سوم فروردین سال 1301، حوزه علمیه قم توسط مجتهد بنام شیعه 'عبدالكریم حائری یزدی'، با ساختاری نوین تاسیس شد. این ساختار، تحولی عظیم در تعلیم و تربیت علوم و تبلیغات دینی ایجاد كرد و این مكان را به كانونی امن برای هدایت و شكل دهی مبارزات مردمی علیه ظلم و جور حكمرانان زمان مبدل ساخت. این حوزه مكانی برای مبارزه با بی دینی و بی عدالتی و مركز اصلی تعلیم و تربیت اندیشه های مترقی اسلام است.
'حاج عبدالكریم حائری یزدی' موسس حوزه در 'مهرجرد' از توابع یزد دیده به جهان گشود. وی پس از سپری كردن دروس مقدماتی در اردكان برای تكمیل علوم دینی خود، راهی كربلا و سپس سامرا و نجف شد.
وی بعد از سی و هفت سال به اراك بازگشت و به مدت هشت سال به پرورش طلاب آن دیار پرداخت. اما پس از مدتی به قصد زیارت حضرت معصومه(س) راهی قم شد.
وی در همان بدو ورود توانست مجلس درس كوچكی را در قم پایه ریزی كند و اینگونه سبب جلب محصلین و طلاب بسیاری در آن شهر شود و بر میزان محبوبیت خویش در میان مردمان آن دیار بیافزاید.
دوران زندگی وی همزمان با آمدن رضا شاه بود كه وی با سیاست سخت خود، فرصت راه اندازی حوزه های دینی را محدود و خفقان را بر كشور حاكم كرده بود.
اما آیت الله حائری یزدی در این روزگار غریب و سخت استبداد، توانست در جلسه ای با حضور علما، بازاریان و كسبه، پیشنهاد تاسیس حوزه علمیه قم، كه مدت ها خواسته علمای وقت بود، را مطرح كند و این وظیفه و تكلیف سنگین را با حمایت علما و بازاریان بر عهده گیرد و اینگونه بود كه با هدایت طلاب ایرانی از حوزه های علمیه عراق به حوزه علمیه قم گام های اولیه را در تاسیس این حوزه در شهر مقدس قم برداشت و در بهار 1301حوزه علمیه قم را بطور رسمی تأسیس و لقب 'آیت الله مؤسس' را از آن خود كرد.
این انتقال سبب ایجاد انقلاب جدیدی در تاریخ تعلیم و تربیت دینی در ایران شد. پس از تشكیل حوزه علمیه قم، از سایر نقاط مختلف ایران افراد علاقه مند بسیاری به طرف قم رهسپار شدند و در مجالس درسی این حوزه حضور یافتند.
با گذشت ایام، بر تعداد شاگردان و مجالس درس این حوزه افزوده شد به گونه ای كه بسیاری از افاضل پس از تكمیل دروس خود، به شهرهای خویش بازگشتند و شعبه های دیگری را همچون حوزه مركزی تاسیس كردند.
حوزه علمیه قم با پذیرش طلاب از سایر نقاط و ممالك اسلامی بر اهمیت و جایگاه علمی و دینی خود به عنوان یك مجمع علمی شیعی، افزوده است.
پس از گذشت ایام و فوت آیت الله شیخ عبدالكریم حائری یزدی، آیت الله بروجردی هدایت این مدرسه دینی را برعهده گرفت و با همت خویش سبب رونق و تحول عظیم این حوزه شد به گونه ای كه در مدت زمان كوتاهی مدارس، كتابخانه‌ها، درس و بحث‌ها، نشریات و علوم مختلف اسلامی در سطح عمیق و گسترده‌ای در آن فعال و تعداد علمای ساكن در قم، بالغ بر شش هزار نفر شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این حوزه به مرحله جدیدی از موقعیت سیاسی و اجتماعی خود وارد شد و گسترش چشم‌گیری یافت. هم اكنون، تعداد بسیاری از طلاب ایرانی و خارجی در حوزه علمیه قم به درس و بحث مشغول هستند.
اطلاع**9128**1717
گروه اسناد و اطلاع رساني- نود و يك سال از تاسيس يكي از حوزه‌هاي علميه مهم شيعيان؛ مي گذرد. حوزه علميه قم كه در طول تاريخ موجوديت خود،علاوه بر تربيت طلاب حوزه علوم ديني، در تحولات سياسي و اجتماعي جامعه نيز نقش موثر و قابل تاملي داشته است.
