تعزيه، روايتگر مظلوميت امام حسين (ع)

تعزيه يا تعزيت يكي از آيين هاي ديرپاي مذهبي است كه از گذشته هاي دور به عنوان ابزاري براي انتقال پيام واقعه كربلا به عموم مردم مورد استفاده قرار گرفته و در بين مردم از جايگاه خاصي برخوردار بوده است.

هر ساله در ماههاي محرم و صفر، جاي جاي قزوين ميزبان گروه هاي هنري متعدد تعزيه گردان و شبيه خوان است كه به رسم ديرين، اين فرهنگ شفاهي را سينه به سينه تا به امروز منتقل كرده اند.

در استان قزوين نيز همانند اغلب نقاط كشور در روزهاي سوگواري حضرت امام حسين(ع) و ياران با وفايش در ماه محرم و صفر مراسم تعزيه با شور و حال خاصي برپا مي شود.

تعزيه علمدار كربلا حضرت ابوالفضل العباس (ع)، حضرت علي اكبر(ع)، شيرخوار كربلا حضرت علي اصغر(ع)، حر، حضرت زين العابدين، مسلم ابن عقيل، اسارت حضرت زينب، حضرت رقيه، حضرت سكينه عليها سلام، دو طفلان مسلم و كاروان كربلا از جمله معروفترين تعزيه هايي كه در اين اجرا مي شود.

در مجموع در قزوين تعزيه نامه ها يا نسخه هاي تعزيه به زبان فارسي است اما در برخي نقاط بيت هايي هم به زبان تركي مورد استفاده قرار مي گيرد.

مراسم سوگواري دهه اول ماه محرم با روضه خواني در مساجد تا آخر ماه ادامه پيدا مي كند و تعزيه خوان ها نيز در اين مدت در روستاها و شهرهاي مختلف كارشان را پي مي گيرند.

ماه صفر نيز از اين جهت در واقع دنباله ماه محرم است و مجالس عزاداري كم و بيش تا روز بيست و هشتم صفر روز وفات پيامبر اعظم(ص) و شهادت حضرت امام حسن(ع) در تكيه ها برپاست.

اغلب تغزيه خوانان از طالقان و منطقه الموت هستند كه به صورت گروهي در شهرها و مناطق روستايي به اجرا مي پردازند.

اين آيين چنان در دل و جان مردم اين مناطق ريشه دوانيده كه بدون دخالت هيچ نهاد خاصي، بصورت خودجوش و مردمي و تنها از روي اعتقاد مردم و عشق و ارادت آنان به امام حسين(ع) و اهل بيت پيامبر (ص) برگزار مي شود.

مجلس تعزيه خواني معمولا يك يا چند باني دارد، باني ممكن است هر ساله ثابت باشد و يا اينكه بر حسب مورد، كساني متولي شده و مخارج برگزاري تعزيه را بپردازند، ولي مجالس تعزيه دهه اول ماه محرم در روستاها هميشه باني هاي ثابت دارند.

يكي از تعزيه خوانان الموت در اين خصوص گفت: اشتياق به برگزاري اين آيين را از پدران خود به وديعه دارد.

'غلامحسن تيموري' كه با دو پسر و نوه هايش هر ساله اين آيين مذهبي را برپا مي كنند، افزود: مراسم تعزيه داري و شبيه خواني به صورت خودجوش و مردمي برپا مي شود.

وي اظهار داشت: حتي لباس ها، تمامي آلات و ادوات جنگي و نيز وسايل نواختن موسيقي مورد نياز آن مانند شيپور، قره ني، طبل، سنج، شمشير و اسب و شتر، علم، چهلچراغ، علامت، نخل، خيمه، كلاه خود، زره، مشك را نيز خود تعزيه خوانان و يا مردم تهيه مي كنند.

تيموري از تعزيه طفلان مسلم، ماجراي حربن يزيد رياحي، داستان وهب، شهادت قاسم بن الحسن (ع)، طفلان حضرت زينب، حماسه آفريني حضرت اباالفضل العباس (ع)، شهادت حضرت علي اكبر (ع) و حضرت علي اصغر (ع) به عنوان تعزيه هاي اصلي نام برد كه در روزهاي تاسوعا و عاشورا اجرا مي شود.

وي اضافه كرد: مهمترين و طولاني ترين تعزيه ماه محرم به روز عاشورا اختصاص دارد كه از صبح آغاز و تا ظهر عاشورا ادامه دارد.

تيموري در خصوص كساني كه به صورت دوره‌ گرد در سطح شهر اقدام به خواندن تعزيه مي‌كنند نيز اظهاركرد: كساني كه در خيابان‌هاي شهر به صورت يك و يا دو نفر اقدام به تعزيه‌خواني مي‌كنند باعث كاهش رغبت عمومي به شبيه‌خواني و ضربه زدن به اين هنر اصيل مي‌شوند.

يكي ديگر از تعزيه داران در شهر قزوين نيز در خصوص تعزيه خواني گفت: اين آيين را در ماه محرم، صفر، روزهاي شهادت امامان معصوم و حتي در ولادت ها نيز برگزار مي كنند.

'محمدميرزا رستمي' تعداد مجالس تعزيه خواني را 53 مجلس ذكر كرد و گفت: تعزيه خوانان با حفظ كردن و يا خواندن از روي نسخه نقش خود را ايفا مي كنند.

وي اشاره به قدمت نسخه هاي تعزيه خواني كرد و گفت: برخي از نسخه ها بيش از 200 سال نيز قدمت دارند و به صورت دست نويس و با خطوط بسيار خوش و زيبا از پيشينيان به يادگار مانده اند.

رستمي افزود: تمامي نقش هاي تعزيه داري را مردها اجرا مي كنند و براي نقش هاي زنانه مانند نقش حضرت زينب (س) از افرادي كه داراي صداي زنانه اند و يا از كودكان زير 15 سال استفاده مي شود.

اين تعزيه خوان، ساماندهي و آموزش گروه هاي تعزيه با برنامه هاي منسجم براي اجراي درست اين هنر نمايشي ديني را ضروري خواند.

وي معتقد است كه اين هنر نمايشي نقش موثري در پيوند معنوي نسل جديد با فرهنگ قيام عاشورا دارد.

رستمي اظهار داشت: هنوز با وجود گذشت ساليان سال از اجراي آيين تعزيه، از شمار طرفداران اين مراسم كاسته نشده و اين نشان از علاقه و ارادت مردم ما به اهل بيت (ع) و نيز اين هنر نمايشي دارد.

استاد پژوهشگر تعزيه در اين خصوص گفت: تعزيه نويسان، مانند شاعران تعزيه، ناشناخته مانده اند، اما اساس نسخه هاي تعزيه در ايران به مناطق تعزيه خيز (كاشان، اصفهان، طالقان، تفرش، قزوين) تعلق دارد.

'محمدحسين مظفري' افزود: از معروف ترين تعزيه نويسان مي توان استاد 'ميرعزاي كاشاني' كه در دوره ناصرالدين شاه مي زيست و استاد 'ملاعلي بابايي طالقاني' كه در دوره زنديه زندگي مي كرد، نام برد.

وي اظهار داشت: بطور كلي پردازش تعزيه به عوامل متعددي بستگي دارد و البته علاوه بر آن، پذيرش حيرت انگيز اين پديده از سوي عامه مردم و حمايت از سوي بزرگان نيز موثر بوده است.

مظفري تصريح كرد: اساس گفت وگو در تعزيه شعر است و تجلي گاه صادق ذوق ايرانيان، كلام موزون حزين است و در حقيقت به انعكاس عواطف و انديشه ها مي پردازد.

استاد و پژوهشگر تعزيه در ايران درباره تاريخ تعزيه قزوين گفت: قزوين، زرند، روستاي عراق و ساوه چهار مركز تعزيه ايران هستند.

دكتر 'حسين ميثمي' در گفت وگو با خبرنگار ايرنا، تاريخ تعزيه در ايران را به چهار دوره ايجاد، دوره تكوين، دوره شكوفايي و دوره ضعف تقسيم كرد.

وي در تحليل تاريخي دوره ضعف تعزيه به عصر ناصرالدين شاه اشاره كرد و افزود: در اين دوره تعزيه مورد حمايت شاه و دربار واقع شد و شبيه خواني جنبه اشرافي پيدا كرد.

به گفته اين پژوهشگر تعزيه، اقبال آذر، حاج كريم جناب و قربان خان شاهي سه شخصيتي هستند كه براي نخستين بار در ايران بين تعزيه و موسيقي تلفيقي ايجاد كردند.

دكتر ميثمي خاطرنشان كرد: سيد رحيم اصفهاني مووسس مكتب و طاهرزاده معرف و توسعه دهنده اين مكتب هستند و در قزوين حاج ملاكريم جناب، مووسس مكتب قزوين بوده و اقبال آذر به توسعه اين مكتب همت گماشته است.

وي تصريح كرد: تعزيه، يكي از عالي ترين نمودهاي تجلي موسيقي سنتي ايراني است وتعزيه خوان ها موظف هستند در هنگام تعزيه خواني تمام ظرايف موسيقي را رعايت كنند.

مسوول انجمن نمايش اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي استان قزوين گفت: آيين و رسوم شبيه ‌خواني قزوين در دوران شاه طهماسب كه قزوين پايتخت صفويه بوده مورد توجه قرار گرفت و اين هنر از قزوين به عنوان مركز حكومت به ساير نقاط ايران منتقل شده است.

'ناصر ايزدفر' افزود: تاريخ‌ نويسان ايراني نسبت به شبيه‌خواني سكوت كردند و اولين گزارش ثبت شده دراين رابطه به شخصي به نام فرانكلين در دوران زنديه برمي‌گردد كه به صورت جهانگرد وارد ايران شده بود و شبيه‌خواني آن دوره را به طور مفصل در يادداشت‌هاي خود ثبت كرده است.

وي با اشاره به اينكه قزوين داراي 100 گروه شبيه ‌خوان فعال و خودگردان در سطح استان است، گفت: بيشتر اين گروهها داراي شناسنامه و مجوز از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي هستند.

كارشناس هنرهاي نمايشي انجمن نمايش اداره كل فرهنگ و ارشاد استان قزوين ادامه داد: شبيه‌خواني در قزوين به دو زبان فارسي و تركي اجرا مي‌شود و داراي سبك در حركت، شعر و موسيقي هستند كه به علت ريشه‌دار بودن آن در اين شهر، شاهد استواري و قدرت در اجراي گروه‌هاي قزويني در اين شاخه از هنر هستيم.

وي در رابطه با تاثير شبيه‌خواني در هنر نمايش ايران گفت: شيوه شبيه‌خواني به نمايش ايراني كمك شاياني كرده و نمايش‌هاي بزرگ و مطرح از دل اين هنر بيرون آمده كه مي‌توان به آثار نمايش نامه‌نويس‌هايي مانند بيضايي و رحماني اشاره كرد.

ايزدفر افزود: حتي عده‌اي از كارشناسان موسيقي ايران نيز معتقدند كه اگر شبيه‌خواني وجود نداشت هنر موسيقي ايراني از بين مي‌رفت، تعزيه حافظ موسيقي ايران بوده و موسيقيداناني همچون اقبال آذر و جناب قزويني از تعزيه‌خوانان بزرگ قزويني محسوب مي‌شدند.

وي خاطرنشان كرد: مشكل عمده تعزيه در قزوين، عدم تكيه و مكان ويژه‌اي براي آن است كه با توجه به اينكه در گذشته در هر محله قزوين يك تكيه به صورت زميني دايره شكل و سكويي در قسمت مركزي ميدان جهت شبيه‌خواني و اطراف آن جهت اسب‌ سواري و نيز دورتا دور آن مكاني براي تماشاگران بوده كه اكنون در قزوين چنين مكاني كمتر وجود دارد.

همچنين معاون فرهنگي مديركل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان قزوين از راه اندازي و شكل گيري انجمن تعزيه در اين استان خبر داد.

'مهدي رمضاني' در گفت وگو با ايرنا افزود: اين انجمن به منظور برنامه‌ريزي، برگزاري هرچه بهتر مراسم سوگواري ماه محرم و ساماندهي تعزيه خوانان شكل گرفته است.

وي با بيان اينكه استان قزوين از قطب هاي مهم تعزيه كشور است، گفت: در همين راستا استان قزوين خواستگاه مكتب تعزيه است و با توجه به اين مهم، فقدان انجمن تعزيه كاملا در استان مشهود و محسوس بود.

رمضاني اضافه كرد: اگر مي خواهيم هنر ديني قوي و با محتوا داشته باشيم بايد از تعزيه و خاطرات تعزيه خوان ها نيز به نحو مطلوب استفاده كنيم.

7389/ 614