موضوع دیپلماسی فرهنگی كه از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی در ایران با عناوینی چون صدور انقلاب دنبال می شد، با روی كار آمدن دولت یازدهم بار دیگر به بحث اصلی محافل فرهنگی و هنری كشور تبدیل شده است.
«علی جنتی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در برنامه هایی كه برای تصدی این مسوولیت به مجلس ارایه كرد، بر استفاده از ظرفیت های فرهنگی و هنری داخل كشور در رونق بخشی در مراودات ایران با سایر كشورها تاكید داشت.
ارایه تصویر مناسب از جمهوری اسلامی ایران در خارج از كشور و میان مسلمان‌های دنیا و سایر مردم از مواردی است كه وزیر جدید، آن را به عنوان یكی از اهداف اصلی وزارتخانه متبوعش در نظر گرفته است تا با این شیوه به مقابله با رسانه های جهانی و كالاهای فرهنگی بپردازد كه تحت سلطه قدرت های جهانی تلاش دارند تصویر نامناسبی از ایران به افكار عمومی جهان ارایه كند.
بی تردید در دوران كنونی ارایه چهره خشن و نامطلوب از فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در نزد افكار عمومی جهان تنها به پخش گزارش های خبری در رسانه های مطرح جهان محدود نمی شود.
نظام سلطه در راستای سیاستی كه برای انزوای ایران در مجامع جهانی در پیش گرفته است، از همه ابزارها و كالاهای فرهنگی اعم از فیلم و سریال، كتاب و مطبوعات، بازی رایانه ای، موسیقی و ... برای رسیدن به این هدف استفاده می كند و از این رو مقابله با این هجمه فرهنگی و هنری علیه ملت ایران آن هم در ابعاد جهانی نیازمند عزم جدی میان دولتمردان و هنرمندان است.
به همین خاطر برای تحقق اهدافی كه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه بین الملل در نظر گرفته است، نه تنها نیاز به حضور فعال هنرمندان برای تولید آثار پرمحتوا و هدفمند احساس می شود، بلكه در گام بعدی لازم است سربازان حوزه دیپلماسی فرهنگی ایران در سایر كشورها یعنی همان رایزنان فرهنگی نیز با جدیت بیشتری وارد میدان شوند.
** رایزنان فرهنگی از كجا می آیند
رایزنان فرهنگی كه در سفارتخانه ها و نمایندگی های ایران در كشورهای مختلف فعال هستند، از طریق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به این مسوولیت منصوب می شوند و در حقیقت این سازمان، مركز اصلی شكل گیری سیاست ها و دیپلماسی فرهنگی ایران به شمار می رود.
این سازمان وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1374 با ادغام بخش های فرهنگی و نهادهای تبلیغی فعال در خارج از كشور ایجاد شد تا فعالیت های فرهنگی ایران در خارج از كشور را هدفمند كند.
ایجاد و گسترش شناخت، علاقه و باور نسبت به اسلام ناب، انقلاب اسلامی و معرفی مزیت‌های جمهوری اسلامی ایران، فرهنگ و تمدن اسلامی - ایرانی هدف اصلی این سازمان كلیدی است.
اهمیت اهداف تعریف شده برای این سازمان به حدی است كه ضمن انتخاب رییس آن با حكم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سیاست های آن در شورای عالی تعیین می شود.
پنج تن از اعضای این شورا را رهبر معظم انقلاب اسلامی انتخاب می كند و وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی، امور خارجه، رییس سازمان صدا و سیما، معاون امور بین الملل دفتر مقام معظم رهبری، رییس سازمان تبلیغات اسلامی، دبیركل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، دبیر كل مجمع جهانی اهل بیت (ع)، رییس جامعه المصطفی(ص) العالمیه و رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در آن عضویت دارند.
** نارضایتی فعالان فرهنگی و هنری از رایزنی ها
نمایندگی ها و رایزنی های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اكنون در 67 كشور دایر است و آنگونه كه سازمان فرهنگ و ارتباطات در پورتال خود منعكس كرده، این دفاتر مسوولیت متنوعی از رصد اخبار و تحولات فرهنگی كشور محل ماموریت و انعكاس به مركز تا برگزاری هفته‌های فرهنگی را بر عهده دارند.
برپایی نمایشگاه‌های هنری، برگزاری هفته‌های فیلم، برپایی نمایشگاه‌های قرآنی، همایش‌ها و كنفرانس‌های تخصصی فرهنگی و دینی، انعكاس دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، فراهم‌آوردن زمینه‌های ارتباطی میان دانشگاهیان، علمای دینی و هنرمندان اقصی نقاط جهان ، موضوعات مرتبط با ایرانیان خارج از كشور ، گسترش زبان و ادبیات فارسی گفتگو و تعامل با ادیان و مذاهب مختلف از دیگر وظایف تعریف شده برای رایزنان فرهنگی است.
با این وجود، نگاهی به نظرات كارشناسان و مسوولان عرصه فرهنگ و سیاست نشان می دهد كه آنان رضایت چندانی از عملكرد رایزنی های فرهنگی ایران ندارند و به نظر می رسد كه این سربازان فرهنگی آنگونه كه باید نتوانسته اند جاده را برای ایجاد تعامل دو سویه بین هنرمندان و فعالان فرهنگی داخلی كشور با دیگر كشورها هموار كنند.
برای نمونه می توان به اظهارات «غلامعلی حداد عادل» اشاره كرد كه چندی پیش گفته بود، برخی از رایزنان نه تنها قبل از آغاز ماموریت‌شان شناختی از كشور هدف ندارند بلكه در پایان ماموریت‌شان نیز شناختی از آن كشور ندارند.
از سوی دیگر و با اینكه تركیب شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات به نحوی است كه كفه ترازو به نفع نهادهای دینی سنگینی می كند، اما فعالان این حوزه نیز بر این باورند كه رایزنی ها نتوانسته اند در اشاعه اسلام ناب محمدی(ص) به عملكرد قابل توجهی داشته باشند.
در این رابطه آیت‌الله مرتضی مقتدایی مدیر وقت حوزه‌های علمیه كشور، چندی پیش در دیداری با رییس وقت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی از اینكه در بهره گیری از نیروهای توانمند و مستعد برای تبلیغ در این سازمان كوتاهی شده است، انتقاد كرده بود.
وی گفته بود: باید بپذیریم كه در این خصوص قصور شده و سازمان فرهنگ ارتباطات باید برای شناسایی نیروهای توانمند اقدام جدی انجام دهد تا بتواند آنها را به كشورهای مختلف اعزام كند.
به اعتقاد وی، كسانی كه به عنوان رایزن اعزام می‌شوند باید در دوره‌های مختلف متناسب با نیازهای هر كشور آموزش داده شوند كه البته می‌توان دوره‌هایی را در این خصوص تعریف و افراد مستعد را در آن آموزش داد.
** نارضایتی اهالی فرهنگ و هنر
مروری بر دیدگاه ها و نظرات فعالان عرصه فرهنگ و هنر نیز نشان می دهد كه آنان نیز وضعیت كنونی رایزنان فرهنگی را ناكارآمد می دانند و بر این باورند كه با این رویه نمی توان انتظار داشت تحولی در معرفی فرهنگ و هنر این سرزمین به جهانیان داشت.
سیدضیاء هاشمی از فعالان حوزه سینمای ایران در این رابطه گفته است، سینمای ایران بازار بسیار خوبی در كشورهای حوزه خلیج فارس و فارسی زبان دارد اما نمایندگی های فرهنگی ایران در خارج از كشور برای معرفی این محصولات اقدام قابل توجهی انجام نداده اند.
علاوه بر سینمای كشور، دست اندركاران حوزه كتاب، موسیقی و بخش های دیگر فرهنگ و هنر نیز از عملكرد رایزنی های فرهنگی در خارج از كشور رضایتی ندارند.
آنان نیز به انحای مختلف دیدگاه خود را در این خصوص بیان كرده اند و معتقدند اینكه امروز نشر و كتاب ایران و دیگر اقلام فرهنگی از جمله آلبوم های موسیقی فاخر ایرانی جایگاه خود را در جهان ندارند، متوجه كم كاری رایزنان فرهنگی است كه نتوانسته اند آنگونه كه باید، فعالان ایرانی را به همكارانشان در كشورهای منطقه و فارسی زبان متصل كنند.
** اهالی فرهنگ و هنر چشم به راه تحول
برنامه های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه دیپلماسی فرهنگی و لزوم باز كردن دریچه جدید از فرهنگ ایران زمین به جهانیان اهالی فرهنگ و هنر را به ایجاد تحول در ساختار كنونی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی امیدوار كرد.
اكنون آنان امیدوارند كه تحول مورد نظر دولت یازدهم شامل حال سیاست ها و راهبردهای فرهنگی كشور بویژه در زمینه تعاملات بین المللی شود تا با تغییر روش در انتخاب رایزنان و نظام مند شدن انتخاب و اعزام آنها، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را از وضعیت انفعال كنونی خارج و به ارگانی اثرگذار در معرفی تاریخ و تمدن این سرزمین و داشته های فرهنگی آن تبدیل كرد.
فراهنگ**2025 ** 1418
تهران – اگر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را ارگانی حاكمیتی در حوزه دیپلماسی فرهنگی ایران بدانیم، بی شك رایزنان فرهنگی در اقصی نقاط جهان سربازان خط مقدم این كارزار هستند كه با اتكا به داشته های فرهنگی می توانند در این عرصه نقش آفرین باشند.
