الگوی رفتاری قدرت های بزرگ نشان داده كه آنها همواره در طول تاریخ رفتارهایی به سمت موازنه و توازن از خود نشان داده اند كه این توازن در طول دوره های مختلف در شكل های متفاوت نمود و بروز یافته است.
در بیشتر اعصار تاریخی، قدرت های بزرگ در چارچوب ساختار و نظام بین الملل آن دوره، به دنبال ایجاد طیف های مختلف موازنه، از 'موازنه قوا' گرفته تا 'موازنه تهدید' و 'موازنه نرم' بوده اند كه در هریك از این طیف ها، عناصر و شاخص های قدرت و از جمله قدرت نظامی، اقتصادی و فرهنگی به اشكال مختلف تداوم داشته است.
همچنین در شرایط موازنه به اشكال مختلف، ایجاد توازن راهبردی از اهداف اصلی قدرت های بزرگ برای پیگیری منافع ملی بوده است. در این چارچوب، كشورها از همه اركان قدرت خود یعنی قدرت نظامی، اقتصادی و یا حتی قدرت فرهنگی خود برای ایجاد موازنه بهره گیری كرده اند.
براین مبنا، روابط آمریكا و روسیه را می توان از همان فردای پایان جنگ جهانی دوم در سال 1945در این قالب مورد بررسی قرار داد. روابطی كه به صورت یك رقابت دایمی پایه گذاری گردید و در ساختار نظام بین الملل به صورت اصل موازنه قوا و آن هم در شكل نظامی نمود یافت. البته این روابط در اوایل دهه 90 میلادی با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا حدی از وضعیت موازنه خارج شد و تا حدودی آمریكا دست بالا را در روابط به دست آورد.
با انتخاب 'ولادیمیر پوتین' در سال 2000 در روسیه و همزمان با آن، ایجاد انسجام ملی در درون ساختار سیاسی این كشور و رشد اقتصادی به واسطه افزایش قیمت انرژی، خیزش مسكو برای به چالش كشیدن آمریكا در نظام منطقه ای و بین المللی احیا شد.
در این میان آمریكایی ها نیز بیكار ننشستند و در همان سال ها و بویژه پس از حوادث یازدهم سپتامبر به بهانه جنگ با تروریسم اما با هدف محدودسازی مسكو وارد حیاط خلوت روسیه یعنی آسیای مركزی و قفقاز شدند و در همان سال ها در چارچوب گسترش ناتو و ایجاد اروپای جدید نفوذ خود را در منطقه اروپای شرقی گسترش دادند.
اما در تفكر و منطق راهبردی واشنگتن، چنین اقداماتی به معنای محدودسازی راهبردی و برهم زدن موازنه قوای میان خود و مسكو تلقی نمی شد. براین مبنا آمریكایی ها از سال 2006 تلاش كردند در قالب 'طرح سپر دفاع موشكی' این روند محدودسازی راهبردی را دنبال كنند.
اما در دیگر سو، روسیه نیز در طی این سال ها تلاش خود را جهت این كاهش و یا از بین بردن این محدودیت احتمالی در حوزه های مختلف افزایش داده كه در جدیدترین اقدام، مسكو طی چند روز گذشته تحركات راهبردی گسترده ای را برای ایجاد توازن راهبردی در برابر آمریكایی ها انجام داد.
پس از آنكه آمریكا و ناتو در اواسط آبان ماه 92، رزمایش بزرگ خود را در كشورهای لتونی و استونی یعنی مرزهای نزدیك روسیه برگزار كردند، سپس دست به ساخت پایگاه طرح سپر دفاع موشكی ناتو در رومانی زدند، روس ها نیز در اوایل آذر ماه دست به اقدام مقابل زده و رزمایش مشتركی را با بلاروس زیر عنوان 'غرب -2013' برگزار كردند كه در آن، 22 هزار سرباز در قالب 530 یگان نظامی و 90 جنگنده و بالگرد مشاركت داشتند.
همچنین خبرگزاری 'ریانووستی'، روز یكشنبه دهم آذر در گزارشی از طرحی پرده برداشت كه طبق آن، بودجه نظامی روسیه كه در سال 2013 میلادی 83.4میلیارد دلار بود در سال 2014،به 98.3میلیارد دلار خواهد رسید و در سال 2015 نسبت به سال 2013 دوبرابر خواهد شد و بیشترین بخش بودجه نظامی به تجهیز نظامی و خرید تسلیحات جدید اختصاص خواهد یافت.
بر اساس یكی دیگر از اقدامات روسیه جهت مقابله با راهبرد محدودسازی آمریكا، به نقل از 'آناتولی آنتونوف' معاون وزیر دفاع اعلام شد كه طی یك ماه آینده مذاكراتی درباره استقرار پایگاه هوایی روسیه در بلاروس بین دو كشور صورت خواهد گرفت.
هنگامی كه دولت بوش پسر در سال 2007 (1386) اعلام كرد كه سامانه های دفاع موشكی مستقل خود را در اروپا و كشورهای چك و لهستان ایجاد خواهد كرد، بسیاری از تحلیلگران از همان آغاز انتظار آغاز مباحث زیادی بر سر آن میان آمریكا و روسیه را داشتند.
در ژانویه2007 (دی ماه1386)، آمریكا به جمهوری چك و لهستان پیشنهاد كرد تا یك سامانه دفاع موشكی شامل 10 موشك رهگیر در لهستان و یك سیستم راداری در خاك جمهوری چك مستقر كند كه این موضوع بلافاصله با مخالفت شدید روسیه روبرو شد.
با اعلام صریح چنین رویكردی از سوی روسیه، آرام آرام نشانه هایی از آغاز یك روند جدید در حوزه راهبردی میان دو كشور به دست آمد.
با روی كار آمدن 'باراك اوباما' و دولت دموكرات در كاخ سفید (2008)، آمریكا با تغییر اندك در شكل بازی و در قالب طرح 'سپر دفاع موشكی ناتو' تلاش كرد تا این طرح را در چارچوب ایجاد 'اجماع راهبردی' و فشار مضاعف بر روسیه عملیاتی سازد كه تاكنون نیز موفق بوده است.
از آن زمان تاكنون روسیه و آمریكا و ناتو در چارچوب مذاكرات و گفت و گوهای متعدد هنوز نتوانسته اند به یك مسیر همگرا بر سر این طرح دست یابند و حتی با حضور دوباره پوتین به عنوان رییس جمهوری روسیه، مواضع این كشور سرسختانه تر شده و برآیند راهبردی مثبتی برای دو طرف به همراه نداشته است چراكه روس ها نیز در طی این سال ها بیكار نبودند و با ایجاد مسیری موازی در برابر آمریكایی ها تاكنون پیش رفته اند.
اگر از تقویت مناسبات نظامی در منطقه آسیای مركزی و تقویت بسیاری از خاكریزهای گذشته در این منطقه یعنی پایگاه های نظامی بگذریم، در چنین فضایی، روسیه تحركات نظامی گسترده ای طی این سال ها برای احیای توازن راهبردی با طرف آمریكایی انجام داده است.
در این زمینه، رادار كالینینگراد (بخش جدا از خاك اصلی روسیه واقع در كرانه دریای بالتیك و بین لهستان و بلاروس) با حضور 'دیمیتری مدودیف' نخست وزیر روسیه، در هشتم دی 1391راه اندازی شد و این كشور اعلام كرد كه بزودی سامانه دفاع هوایی مشترك به همراه كشورهای بلاروس، ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان ایجاد خواهد گردید.
در این چارچوب، سامانه مشترك دفاع هوایی بلاروس با تجهیز به سیستم های موشكی ضد هوایی 'تور- ام 2' روسی فعالیت خود را آغاز كرد. همچنین، وزارت دفاع روسیه طی این سال ها تلاش كرده تا سامانه های راداری جدید و پیشرفته خود با نام 'ورونژ' را در منطقه ای به وسعت غرب تا شرق روسیه مستقر كند.
در این زمینه، هم اكنون سه سامانه راداری از نوع 'ورونژ' در مناطق كالینینگراد، لنینگراد و كراسنودار مستقر شده و تعدادی از آنها از جمله سامانه بخش كالینینگراد از آذرماه1391فعال شده است.
در این چارچوب، رویكرد روسی با گذر از مشاركت راهبردی با آمریكا و ناتو تلاش می كند تا سپر دفاع موشكی مستقلی را برای حفظ و تداوم موازنه راهبردی با آمریكا ایجاد نماید. در این زمینه، 'آلكساندر گروشكو' نماینده روسیه در ناتو، روز دوشنبه یازدهم آذر در گفتگو با خبرگزاری روسی اینترفاكس گفت: ' ما شاهد توانمندتر شدن سامانه موشكی آمریكا و ناتو در اروپا هستیم و معلوم نیست این روند چه زمانی پایان خواهد یافت. براین مبنا 'تصمیم ها ( از سوی روسیه) در مراحل مختلف با توجه به درجه رشد فناوری های مربوطه و قابلیت اجرایی اقدامات طرف مقابل از نظر فنی در این زمینه گرفته شده و پیشرفت خواهد داشت'، كه مسكو تاكنون در این مسیر گام برداشته است. روسیه از سال 2009 اعلام كرده كه به دنبال نصب موشك های اس-300 در بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان جهت ایجاد 'شبكه یكپارچه دفاع هوایی' است.
در نهایت، به نظر می رسد موازنه به اصل اساسی مناسبات راهبردی مسكو - واشنگتن تبدیل شده است. چراكه با وجود سیاست محدودسازی راهبردی آمریكا در برابر مسكو و ایجاد سامانه های دفاعی راهبردی در اروپا و نقاط مختلف جهان، روسیه نیز تلاش می كند تا با نمود قدرت نظامی خود در قالب افزایش بودجه نظامی، نوسازی تجهیزات، انجام رزمایش های نظامی و بسط و گسترش پایگاه های نظامی، اقدامات راهبردی آمریكا را پاسخ دهد.
از سهراب انعامی
تحقیق**2040**1358
تهران- ایرنا- گروه تحقیق و تفسیر خبر- اقدامات چند روز گذشته روسیه از قبیل افزایش بودجه نظامی، توسعه پایگاه ها و انجام رزمایش های نظامی نشان می دهد كه مسكو به دنبال احیای اصل موازنه قوا در مناطق راهبردی در مقابل واشنگتن است.
