بازتاب تاریخ در جاجرم خراسان شمالی

به گزارش خبرنگار ایرنا، شهرستان جاجرم در جنوب غربی خراسان شمالی قرار دارد، این دیار کهن روزگاری بر سر راه ابریشم و بر سر راه های کهن کاروانرو بوده است و کارشناسان این شهر را بعنوان بهشت باستان شناسی می شناسند.

محوطه های باستانی بزرگ از جمله تپه پهلوان، تپه حیدران و محوطه چَلو و سنگ نگاره های پیش از تاریخی «جُربِت» در شهرستان جاجرم مصداق آن است که این دیار از قدیمی ترین استقرارگاه های انسان بوده است.

جاجرم از شهرهای مهم دوران اوج و درخشش تمدن خراسان بوده است. پراکندگی محوطه های باستانی مربوط به دوران اشکانی و ساسانی در این شهرستان بسیار است و این حاکی از شکوفایی این دیار در آن دوره تاریخی دارد.

جاجرم؛ آثار باستانی بسیار کهن ارزشمندی دارد ولی بدلیل فاصله از مسیرهای اصلی برای برخی مردم، ناشناخته است.

نارین قلعه

نارین قلعه نماد تاریخ کهن جاجرم است. در «مطلع الشمس» در باره نارین قلعه جاجرم آمده است: «در وسط جاجرم بر روی تل مصنوعی مرتفعی قلعه ای است خراب و خالی از سکنه و نارین قلعه این بلد است، چهار برج دارد ».

چارلز ادوار ییت نیز در «سفرنامه خراسان و سیستان» می نویسد: «در وسط جاجرم یک تل خاک عظیم به ارتفاع ۲۱ تا ۲۴ متر هست که بقایای ارگ شهر قدیمی محسوب می گردد و به آن نارین قلعه می گویند».

ارتفاع این بنا به حدود ۲۵ متر می رسد، بقایای ارگ یا قلعه‌ای قدیمی است که امروزه در بعضی نقاط آن آثاری از بقایای برج و بارو را می‌توان دید.

پلان قلعه که روی تپه‌ای مصنوعی بنا شده بیضی شکل است و در گذشته آن را خندقی فرا گرفته بوده است. محیط نارین قلعه در حدود ۳۶۰ متر و طول اقطار آن ۱۲۵ و ۱۰۰ متر است.

این قلعه در اواخر حکومت محمد شاه و اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار هنوز سالم بوده و مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در فاصله زمانی حکومت محمد شاه تا سفر کلنل بیت به جاجرم تغییرات زیادی به وجود آمد و نارین قلعه خراب و به تلی از خاک تبدیل شد.

مسجد جامع

مسجد جامع جاجرم از جمله مساجد کهن ایران متعلق به قرون اولیه اسلامی، در محدوده بافت تاریخی شهر و خیابان شهید رجائی - خیابان ۱۵ خرداد جنوبی واقع شده است.

این بنا آمیزه ای از مذهب و معماری است، مسجد جامع جاجرم دارای صحنی کوچک و دو شبستان باریک در طرفین است.

این بنا که خشت خشت آن، ذوق دل معماران ایرانی را زمزمه می کند، معنویت و شکوهی از آرامش را به فرد ارمغان می دهد و در سکوت سجده کنانش، روحی تازه به جان می دمد.
قدمت این بنا به اوایل اسلام و به روایتی به سال ۵۷۷ هجری قمری نسبت داده شده است.

آرامگاه خواجه علی بن مهزیار

آرامگاه خواجه علی بن مهزیار از جمله آثار ارزشمند تاریخی جاجرم به شمار می رود که ساخت آن را به دوره ایلخانی نسبت می دهند.

براساس بررسی های به عمل آمده، تا دوره قاجار فضای داخلی بقعه و به ویژه مرقد تزیینات آجرهای لعابدار فیروزه ای با نقش برجسته آیات قرآنی به خط ثلث و نقوش گیاهی داشته که بعدها از اینجا به مقبره یارمحمدخان شادلو، موسوم به «سردار مفخم» در بش قارداش بجنورد منتقل و در آنجا نصب شده و بعدها هم به «گنجینه اسلامی» موزه ملی ایران انتقال یافته و در آنجا به شماره ثبت ۳۲۷۸ نگهداری می شود.

طبق برخی روایات مذهبی این بنا مدفن ابوالحسن علی بن مهزیار، از یاران صدیق امام علی بن موسی الرضا (ع) است.

علی بن مهزیار از سوی امام رضا(ع) و امام جواد(ع) مقام نمایندگی و وکالت در نواحی جاجرم داشته و تألیفات و آثار متعددی از او برجای مانده است.

آرامگاه خواجه مهزیار در حومه شرقی جاجرم، ابتدای جاده جاجرم - سبزوار قرار داد.

رباط قِلّی

رباط قلی، یکی از باشکوه ترین کاروانسراهای خراسان شمالی است که در بخش سنخواست جاجرم واقع است. این بنای تاریخی در سه کیلومتری شرق روستای گازان و سه کیلومتری جنوب روستای قلی واقع شده است.

طرح کلی رباط قلی مستطیل است با چهار برج در چهار گوشه بنا و یک برج نیز در وسط ضلع های شمالی، غربی و جنوبی آن. ورودی بنا در وسط ضلع شرقی قرار دارد. بعد از ورودی از طریق یک فضای سرپوشیده چهارطاقی شکل به چهار طرف دسترسی می یابد.

بارانداز یا حیاط کاروانسرا به صورت یک صحن چهار ایوانی است که در فرورفتگی ایوان جنوبی یک محراب با بقایای گچبری که بی شک نمازخانه کاروانسرا بوده، قرار داشته است.

براساس آثار و شواهد کتیبه گچبری موجود بر سردر ورودی به خط ثلث که اکنون به کلی از بین رفته و نیز سبک و سیاق معماری و طرح کلی بنا، نماسازی داخل و خارج بنا و مصالح می توان این اثر را از آثار شاخص دوران تیموری دانست.

صخره های جُربت

نقوش صخره ای جربت واقع در منطقه جاجرم به سنگ نگاره معروف هستند. برای مشاهده این این نقوش به در پنج کیلومتری شرق روستای جربت در بخش سنخواست سفر کنید.

این صخره ها عبارتند از مجموعه ای از نقوش حیوانی شامل کل، بز کوهی با شاخ های بلند، شتر، انسان اسب سوار و برخی نمادهای مذهبی اسلامی و کتیبه هایی به خط عربی و فارسی که با خراش و ضربه یک شیء نوک تیز بر صخره های سیاه فروغلتیده در پای دامنه کوه، نقش شده اند. این مجموعه نقوش کم نظیر به دوران پیش از تاریخ تا اسلامی تعلق دارند.

مجموعه سنگ نگاره ها در یک دره بسته و باریک در جبهه شمالی کوه اوزون قرار دارد و در میانه این دره باریک، مسیل بزرگی وجود دارد که آب بارش دامنه کوه های اطراف را به سمت دشت جاجرم سرازیر می کند و به کال شور می رساند تا پس از طی مسیر طولانی به شنزارهای کویر مرکزی فرو برد.

در این دره یک رشته برجستگی صخره ای وجود دارد که به علت جنس صخره ها و نوع فرسایش به مرور قطعات بزرگی از آن به شکل تخته سنگ های بزرگ و کوچک از بدنه اصلی جدا و به پای دامنه غلتیده است.

بسیاری از تخته سنگ هایی که در شیب دامنه فرو ریخته در اثر تاثیر عوامل جوی به رنگ سیاه درآمده و بوم مناسبی برای نقش اندازی فراهم کرده است و از همین رو از دوره پیش از تاریخ تا دوره معاصر به طور مداوم نقش های مختلف یکی بر روی دیگری بر روی این تخته سنگ ها نقش شده است.

همه این نقش ها به شیوه "کوبشی" با ضربه سنگ یا یک وسیله فلزی نوک تیز فلزی بر روی صخره ها نقش شده است.

میاندشت؛ قلمروز یوز ایرانی

منطقه میاندشت در شهرستان جاجرم، زیستگاه امن برای یوزپلنگ ایرانی است. امسال مشاهده این گونه ارزشمند افزایش یافته است.

این منطقه به وسعت ۸۵ هزار هکتار، از قدیمی ترین مناطق چهارگانه زیست محیطی کشور به شمار می رود که از سال ۱۳۵۲ تحت حفاظت قرار گرفته است.

میاندشت منطقه ای پوشیده از دشت ها و کفه های وسیع با اقلیمی خشک، نیمه خشک و تراکم گیاهی نسبتا خوب با دارا بودن یک رودخانه فصلی به نام کالشور به یکی از بهترین زیستگاه ها برای یوزپلنگ ایرانی بدل گشته است.

شهرستان جاجرم در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از غرب به شهرستان گرمه، از جنوب به استان سمنان، از جنوب شرق به استان خراسان رضوی، از شرق به شهرستان اسفراین و از شمال شرق به شهرستان بجنورد محدود می شود.

کوهستان بهار در شهرستان جاجرم در سرسبزی شهرت داشته و نامش را از همان طراوتش دارد، یکی از زیباترین و باصفاترین ارتفاعات خراسان شمالی است که از ذخیره گاه های ارس استان است و به دلیل کثرت نزولات آسمانی و بارش برف های سنگین در زمستان و باران های طولانی در فصول بهار و پاییز و حتی تابستان دارای دامنه های سرسبز و چشمه های فراوانی است.

حمام تاریخی 

موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم، حمام خزینه ای جاجرم با ۷۰۰ مترمربع مساحت در دل بافت تاریخی شهر و در خیابان ۱۵ خرداد در کنار بقایای ارگ قدیم شهر معروف به نارین قلعه و مسجد جامع قرار گرفته و به دورۀ قاجاری تعلق دارد.

ورودی حمام از طریق پنج پله به رختکن است که خود با یک راهرو ارتباطی موسوم به «میاندر» به گرمخانه متصل می شود. در مجموع، این حمام از پنج بخش رختکن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار، گلخن ( منبع آب گرم و سرد) و مخزن سوخت تشکیل شده است. مطالعات و مرمت حمام تاریخی جاجرم در ۱۳۹۰ به انجام رسیده و با عنوان موزه تاریخ شهر به بهره برداری رسیده است.

موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم شامل هشت غرفه است که در هریک گوشه ای از آداب و رسوم و تاریخ و فرهنگ مردم منطقه به نمایش درآمده است.

غرفه های موزه عبارتند از غرفه استاد حمامی و غرفه پوشاک در قسمت سربینه، غرفه های دلاکی، عطاری و باستان شناسی در گرمخانه، غرفه محرم برای معرفی آیین نخل گردانی، غرفه معرفی مشاهیر و نیز غرفه معرفی صنایع دستی شهرستان جاجرم که در کنار هم تصویر گویایی از تاریخ و فرهنگ منطقه جاجرم برای بازدید کننده ترسیم می کنند.

این شهرستان با مساحت ۳۶۵۴ کیلومتر دارای سه شهر جاجرم، سنخواست و شوقان، سه بخش، پنج دهستان و ۵۵ آبادی است.