شورای امنیت سازمان ملل متحد (درباره الزام گروه اقتصادی كشورهای غرب آفریقا موسوم به 'اكواس' به تنظیم برنامه ای برای مداخله نظامی در مالی) را فراهم آورد و خود نیز به بهانه كمك خواهی رییس جمهوری مالی از بیست و دوم دی ماه به طور مستقیم وارد جنگی شد كه خروج از آن یكی از خواسته های گروگانگیران در الجزایر بود.

مسكو در شرایطی كه هنوز بسیاری از كشورهای غربی در كشاكش برگزیدن نحوه همكاری با پاریس در جنگ تازه بودند،‌ برخلاف سیاست خود در قبال موضوع لیبی پیشنهاد تهیه و تدارك راه‌های انتقال نیروهای فرانسوی و تداركات به مالی را ارایه كرد.

این امر،‌ نشان از اهمیت این منطقه برای روسیه دارد، آن هم در شرایطی كه لیبی را به عنوان یكی از مهمترین پایگاه های خود در شمال آفریقا از دست داده است و باید به فكر راه های دیگری برای دسترسی به منابع طبیعی نفت و گاز و معادن ارزشمند منطقه ساحل و همچنین حضور در كناره شاهراه آبی مهمی مانند دریای مدیترانه باشد.

همچنین از آنجا كه بر اساس برخی پیش بینی ها الجزایر با تولید كنونی روزانه حدود یك میلیون و 200 هزار بشكه نفت خام و تامین یك پنجم واردات گاز اروپا، طی پنج سال آینده سومین تولیدكننده بزرگ نفت خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد شد، روسیه نمی خواهد فرصت سرمایه گذاری در این قطب تولید ثروت را از دست دهد.

در این عرصه نیز روسیه با رقبای جدی مانند آمریكا و فرانسه روبروست كه حتی طی ماه های اخیر با اعزام مقام های بلندپایه سیاسی خود به منطقه، درصدد پررنگ تر كردن حضور خود در این كشورها بوده اند.



** نگاه اقتصادی- امنیتی مسكو به آفریقای جنوبی، موزامبیك و گینه

---------------------------------------------------------------------------

آفریقای جنوبی به عنوان مقصد بعدی سفر لاوروف نیز به عنوان یكی از شركای اقتصادی روسیه در قاره سیاه محسوب می شود.

برنامه های دو طرف برای گسترش همكاری ها در زمینه های مختلف توسط یك كمیته بین دولتی موسوم به 'آی. تی. ای. سی' پیگیری می شود كه سالانه به منظور تقویت روابط متقابل اقتصادی، تجاری و اجتماعی و همچنین همكاری فنی بین دو كشور تشكیل جلسه می دهد و آخرین نشست آن نیز به شانزدهم بهمن ماه بر می گردد.

از سوی دیگر، با توجه به برگزاری نشست اوایل فروردین ماه سران اتحادیه بریسك در پرتوریا كه نخستین آن در قاره آفریقاست، رییس جمهوری روسیه به آفریقای جنوبی می رود كه از هم اكنون توافقنامه هایی در زمینه های كشاورزی، آموزش و پرورش، انرژی، شیلات، دادگستری، منابع معدنی، علم و فناوری و حمل و نقل برای امضا بین دو طرف آماده شده است.

سفر وزیر امورخارجه روسیه به موزامبیك و گینه نیز با هدف فعال كردن شركت های روسی در این كشورها و بخش هایی مانند معدن بویژه با توجه به مجاورت آنها با سواحل شرقی و غربی قاره آفریقا صورت می گیرد.

مدتهاست آمریكا علاوه بر استقرار در كشورهای همجوار با آبهای اقیانوس هند، دریای سرخ و كانال سوئز، برای مناطق غربی قاره آفریقا و خلیج گینه برنامه های بلندمدتی را آغاز و پایگاه هایی نظامی برای تامین امنیت دسترسی به ذخایر قابل توجه نفت و گاز آن منطقه احداث كرده است. در چنین شرایطی گینه برای روسیه به منزله فضای رقابتی همه جانبه باید امنیت لازم برای تامین منافع این كشور را در آبهای همجوار خود تضمین كند.

نگاهی به برنامه های دیگر كرملین در قاره سیاه نشان می دهد سیاست های تازه ای بویژه با توجه به خیزش های مردمی دو سال پیش چیده شده است.

تلاش روسیه برای بهبود روابط با مصر و سفر ماه گذشته وزیر امورخارجه آن به قاهره و دعوت از رییس جمهوری جدید مصر برای سفر به مسكو نشان از بازنگری اساسی روسیه در روابط خارجی خود با اینگونه كشورهاست.

كرملین پیش از این در سال 1382 گروه اخوان المسلمین را به عنوان یك سازمان تروریستی معرفی كرده بود كه از جدایی طلبان منطقه قفقاز شمالی حمایت می كند.

علاوه بر تصمیم احتمالی مسكو برای خارج كردن نام اخوان المسلمین از فهرست سازمان های تروریستی، به نظر می رسد آینده همكاری های نظامی میان دو كشور نیز تا حدی روشن است. این را می توان از سفر برخی مقام های نظامی روسی به قاهره مانند حضور سیزدهم آذرماه هیات بلندپایه روسی در مصر و مذاكرات آنان برای تقویت همكاری ها متوجه شد.

همچنین پیشینه فعالیت های مشترك مصر و آمریكا كه خود را در قالب های متعددی مانند برگزاری رزمایش نظامی مشترك 'ستاره درخشان' در هر دو سال یك بار از سال 1360 تاكنون و نیز فروش تسلیحاتی مانند جنگنده های پیشرفته نشان داده، مسكو را درباره به دست گرفتن بخش هایی از این عرصه به فكر انداخته است و نمی خواهد در شرایطی كه بخشی از افكار عمومی به دلیل انقلاب مصر از آمریكا رویگردان هستند، فرصت توسعه بازار تسلیحاتی خود را در شمال آفریقا از دست دهد.

بنابراین به نظر می رسد پس از سفر لاوروف به آفریقا باید طی ماه های آینده نیز همچنان منتظر خبرهای دیگری از حضور مسكو در معادلات و روابط متحول شده قاره سیاه باشیم كه بروشنی نشان دهنده تقویت سیاست های پیشین كرملین برای پیاده سازی خط مشی های این كشور در استفاده از هر فرصت به منظور حضور در بازارهای بالقوه آفریقایی، ایجاد فضاها و پایگاه های تازه ای با اولویت اقتصاد و امنیت و نیز زورآزمایی با رقبای سنتی مانند آمریكا و اروپا در عرصه هایی دور از مرزهای روسیه است.

تحقیق**1961**1358