سنگ نگاره ها در منطقه كوهستانی غرب 'دشت' جاجرم با ارتفاع هزار و 320 متر از سطح دریا واقع شده كه محیطی نیمه بیابانی و استپی است.
وجود پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده 'میاندشت' و زیستگاه جانوران استپی از جمله یوزپلنگ آسیایی در فاصله نه چندان دور واقع در جنوب روستای 'جربت' اهمیت بازدید از این اثر را برای گردشگران دوچندان می كند.
مجموعه سنگ نگاره ها كه در محل به 'سنگ نوشته' معروف است در یك دره بسته و باریك در جبهه شمالی كوه 'اوزون' قرار دارد و در میانه این دره باریك، مسیل بزرگی وجود دارد كه آب بارش دامنه كوه های اطراف را به سمت دشت جاجرم سرازیر می كند و به 'كال شور' می رساند تا پس از طی مسیر طولانی به شنزارهای كویر مركزی فرو برد.
در دره مزبور یك رشته برجستگی صخره ای وجود دارد كه به علت جنس صخره ها و نوع فرسایش به مرور قطعات بزرگی از آن به شكل تخته سنگ های بزرگ و كوچك از بدنه اصلی جدا و به پای دامنه غلتیده است.
بسیاری از تخته سنگ هایی كه در شیب دامنه فرو ریخته در اثر تاثیر عوامل جوی به رنگ سیاه درآمده و بوم مناسبی برای نقش اندازی فراهم كرده است.
از همین رو از دوره پیش از تاریخ تا دوره معاصر به طور مداوم نقش های مختلف یكی بر روی دیگری بر روی این تخته سنگ ها نقش شده است.
همه این نقش ها به شیوه 'كوبشی' با ضربه سنگ یا یك وسیله فلزی نوك تیز فلزی بر روی صخره ها نقش شده است.
نقش انواع حیوانات وحشی مانند كل و بز كوهی با شاخ های بلند و منحنی، گوزن، پلنگ و مار بر روی سنگ ها دیده می شود.
افزون بر این، تصویر انسان به صورت پیاده و سواره و با حالات مختلف مانند رقص آیینی به صورت فردی یا دسته جمعی یا در صحنه شكار، نقش سگ، شتر، گاو و برخی حیوانات اهلی دیگر در این مجموعه وجود دارد.
نقش های هندسی و علائم نمادین، ابزارهای جنگی، كتیبه هایی به خط و زبان عربی و فارسی و جالب تر از همه نقش دست انسان نیز در بین نقش ها دیده می شود.
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری خراسان شمالی در خصوص این اثر كه از آن به عنوان موزه ای در دل طبیعت نام می برد، می گوید:
تاریخگذاری و تفسیر این مجموعه و نمونه های مشابه در سایر نقاط ایران و جهان همواره به صورت معضلی پیش روی پژوهشگران باستان شناسی و مردم شناسی قرار داشته است.
'علی اكبر وحدتی' افزود: بیشتر پژوهشگران نقش های صخره ای مشابه در نقاط دیگر ایران و جهان را مجموعه ای از نقش های آیینی و مرتبط با باورهای دینی مردمان باستان می دانند و معتقدند مفاهیم آیینی و باورهای اعتقادی مردم پیش از تاریخ در آن ها نهفته است.
وی گفت: برخی از پژوهشگران نیز عقیده دارند این نقش ها استعاره ای از نیروهای طبیعت بوده و آگاهی جایگاه انسان در گیتی را پرورش داده است.
وی افزود: گروهی از پژوهشگران هم معتقدند این نقش ها را چوپانان محل برای سرگرمی و از سر تفنن نقش كرده و آن ها را به اصطلاح 'نقوش چوپانی' نامیده اند.
وحدتی می گوید: در نگاره های جربت هر دو تعبیر صادق است یعنی قدیمی ترین نقش ها مربوطه به مرحله پیش از تاریخ است كه با اهداف آیینی و در ارتباط با باورهای مذهبی ساكنان منطقه شكل گرفته و نمونه هایی هم وجود دارد كه مربوط به دوره های جدید است.
وی می افزاید: به جرات می توان گفت برخی نقوش به دست چوپان محلی و فقط برای سرگرمی و گذران وقت، گاهی به تقلید از نقوش قدیمی تر و بر روی آن ها یا در كنارشان نقش شده است.
معاون میراث فرهنگی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی گفت: توجه به شمایل نگاری نقوش صخره ای جربت نیز وجود چند سبك هنری كاملا متفاوت را در كنار هم نشان می دهد.
وی افزود: برخی نقوش به طور كامل جاندار و طبیعت گرا است و به علت گونه شناختی و نیز میزان رسوب گرفتگی به احتمال فراوان به دوره پیش از تاریخ تعلق دارد.
وی گفت: گروهی از نقوش نیز به طور كامل استلیزه هستند و با توجه به نوع نگارگری و گاه ارتباط آن ها با كتیبه های همجوار در دوره اسلامی ایجاد شده است.
وحدتی با اشاره به كشف یك محوطه استقراری مربوط به عصر مفرغ در فاصله دو كیلومتری شرق سنگ نگاره ها، افزود: با این كشف شاید بتوان خلق نقوش مذكور را به ساكنان این محوطه نسبت داد.
وی گفت: این منطقه به دلیل غنای اكولوژیكی و تنوع حیات وحش، امروز از پناهگاه های ارزشمند حیات وحش ایران است و احتمال ساكنان محوطه مذكور و محوطه های مجاور در دوره پیش از تاریخ محل كنونی سنگ نگاره ها را به عنوان شكارگاه مورد استفاده قرار می دادند و در همان زمان نخستین نقوش را بر سینه صخر ه های جربت نقش كرده اند.
وی افزود: همچنین شواهد نشان می دهد ایجاد نقوش بر روی صخره های جربت هنوز هم كم و بیش به دست چوپانان محلی ادامه دارد و این پویایی همانا بازرترین ویژگی هنرهای صخره ای است.
این مجموعه ارزشمند از نقوش صخره ای در سال 1387 به شماره 24662 در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.
تاكنون این اثر علاوه بر چاپ كتاب به دو زبان فارسی و انگلیسی توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی، در قالب كتابچه و مقالات علمی نیز در نشریه های تخصصی داخلی و بین المللی معرفی شده است. ك/1
623/626
بجنورد - سنگ نگاره هاي 'جربت' از مجموعه هاي بسيار بزرگ و متنوع هنر صخره اي در شمال شرق كشور است كه در فاصله هشت كيلومتري شرق روستايي به اين نام در شهرستان جاجرم از توابع استان خراسان شمالي قرار دارد.
