هجوم یادگاری هایی كه گاه با خودكار و مداد و زغال و شاید با كنده كاری و رنگ های شیمیایی بر پیكره میراث به جای مانده از نیاكان بویژه در سال های اخیر به نحوی بوده كه بازدیدكنندگان این بناهای تاریخی را دلزده و دوستداران میراث فرهنگی را مغموم كرده است.
حجم این یادگاری ها گاهی آنقدر زیاد است كه زیبایی بنا را در خود فرو می برد و آزار دهنده می شود؛ یادگاری هایی كه پاك كردن آن از روی تاریخ به سادگی نوشتن و حكاكی كردن آن نیست.
این یادگاری نویسی ها همان «وندالیسم» است كه كارشناسان آن را به معنای تخریب كنترل نشده اشیاء و آثار فرهنگی با ارزش یا اموال عمومی تعبیر كرده اند كه در زمره ناهنجاری های اجتماعی قرار می گیرد.
آنچه وندالیسم در حوزه میراث فرهنگی را از دیگر ناهنجاری های اجتماعی آن متمایز می كند، هزینه ها و خسارات غیرقابل جبرانی است كه این رفتار بر پیكره میراث فرهنگی و اشیاء تاریخی كشور وارد كرده است.
از این رو می توان یادگاری نویسی بر اشیاء تاریخی را از بزرگترین تهدیدهای آثار تاریخی دانست كه منحصر به ایران نیست و نمونه هایی از این ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی را در بسیاری از كشورهای دارای اماكن تاریخی مشاهده كرد.
به عقیده كارشناسان، وندالیسم میراث فرهنگی در كشورهای گردشگرپذیری كه رقم قابل توجهی از درآمدهای خود را از طریق صنعنت گردشگری و بازدید آنها از بناهای و آثار تاریخی تامین می كنند، قابل رویت است.
در ایران به خاطر گستردگی و پراكندگی آثار تاریخی در اقصی نقاط كشور این پدیده به یك مشكل در حوزه میراث فرهنگی تبدیل شده زیرا فقط با تدوین قوانین پیشگیرانه، به كارگیری نیروی انسانی و یا حتی نصب تابلو آگاهی بخش نمی توان، بازدیدكننده را از انجام رفتارهای وندال گرایانه برحذر داشت.
گزارش هایی كه از دوستداران میراث فرهنگی در اقصی نقاط ایران از تخریب و یادگاری نویسی روی آثار تاریخی بویژه سنگ نگاره ها و سنگ نبشته های موجود در استان فارس و محوطه های تاریخی موجود در آن بویژه تخت جمشید، پاسارگاد، نقش رستم و ... منتشر می شود، دلیلی بر این مدعا است.
یادگاری نویسی روی دیوار بناهای تاریخی، سنگ نگاره ها و سنگ نبشته های تخت جمشید، سی و سه پل، آرامگاه حافظ، پل خواجو و ... تنها نمونه هایی از وندالیسیم در حوزه میراث فرهنگی است.
این یادگاری نویسی ها حوزه وسیعی را در بر می گیرند: از نام بازدیدكننده و تاریخ آن تا شماره های تلفن همراه و آگهی های تبلیغاتی و حتی انتخاباتی!
** میل به جاودانگی عامل وندالیسم آگاهانه
عضو هیات علمی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بر این باور است كه اقدام به یادگاری نویسی روی آثار تاریخی گاه آگاهانه و گاهی نیز غیرآگاهانه، به صرف نداشتن شناخت از آثار تاریخی از سوی بازدیدكنندگان آثار تاریخی ایجاد می شود.
«آزاده حیدرپور» می گوبد: روانشناسان و جامعه شناسان دیدگاه های متفاوتی را درباره انگیزه این رفتار ناسنجیده اجتماعی دارند؛ گروهی یادگاری نویسی را یك رفتار ذاتی، طبیعی و غریزی می انگارند و این رفتار را برخاسته از نیاز فطری انسان، یعنی میل به جاودانگی و فناناپذیری می دانند.
وی در عین حال تاكید كرد كه گروهی از پژوهشگران اجتماعی، انگیزه این رفتار را میل به شهرت طلبی می دانند و برخی هم ناآگاهی و نداشتن شناخت از آثار تاریخی را ریشه این معضل اجتماعی معرفی می كنند.
حیدرپور با بیان اینكه برخی كارشناسان معضل یادگاری نویسی را همچون یك بیماری و ناهنجاری روانی می دانند، می افزاید: فرهنگ سازی، اطلاع رسانی و بالا بردن شناخت عمومی درباره هویت ملی گزینه نخست برای مقابل با این رفتار ناهنجارانه به شمار می رود.
وی ادامه می دهد: نصب تابلوی مخصوص یادگاری نویسی در كنار بناهای تاریخی از دیگر راه های درمان و پیشگیری از این معضل اجتماعی است.
** ضربه كاستی های تربیتی بر دیوار تاریخ
كارشناس ارشد جمعیت شناسی نیز می گوید: مطالعه شیوه و انگیزه ها و چگونگی تخریب گرایی میراث فرهنگی، حاكی از آن است كه علاوه بر ناراحتی ها و كمبودهای روانی و روحی، كاستی های تربیتی نیز در محیط خانواده نیز بر این رفتار موثر است.
«سمیه زارع» تاكید می كند: این كاستی های تربیتی تا پایان دوره بلوغ و حتی پس از آن می تواند عاملی موثر در توجیه رفتار افراد در این حوزه باشد.
** نقش غیرقابل انكار رسانه ها در اصلاح رفتار
«محمدرضا رسولی» كارشناس حوزه رسانه و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز با تاكید بر نقش رسانه ها برای اصلاح این رفتار ضد اجتماعی و فرهنگی می گوید: در عصری كه در آن رسانه های جمعی جزئی جدایی ناپذیر زندگی به شمار می رود، می توان بر نقش آموزشی رسانه ها اتكا كرد.
به عقیده این كارشناس حوزه ارتباطات اجتماعی، رسانه ها می توانند نقش آموزش موازی را در كنار سایر دستگاه های آموزشی ایفا كنند زیرا آنچه رسانه ها به عنوان اطلاعات به آدمی انتقال می دهند، به اشكال مختلف در نحوه زندگی، اندیشه و احساسات وی و حتی فرزندانش تعیین كننده است.
رسولی با تاكید بر اینكه پرداختن رسانه ها به موضوع میراث فرهنگی نقش بسزایی در جلوگیری از تخریب این میراث دارد، تاكید می كند: میراث فرهنگی كشور پلی است معرفتی میان گذشته و حال كه ذهنیت و وجود انسان ایرانی امروز را به ذهنیت و تجربه وجودی ایرانیان گذشته پیوند می زند.
به گفته وی، رسانه های داخلی در صورت توجه به رویكرد آموزشی خود در حوزه میراث فرهنگی می توانند سهمی در جلوگیری از تخریب میراث فرهنگی ایفا كنند.
** وندالیسم منحصر به كم سوادان نیست
شاید برخی یادگاری نویسی روی بناهای تاریخی را محصول ناآگاهی و یا كم سوادی بازدید كننده بدانند اما این دیدگاه قطعی نیست و چه بسیار بوده كه افراد با داشتن تحصیلات دانشگاهی و جایگاه اجتماعی بالا، به نوعی رفتارهای وندال گرایانه را مرتكب شده است.
سوار شدن روی مجسمه های سنگی تخت جمشید برای گرفتن عكس یادگاری، گذر از موانعی كه برای حفاظت از این بناها قرار داده شده است و یا امضای گروهی دانشجویان پای میراث تاریخی كه برای اردوی دانشجویی به آنجا آمده اند، همگی رفتارهای ضد میراث فرهنگی هستند كه حتی افراد دانشگاهی آن را مرتكب می شوند.
باید گفت كه این رفتارهای ضدفرهنگی هر كدام به مثابه یك تیشه به پایه های میراث فرهنگی و تاریخی این مرز و بوم می نشیند كه نتیجه ای جز از پای انداختن آن و تخریب كامل آنچه از گذشتگان به جای مانده، ندارد.
نبود قوانین بازدارنده از ارتكاب این اعمال و كاستی های موجود در بخش دولتی بویژه برای نصب تابلوهای آگاهی بخش به بازدید كنندگان و بكارگیری نیروی انسانی و یگان حفاظت كافی در این اماكن بر شدت رفتارهای ضدفرهنگی بازدیدكنندگان افزوده است.
هرچند مقابله كامل با یادگاری نویسی روی بناهای تاریخی امكانپذیر نیست اما می توان از تجربه دیگر كشورها برای كاهش صدمات آن به آثار تاریخی بهره جست؛ از این رو برخی كشورهای تاریخی اروپایی از جمله ایتالیا و یونان با نصب تابلوهایی از بازدیدكنندگان می خواهند كه یادگاری های خود را روی آن بنویسند.
البته این تابلوها در ایران به دفاتر یادگاری تبدیل شده اند كه به عقیده دست اندركاران میراث فرهنگی، آنگونه كه باید در كاهش دیوارنویسی بازدیدكنندگان موثر نبوده است.
امروز یادگاری های حكاكی شده روی بدنه میراث فرهنگی كشور بویژه روی بناهایی كه ثبت جهانی شده اند، وصله ناجوری هستند كه راه حلی جز تغییر نگرش بازدیدكنندگان ندارد تا شاید این تغییر نگرش به تغییر رفتار هم منجر شود.
فراهنگ(5) ** 2025 ** 1071
تهران - يادگاري نويسي بر روي آثار ميراث فرهنگي پديده اي تازه و منحصر به ايران نيست و اين ناهنجاري رفتاري را مي توان در بسياري نقاط جهان از ديوار چين گرفته تا بناهاي به جاي مانده در يونان مشاهده كرد.
