کمابیش همه ما در سفرهایمان در بازدید از آثار تاریخی و اماکن مختلف فرهنگی نام‌ها، تاریخ‌ها، عنوان شهر و محله زندگی، نام بهترین دوست، پیامی برای معشوق، تک بیتی آموزنده گاها با خطی خوش، یا یک نقاشی زیبا را مشاهده کرده‌ایم؛ هر چه باشد این نوع رفتارها تخریب فرهنگی و صدمه زدن به آثار تاریخی‌ست، آنان شاید تصور می‌کردند اگر روی یک اثر باستانی نامشان را حک کنند، طرح و تاریخی بزنند، مانند آن اثر، جاودان و ارزشمند می‌شوند، در حالی که عملشان جرم است و طبق قانون پیگرد و مجازات هم دارد.
طبق ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی «هرکس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماکن محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی و مذهبی که درفهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و یا تزئینات، ملحقات یا خطوط و نقوش موجود که مستقلا واجد ارزش آثار تاریخی است تغییر و دخل و تصرفی ایجاد کند که منجر به تخریب شود؛ علاوه بر جبران خسارت وارده محکوم به حبس از ۱ تا ۱۰ سال می‌شود»، وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، ادارات یا نمایندگی‌های آن در استان‌ها و شهرستان‌ها مسئول شکایت از این افراد و پیگیری حقوقی آن است
پلیس ایتالیا به دنبال ایوان
حدود یک ماه پیش تصاویری از یک گردشگری انگیسی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد که روی دیوار کولوسئوم(بزرگ‌ترین تماشاخانه امپراتوری روم) در ایتالیا نام خود را حکاکی کرده است، کلیپی که او را «گردشگر احمق» معرفی می‌کند و کارش را «بی‌ادبی بزرگ».
در این تصاویر او نام خود و دوستش را با کلید روی این اثر جهانی ۲هزار ساله حک کرده «Ivan +Hayley ۲۳»؛ اقدامی که خشم گسترده‌ای را در میان مردم و کارشناسان آثار تاریخی برانگیخت و منجر شد پلیس ایتالیا او را مورد پیگرد قانونی قرار دهد. اگر مظنون که به احتمال قوی نامش «ایوان» است، دستگیر و مجرم شناخته شود، با عواقب سنگینی روبه‌رو خواهد شد که شامل جریمه حداقل ۱۵ هزار یورو و حبس تا پنج سال می‌شود.
در سپتامبر ۲۰۲۰ هم یک مرد ۳۲ ساله اهل ایرلند ظاهرا با استفاده از یک شی نوک‌تیز فلزی برای حک کردن حروف اول خود در ستونی در سطح اول بنای تاریخی کولوسئوم دستگیر شد. یک دختر ۱۴ ساله آلمانی هم یک ماه بعد، در حال انجام همین کار دستگیر شد. اقداماتی در چارچوب وندالیسم که به گفته «آلفونسینا روسو» مدیر کولوسئوم « افرادی که مرتکب چنین اعمالی می‌شوند فاقد آموزش درباره میراث فرهنگی هستند»
وندالیسم؛ تخریب‌گرایی فرهنگی یا ناهنجاری اجتماعی
وندالیسم(Vandalism) تخریب‌گرایی یا خرابکاری رفتاری ضدفرهنگی است و به معنای تخریب کنترل نشده اشیاء و آثار فرهنگی و تاریخی باارزش، محیط زیست و فضای سبز، اموال عمومی، جاده‌ها، فروشگاه‌ها، دیوارها، کیوسک‌های تلفن و اتوبوس‌ها است. وندالیسم اگر چه نوعی ناهنجاری اجتماعی محسوب می‌شود اما دلایل متعددی دارد؛ برخی وندالیسم را در زمره انحرافات و بزه‌کاری‌های جوامع جدید دسته‌بندی می‌کنند و آن را عکس‌العملی خصمانه و واکنشی کینه‌توزانه نسبت به برخی از فشارها، تحمیلات، ناملایمات، اجحاف‌ها و شکست‌ها تحلیل می‌کنند.
دلیل نام‌گذاری این آسیب اجتماعی، رفتار مشابهی است که از سوی قوم وندال‌ها (Vandals) به رهبری شخصی به نام گایسریک در دوران باستان صورت پذیرفته بود. وندال‌ها یکی از زیرمجموعه‌های قوم ژرمن بوده‌اند که در قرون اول تا پنجم میلادی، در دوران سقوط امپراطوری روم غربی به تاخت و تازهای گسترده‌ای در قاره اروپا دست زدند و مهمترین اقدام آنان، غارت و ویرانی رم در سال ۴۵۵ میلادی بود. در این تاخت و تاز، بسیاری از بناهای تاریخی و فرهنگی رم، توسط وندال‌ها از میان رفت و آنان بدون توجه به قدمت و ارزش آثار روم باستان، این آثار را بی‌دلیل، نابود کردند.
آمار جامعی از وندالیسم در آثار تاریخی نداریم
علیرضا هژبری در گفت‌وگو با خبرنگار میراث فرهنگی ایرنا درباره یادگارنویسی بر روی آثار تاریخی و باستانی گفت: وندالیسم پدیده‌ای زشت و شناخته شده در جهان است، صدمه‌زدن به اموال دولتی یا ملی و فرهنگی، محیط‌زیست، آثار و تابلوهای نفیس، از نمونه‌های بارز آن است، البته ما در قانون برای آسیب‌زدن به هر شکلی به آثار ثبت شده باستانی تاریخی فرهنگی مجازات تعیین شده است.
کارشناس پژوهشکده باستان‌شناسی به وندالیسم در غار کرفتو (غاری باستانی در دیوان‌دره استان کردستان) اشاره کرد و گفت: سال‌ها پیش در غار کرفتو کار پژوهشی می‌کردم با این مساله مواجه بودم، بیشتر آنها را ثبت کردم، حتی برخی را پاک و مرمت کردم، اما بعد از آن پایشی یادگار نویسی آنجا ندارم که بدانم کاهش یا افرایش داشته است، نمی‌دانم نقوش رنگی مرمت شده یا نه، البته در کل کشور آمار جامعی مبنی بر رواج وندالیسم (حکاکی و ایجاد نقش بر روی آثار) یا کاهش و افزایش یافته نداریم، البته نمونه‌هایی وجود دارد، اما جامع و فراگیر نیست.
یادگاری‌نویسی‌ها و میل جاودانگی بشر
هژبری به تخریب در نقش برجسته ساسانی در تنگه چوگان اشاره کرد و گفت: خوش‌بینانه نگاه کنیم شاید هدف افراد در تنگه چوگان، پیدا کردن گنج باشد، اما در نگاه بدبینانه اهداف سیاسی است که هر گروهی یا قومی که مشکلات سیاسی خاصی با حکومت داشته به آن نقوش آسیب زده یا تلاش کرده آن را محو کند، این نوع تخریب‌ها مانند پاک کردن کتیبه هخامنشی جزیره خارک، برای ضربه زدن به تاریخ و فرهنگ است، که هدف و انگیزه سیاسی دارد.
نقاشی و نوشتن یادگاری روی آثار تاریخی برای علاقه انسان به جاودانگی است، این رفتارها نمونه قدیمی هم دارد مانند آثار چوپانان روی صخره‌هاکارشناس پژوهشکده باستان‌شناسی گفت: کشیدن نقش با اسپری رنگ، نوشتن یادگاری و رنگ‌پاشی و بر روی آثار تاریخی ناشی از علاقه شدید انسان به جاودانگی نام و نشان است، این رفتارها نمونه قدیمی هم دارد، چوپانان هم بر روی صخره‌ها این نقوش را حک کرده‌اند و تاکنون هم بر جای مانده است، اتفاقا در گذرگاه‌ها که کاروان‌ها عبور می‌کردند بیشتر به چشم می‌خورد، نقش‌هایی از حیوانات مانند بز وجود دارد، حتی آنها که سواد داشتند نام خود را می‌نوشتند.
وی تصریح کرد: گاهی برخی از تخریب‌ها در آثار تاریخی، با خط خوش و زیبا نوشته می‌شود، حتی نقش‌های زیبایی هم حک می‌شود، اما امروزه با پاشیدن رنگ که ماده شیمایی است، نه تنها صحنه زشتی بر روی آثار ایجاد می‌شود بلکه مرمت و پاک‌سازی آن غیرممکن و پرهزینه می‌شود.
نیت‌هایی شوم برای محو یک تمدن غنی با هدایت خارجی
هژبری درباره اقدامات بازدارنده برای رواج وندالیسم در آثار تاریخی گفت: آموزش فرهنگی و تغییر تفکر در بزرگسالان خیلی کمتر از کودکان است، باید روی نونهالان و دانش‌آموزان کار کنیم، آنها را آموزش دهیم، در مدارس در روستاها مناطقی که آثار تاریخی و باستانی در دسترس است، با طراحی روی می توان روی جلدهای کتاب و دفاتر، مضامین و مفاهیم را به کودکان منتقل کنیم، اینها ملکه ذهنشان می‌شود و تاثیر آن درآینده مشخص می‌شود.
گاهی نیت‌هایی برای محو یک تمدن و فرهنگ غنی با انگیزه‌هایی شوم از خارج کشور و با اغراض سیاسی خاص برنامه‌ریزی و هدایت می‌شودوی افزود: صداوسیما نقش بسزایی در جلوگیری از وندالیسم و یادگاری‌نویسی در آثار تاریخی دارد، پخش محتوای آموزشی تیز و کلیپ چند دقیقه‌ای درباره مراقبت حفاظت از میراث‌فرهنگی و آثار تاریخی در ساعات مختلف روز بسیار مهم است، این وسایل ارتباط جمعی که در دسترس است، هزینه‌های زیادی هم ندارد، اما دستاوردهای ارزشمندی برای آینده خواهد داشت، حال آنکه تلفن همراه، فضای مجازی و شبکه اجتماعی هم برای عموم جامعه کارکرد ویژه خود را دارد.
کارشناس پژوهشکده باستان‌شناسی خاطرنشان کرد: گاهی به دست آوردن گنج و ثروت‌های یک شبه مبنای حفاری و تخریب میراث‌فرهنگی می‌شود، اما گاهی نیت‌هایی برای محو یک تمدن و فرهنگ غنی که انگیزه‌هایی شومی است و به احتمال زیاد از خارج کشور و با اغراض سیاسی خاص برنامه‌ریزی و هدایت می‌شود، منتهی مردم باید آگاه باشند و در مقابل افرادی که به آثار تاریخی آسیب می‌زنند حتی با یک نوشته و یادگاری بایستنند و اجازه ندهند.
نظر شما