گرچه از حدود بیش ازیك ماه قبل شایعاتی در مورد تغییرات در حاكمیت كشور كوچك قطر به گوش می رسید اما به گزارش الجزیره، امیر قطر صبح روز دوشنبه، در جمع اعضای خاندان حكومتی، كناره گیری اش از قدرت و انتقال قدرت به جانشینش را تایید كرد.
شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی با اعضای خاندان سلطنتی دیدار و اعلام كرد به نفع پسرش، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، از قدرت كناره گیری می كند. بنابه این گزارش، شیخ تمیم 33 ساله از سال 2003 یعنی زمانیكه برادر بزرگترش از قدرت كنار رفت، برای این سمت آماده می شده است.
بنابه گزارش نیویورك تایمز، بیشتر قطری ها چند ماه بود كه شایعه كناره گیری امیرشان را می شنیدند، اما كسی بصورت شفاف به چرایی آن اشاره نمی كرد. یك استدلال به مشكلات جسمانی شیخ حمد برمی‌گردد. وی تاكنون دوبار پیوند كلیه داشته و اكنون نیز از افزایش شدید وزن در رنج است.
سوالی كه در این میان بیش از همه مهم جلوه می كند این است كه، آیا كناره گیری شیخ حمد و جانشینی تمیم، پسر دوم وی، تغییری در سیاست داخلی و خارجی قطر ایجاد خواهد كرد؟
** شیخ حمد؛ معمار قطر جدید
-------------------------------
از سال 1995 كه حمد بن خلیفه آل ثانی در كودتایی نرم و بدون خونریزی علیه پدرش، به قدرت دست یافت، قطر روند قدرت گیری منطقه ای خود را به مرور در پیش گرفت. ایجاد شبكه الجزیره و همراه با آن، مداخله در روندهای صلح منطقه ای از دارفور، اریتره، مراكش گرفته تا این روزها كه بحث جلب نظر حماس و افتتاح دفتر طالبان در دوحه مطرح است در كنار ثروت هنگفت این كشور كه به ویژه از صادرات گاز بدست می آید، نقش منطقه ای قطر را به شدت افزایش داده است، به گونه ای كه این كشور با سوار شدن بر موج تحولات عربی توانست نقش اصلی را در برخی از كشورهای جهان عرب از جمله در سوریه داشته باشد.
در كنار این مسایل منطقه ای، در بعد جهانی نیز قطر با سرمایه گذاری های هنگفتی كه در عرصه اقتصادی انجام داد و دیپلماسی دلاری را كه در پیش گرفت، توانست خودش را به عنوان یك شهر-دولت جهانی معرفی كند؛ به گونه ای كه قادر شد پیش از این میزبانی بازی های المپیك آسیایی و اكنون جام جهانی فوتبال در سال 2022 را از آن خود كند.
این مسایل باعث شد تا شیخ حمد عنوان معمار قطر جدید را یدك بكشد.
** چرا حمد از قدرت كناره می گیرد؟
-------------------------------------
اما هم اكنون تغییری جدید و بزرگ در قطر در حال اتفاق افتادن است. شیخ تمیم 33 ساله به جای پدر در مسند امارت قطر قرار می گیرد. سوال های بسیاری در رابطه با علت كناره گیری شیخ حمد به اذهان محققین و اهل سیاست متبادر شده است. از جمله اینكه، بر اساس گزارش نیویورك تایمز، بسیاری از قطری ها معتقدند كناره گیری حمد به مشكلات جسمانی شیخ حمد برمی گردد، زیرا وی تاكنون دوبار پیوند كلیه داشته است و اكنون از افزایش شدید وزن در رنج است.
عده ای دیگر یا به طور كل منكر این قضیه شده اند و یا اینكه حداقل معتقدند مساله جانشینی، تاثیری اندك در كناره گیری شیخ حمد دارد. نیویورك تایمز در تحلیل دیگری به نقل از یك مقام قطری آورده كه مساله كناره گیری، ربطی به موضوع سلامتی امیر ندارد. امیر سه سال با این وضعیت جسمانی دست به گریبان بوده است.
وی اضافه می كند امیر فكر می كند این بهترین فرصت است كه نسل جوانتر بر سركار آید. خود امیر نیز زمانی كه بر سر كار آمد، بسیار جوان بود. وی دوست دارد این روند (انتقال قدرت به جوان ترها)، ادامه یابد.
** انتقال قدرت و تعلیق سقوط
-------------------------
دلیل كناره گیری وی هرچه باشد، این مدل كناره گیری داوطلبانه از قدرت، همانگونه كه فاینشنال تایمز عنوان می كند، در میان حكام عرب بسیار بی نظیر و بی سابقه است. در این زمینه برخی از دیپلمات ها معتقدند كه شیخ حمد با این كناره گیری از قدرت، پس از كودتای نرمی كه علیه پدرش در سال 1995 به راه انداخت، خواست تا ثبات را در قطر حفظ كند.
در رابطه با این نحوه كناره گیری شیخ حمد، می توان دو گمانه غالب داشت: نخست اینكه ترس از تكرار تاریخ و سرنوشت پدرش، وی را به این فكر انداخت كه با كناره گیری داوطلبانه از قدرت، به نوعی هم ثبات را در كشور حفظ كند و هم روندی را از نحوه انتقال مسالمت آمیز قدرت در این كشور ایجاد كند.
دوم اینكه، هوشیاری و ترس، شیخ حمد را بر آن داشت تا مصالح كشور را به مصالح شخصی ترجیح داده و با یك روند مسالمت آمیز، قدرت را به پسرش انتقال دهد تا از این طریق هم از قدرت به صورت كامل حذف نگردد- همان گونه كه پدر خود را خانه نشین كرد- و هم اینكه وجهه و پرستیژ كشورش حفظ شود و روند قدرت گیری این كشور ادامه یابد.
** تمیم و آینده قطر
-------------------
حال همه نگاه ها به امیر جدید معطوف شده است و اینكه مهمترین دغدغه های وی در حكومت داری چیست، به چه می اندیشید، و چه تغییرات احتمالی در قدرت قطر شكل خواهد گرفت؟
'مایكل استفن'، محقق موسسه 'رویال یونایتد سرویس' در دوحه، در مصاحبه با فاینشنال تایمز می گوید: تمیم با یك كایبنه جدید و جوان برسركار خواهد آمد كه به میراث سیاسی پدرش نیز احترام می گذارد. اما این باعث تفكرات و تغییرات جدیدی در مواجهه با مسایل پیش روی قطر، به ویژه در منطقه خواهد شد.
بنابه گزارش فاینشنال تایمز، تعداد كمی از شاهدان معتقدند این انتقال قدرت باعث یك انتقال رادیكال در سیاست ملی خواهد شد، اما برخی معتقدند ولیعهد جوان می تواند بیشتر روی مسایل داخلی تمركز كند تا مداخلات خارجی.
بر اساس این گزارش، نارضایتی داخلی بخاطر ترس از اینكه ماجراجویی های منطقه ای قطر، لوله تفنگ را به سمت خود آنها بازگرداند، در حال افزایش است. استفن می گوید: بسیاری از قطری ها خواهان آن هستند كه در حالی كه به سمت مدرنیزاسیون نیز حركت می كنند به فرهنگ و ارزش های سنتی شان احترام گذاشته شود . بر همین اساس احتمال می‌رود شیخ تمیم تمركز بیشتری بر مسایل داخلی داشته باشد.
'دیوید رابرتس'، مدیر موسسه قطری خدمات متحده سلطنتی، در گفتگو با نیویورك تایمز گفت: من هرگز هیچ مدركی دال بر تمركز شیخ تمیم بر امور بین المللی ندیدم. تمیم تاكنون حضور بین المللی كمتری داشته و بیشتر بر مباحث داخلی تمركز داشته است.
اگر این مساله، همان گونه كه برخی تحلیلگران می گویند، صحت داشته باشد، باید با آمدن شیخ تمیم شاهد تغییراتی در نوع نگاه قطری ها در عرصه سیاست منطقه ای این كشور بود، زیرا هزینه هایی كه این سیاست تاكنون برای این كشور داشته، باعث برخی نارضایتی های داخلی و خشم مردم منطقه از سیاست های چندگانه قطری ها شده است. ترس از بازگشت خیزش های مردمی و خشم آنها از سیاست های مداخله جویانه قطر در كشورشان، باعث شده برخی از سیاستمداران قطری نیز مساله نگاه به داخل را مهم تر بدانند. شواهد نیز حاكی از وجود این نگاه در دید شیخ تمیم است.
** ابهام در آینده نخست وزیری و ریاست صندوق سرمایه گذاری
-----------------------------------------------------------
مساله دیگری كه تغییراتی احتمالی را با آمدن تمیم در سیاست در قطر دامن می زند، كابینه جدیدی است كه احتمالا وی معرفی خواهد كرد و عزل و نصب هایی است كه وی انجام خواهد داد. مهمترین این مسایل، عزل شیخ حمد بن جاسم آل ثانی نخست وزیر و وزیر امور خارجه این كشور است. وی فردی است كه ازسال 1992 در قدرت حضور داشته و یكی از معماران اصلی سیاست خارجی قطر است.
برخی منابع از احتمال بركناری وی در كابینه جدید تمیم خبر می دهند. از جمله می توان به گفت‌وگوی یكی از مقاماتی كه سال ها در دفتر نخست وزیری كار می كند، با نیویورك تایمز اشاره كرد كه گفت: تقریبا غیر ممكن است كه با آمدن شیخ تمیم، شیخ حمد بن جاسم آل ثانی، نخست وزیر باقی بماند.
این موضوع ممكن است تبعات زیادی برای سیاست خارجی قطر داشته باشد. به خصوص اینكه وی یك سرمایه گذار و میلیاردر باهوش است كه نقش نظارتی بر صندوق مستقل قطر را در دست دارد و احتمالا این پست خود را نیز در زمان شیخ تمیم از دست خواهد داد. این صندوق كه به واسطه درآمدهای هنگفت گاز ایجاد شد، یكی از قدرتمندترین سرمایه گذاران جهانی و یكی از سرمایه گذاران عمده در سهام باثبات جهانی و سرمایه گذار املاك در اروپاست.
بركناری وی از شورای نظارتی این صندوق، احتمالا باعث تغییراتی در نحوه سرمایه گذاری قطری ها و استفاده از دیپلماسی دلار در سیاست خارجی خواهد شد، زیرا نخست وزیر از این ابزار در راستای پیشبرد سیاست خارجی قطر به خوبی استفاده كرد. تغییر در تصدی صندوقی كه ریس آن نخست وزیر هم هست و واگذاری آن به دو شخص متفاوت ممكن است باعث عدم هماهنگی در سیاست خارجی قطر در زمان امارت شیخ تمیم شود.
** عقب گرد در سیاست های مداخله جویانه
-----------------------------------
در تحلیل نهایی باید به این مساله اشاره كرد كه قطر به عنوان یك كشور ذره ای دست به بازی خطرناكی زده و با مداخلات گسترده در نقاط مختلف منطقه و جهان، سنگی را برداشته كه خارج از توان آن است و در پایان كار باید یا خود آن را بر زمین گذارد، و یا اینكه مجبور خواهد شد كه آن را رها كند.
همانگونه كه 'میسهال جرجاوی' تحلیلگر المانیتور نوشته، قطر در حال حاضر تقریبا شبیه همان نقشی را بر عهده دارد كه در دهه 1980 كویت بر عهده داشت. این كشور توانست گفتگوهای صلح لبنان را در نشست طائف در عربستان به سرانجام برساند، در جنگ عراق علیه ایران هدایت جبهه ضد ایرانی را برعهده بگیرد و ژست دموكرات نیز به خود بگیرد، اما در نهایت حاصل تمام این سیاست ها، ترور امیر این كشور، ربوده شدن دو هواپیمای خطوط هوایی كویت و تجاوز عراق به این كشور شد. سوالی كه پیش می آید این است كه چه زمان قطر باید منتظر سرریز شدن خشم مردم كشورهای منطقه به خاطر دخالت های این كشور در كشورشان باشد؟ و چه زمان قطر باید شاهد ورود رادیكالیسم اسلامی، كه مورد حمایت این كشور است، به خاك خود و ایجاد عملیات تروریستی در دوحه باشد؟ چه زمان قطر متوجه خواهد شد كه وارد بازی ای شده كه كنترل آن از دستش خارج خواهد شد؟
شاید روی كارآمدن شیخ تمیم واكنشی باشد به این دست نگرانی هایی كه در خاندان سلطنتی نیز نفوذ كرده است و آمدن وی را بتوان به عنوان نشانه ای از تغییر سیاست های منطقه ای قطر ارزیابی كرد.
شاید این تغییر باعث معطوف شدن تمركز رهبران این كشور به داخل و قدرت نرم این كشور شود به جای آنكه به مداخله علنی و گاه مستقیم و متخاصمانه در كشورهای منطقه ادامه دهد.
پژوهش **م.ج.**9130
گروه پژوهش هاي خبري-كارشناسان كناره گيري داوطلبانه امير قطر از امارت اين كشور كوچك خليج فارس را ناشي از هراس هاي داخلي و خارجي رهبران قطر از سياست‌هاي چند ساله اخيرشان ارزيابي مي كنند.
