این در حالی است كه ایجاد فضای سبز شهری و استفاده از گیاهان در محیط خانه و كار یكی از ساده ترین و مهمترین اقدام برای كاهش آلودگی هواست زیرا امروزه نقش گیاهان و درختان در پاكسازی هوا بر كسی پوشیده نیست.
در این میان برخی گیاهان توانایی بیشتری برای جذب آلاینده ها دارند . توانایی گیاهان در جذب آلاینده ( به ویژه كربن ) بستگی به ابعاد، سن و میزان سلامتی آنان ( آفت نداشتن گیاه ) دارد و همچنین پهنه تاج گیاه نیز بسیار مهم است زیرا هرچه این تاج بزرگتر باشد گیاه توان جذب آلاینده بیشتری را دارد.به طور متوسط هر درخت می تواند 2 تا 3 درصد میزان كربن هوا را جذب كند.
طرح جامع كاهش آلودگی هوا از سال 91 در هشت كلان كشور اجرا می شود . توسعه فضای سبز یكی از بندهای این طرح است كه انجام آن بر عهده شهرداری ها گذاشته شده است. بر اساس این طرح سالانه باید یك متر مربع بر سرانه فضای سبز كلان شهرها به ویژه تهران اضافه شود.
اما كاشت چه نوع گیاهانی در تحقق این هدف مسئولان شهری را یاری می دهد .
به اعتقاد كارشناسان زیست محیطی تمام گیاهان در كاهش آلودگی هوا نقش دارند اما میزان تاثیرگذاری هر یك با توجه به ساختارشان متفاوت است .
*** گیاهان مفید برای تصفیه هوا
سازمان فضایی آمریكا(ناسا ) اعلام كرده است كه براساس نتایج به دست آمده از تحقیقات بهتر است برای فضای 170 مترمربع از 15 تا 18 گیاه خانگی با اندازه مناسب در گلدان های 15 تا 20 سانتیمتری استفاده شود. این گیاهان هر چه انبوه تر رشد كنند بهتر هوا را تصفیه می كنند.
فضای تنفسی هر فرد محدوده 17 تا 23 متر مربع اطراف او را در بر می گیرد. این معمولا فضایی است كه هر فرد چندین ساعت برای كار كردن، تماشای تلویزیون یا خوابیدن در آن می ماند.
گیاهانی كه در این فضا گذاشته می شوند قادر به اضافه كردن رطوبت، حذف بیوگازها و مواد شیمیایی و بی اثركردن آلودگی های میكروبی هستند. اتاق هایی كه پر از گیاه هستند نسبت به اتاق های با گیاه كم، آلودگی میكروبی و قارچی در آنها 50 تا 60 درصد كمتر است.
به اعتقاد كارشناسان این شرایط در فضای باز نیز صادق است .
' اسكندر مختاری ' مدیر عامل سازمان پارك ها و فضای سبز شهر تهران دراین مورد به ایرنا گفت: برگ درختان با جذب گرد و غبار و سایر ذرات معلق در هوا به كاهش آلودگی هوا كمك می كند . همچنین در زمان بارش این ذرات معلق از روی برگ آنها شسته می شود و این امر تاثیر به سزایی در بهبود كیفیت هوا دارد.
وی اظهارداشت: گیاهان با انجام فرایند فتوسنتز دی اكسید كربن هوا را جذب و آن را به اكسیژن تبدیل می كنند، همچنین به طور طبیعی كربن اضافی هوا را جذب و به پالایش هوا كمك می كنند.
وی افزود: برگ درختان در فرایند فتوسنتز ، سایر مواد شیمیایی مانند اكسیدهای نیتروژن و آمونیوم تولید شده در هوا و بخشی از دی اكسید گوگرد و ازون كه مولد قسمتی از مشكلات آلودگی هوا و اثرات گلخانه ای است ، از محیط خارج می كند.
اسكندری گفت: امروزه متخصصان و طراحان فضای سبز سعی دارند به جای این كه فقط به سبز كردن زمین بپردازند با كاشت انواع درختان متناسب با كاربری آنها با شرایط اقلیمی و كاركردهای اكولوژیكی در هر شهر فضای شهر را سبز كنند ، توسعه فضای سبز می تواند ضمن ایجاد آرامش روحی برای شهروندان موجب تلطیف هوا شود.
*** نقش درختان سوزنی و پهن برگ در كاهش آلودگی هوا
اسكندری در مورد توان درختان سوزنی برگ در كاهش آلودگی هوا اظهارداشت: یك هكتار جنگل درختان سوزنی برگ در سال حدود 16 میلیون متر مكعب هوا را جذب و معادل 5 هزار و 400 كیلوگرم كربن را به مواد آلی تبدیل می كند. همچنین حدود 14 هزار و 400 كیلوگرم اكسیژن آزاد می كند و به طور غیر مستقیم از طریق ذخیره انرژی بر كیفیت هوا تاثیر دارد.
وی در مورد درختان پهن برگ توضیح داد: درختان پهن برگ سبزینه بیشتری دارند و بدون شك سهم بیشتری در كاهش آلودگی هوا دارند، یك درخت در سال به طور متوسط 2 كیلوگرم اكسیژن تولید می كند، میزان اكسیژن آزاد شده به وسیله درختان پهن برگ در یك هكتار بین 2 هزار و 500 تا 3 هزار كیلوگرم است و می تواند نیاز 10 انسان را تامین كند.
اسكندری افزود: یك درخت در مدت یك سال با انجام عمل تبخیر و تعرق به اندازه 250 تا 400 لیتر آب را به صورت بخار از خودش متصاعد می كند.
وی گفت: درختان پهن برگ بیشتر از سوزنی برگ ها موجب افزایش رطوبت هوا می شوند و به همان نسبت هم در تعیین دمای منطقه نقش دارند به طوری كه هوای یك منطقه درخت كاری شده می تواند تا 11 درجه سانتیگراد خنك تر از یك منطقه بی درخت باشد.
' فرهنگ قصریانی ' مدیر كل زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این مورد گفت :پهن برگ ها به دلیل سطح پهنی كه دارد عمل فتوسنتز را بهتر انجام می دهند بنابراین نسبت به سوزنی برگ ها در مقابل آلودگی مقاومترند و هوا را پاك ترنگه می دارند. اما باید به این موضوع توجه كنیم كه زمانی كه پدیده وارونگی دما و آلودگی هوا در شهری مانند تهران رخ می دهد ، پهن برگ ها خزان كرده اند و عملا نقشی در كاهش آلودگی هوا ندارند كه در این میان نقش سوزنی برگ ها پر رنگ تر دیده می شود.
وی افزود : سوزنی برگ ها همیشه سبزند و در طول سال سبزینه دارند هم زیبایی محیط را تامین می كنند هم به عمل فتوستنز و كاهش آلودگی هوا كمك می كنند. برخی به كاشت درختان سوزنی برگ اعتراض دارند و معتقدند نقشی در كاهش آلودگی هوا ندارند در حالی كه یك اكوسیستم طبیعی زمانی كامل است كه انواع و اقسام گونه ها را داشته باشد.
قصریانی گفت: برای فضای سبز شهری مانند تهران گونه های بومی پهن برگ مانند انواع داغ داغان ، بلوط ها و زالزالك ها كه گونه های مقاومی هستند و چتر خوبی دارند پیشنهاد می شود.
وی اظهارداشت: متاسفانه از این گونه ها در فضای سبز شهری كمتر استفاده شده كه باید تلاش كنیم غنای گونه ای را بالا ببریم و به كاهش آلودگی هوا كمك كنیم.
مدیر كل زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تاثیر گیاهان در كاهش آلودگی هوا به نوع گونه بستگی دارد ، در بین پهن برگ ها هم تعدادی برگ های پهن تری دارند برخی پهنی برگ آنها كمتر است، مثلا درختی مانند نارون یك پهن برگ است اما برگ های كوچكی دارد در حالی كه توت یا چنار برگ های پهن بزرگی دارند از این رو تاثیر آنها نسبت به نارون بیشتر است.
تاكنون تحقیقات زیادی بر روی انواع گیاهان با هدف توانایی كاهش آلایندگی انجام شده و مشخص شده است گونه هایی مانند سرخس بوستون ، اسپاتی فیلوم ، دراسنا فرگرنس ، سرخس استرالیایی ، داوودی ، ژربرا دیزی، دیفن باخیا ، فیكوی بنجامین، شفلرا ، اركیده دندروبیوم ، لاله ، گیاه عنكبوتی (ویتاتوم) ، نخل آركا و پاپیتال نقش زیادی در كاهش آلودگی هوا دارند.
*** رویكرد شهرداری تهران در توسعه فضای سبز
اسكندری در مورد وضعیت فضای سبز شهر تهران اظهارداشت: سرانه فضای سبز در شهر تهران در بخش درون شهری 3 /15 متر مربع است در حالی كه سرانه ایده آل فضای سبز بین 20 تا 25 متر مربع است .
وی ادامه داد: گونه های درختی كه برای توسعه فضای سبز شهر تهران در دستور كار قرار گرفته گونه هایی سازگار با شرایط اقلیم تهران و ماندگار هستند.
اسكندری یادآور شد كه گونه های بومی بهترین گزینه برای فضای سبز شهر تهران است . گونه های مناسبی كه برای شهر تهران در دستور كار قرار دارد زیتون تلخ ، توت نرك ، چنار و باران طلایی است.
حسن موسوی یك فعال محیط زیست و به عنوان فردی كه بر روی گیاه پاپیتال تحقیق كرده است در این مورد گفت: یكی از منابع اصلی آلودگی هوا تهران تردد خودروهای مختلف و غیر استاندارد است . در تحقیقاتی كه در سال های گذشته انجام شده است در برخی شهرهای شمالی ایران با این كه تردد خودروها بسیار بیشتر از شهرهای بزرگ ایران، از جمله تهران است ولی هیچ گاه شاهد این همه آلودگی نیستیم و هیچ گاه ادارات، دانشگاه ها و مدارس به خاطر آلودگی تعطیل نشده و نمی شوند، دلیل اصلی این شرایط فقط گیاهان هستند كه هر چقدر آلودگی باشد هوا را سریع تصفیه و آلودگی ها را تا حد زیادی برطرف می كنند.
وی اظهار داشت: بر این اساس تحقیق بر روی گیاه پاپیتال را آغاز كردم كه نتایج رضایت بخشی به همراه داشت و توسط شهرداری در برخی مناطق 22 گانه تهران استفاده شده است.
موسوی گفت : پاپیتال 5 تا 8 برابر سوزنی برگ ها اكسیژن تولید می كند .تهیه و كاشت این گیاه بسیار راحت و ارزان قیمت است و از هر ساقه می توان حدود 200 قلمه تهیه كرد . این گیاه در مدت یك هفته ریشه می زند و در خاك معمولی به سرعت رشد می كند و در جذب آلاینده های هوا بسیار موثر است.
به گفته وی، تولید اكسیژن در بسیاری از گیاهان مانند شمشاد در شرایط برفی كاهش می یابد در حالی كه این گیاه حتی در صورتی كه زمین ازبرف پوشیده باشد باز هم اكسیژن بسیار زیادی تولید می كند.
موسوی گفت: خواص این گیاه را برای مسوولان شهرداری ارایه كردم اما یكی از مسوولان با این توجیه كه پاپیتال باعث رشد و تكثیر حشرات می شود ، این طرح را رد كرد .اما باید گفت تا به حال كسی به خاطر حشرات نمرده است اما سالانه حداقل چند صد نفر به صورت مستقیم به علت آلودگی هوای تهران می میرند، در حالی كه حشرات همیشه مضر نیستند و اگر لازم باشد راه های زیادی برای مقابله با آنها وجود دارد.
پاپیتال با نام علمی Hedera helix گیاهی همیشه سبز است كه دارای ساقه های دایمی چوبی و بالا رونده چسبنده است، این گیاه در سال 1940 به اسپانیا و سپس ایتالیا برده شد تا مشكلات آلودگی هوا را در این كشورها حل كند و بعد از نتیجه گرفتن و زیبایی این گیاه به تمام اروپا، آمریكا و آسیای شرقی برده شد.
پاپیتال نسبت به سایر گیاهان امتیازهای زیادی دارد، بسیار كم توقع و كم غذاست، خشكی خاك را دوست دارد و در سرما نیز رشد دارد.
علمی ( 5 ) **9014**1581
تهران - ایرنا -این روزها هوای آلوده نفس تهران را بند آورده است و این كلان شهر كه روزگارانی به دلیل آب و هوای خوب از جمله نواحی ییلاقی بود حالا به سختی نفس می كشد.
