آمارهای منتشر شده از سوی سازمان جهانی بهداشت حاكی از آن است كه سالانه نزدیك به سه میلیون نفر در جهان، در اثر پدیده آلودگی هوا جان خود را از دست می دهند. این تعداد باعث شده تا آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر در جهان باشد.
آلودگی هوا در ایران نیز یكی از معضل های بزرگی است كه در برهه ی كنونی به معضلی پیچیده بویژه برای شهرهای بزرگ تبدیل شده است و هزاران نفر را به كام مرگ می كشاند. به گفته كارشناسان محیط زیست، مهمترین عامل آلودگی كلانشهرهای ایران مونوكسید كربن و ذرات معلق ناشی از دود خودروها و آلودگی های كارخانه ای است. این عوامل در شهرهای جنوبی كشور همچون اهواز كه در سال 2013 میلادی به عنوان آلوده ترین شهر جهان شناخته شد، با اضافه شدن گرد و غبار و ریزگردها و آلودگی های نفتی، ابعاد بحرانی تری پیدا می كنند.
***تاثیر آلودگی هوا بر سلامتی
قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا می تواند پیامدهای منفی كوتاه و بلند مدت را بر سلامتی انسان باقی بگذارد. تاثیر آلودگی هوا بر سلامت، در قرن بیستم و تحت تاثیر افزایش آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در اروپا و آمریكا تا مرز صدها هزار نفر، مورد توجه قرار گرفت و اثبات كرد كه غلظت و تمركز بالای آلودگی هوا در نقطه ای خاص با افزایش آمار مرگ و میر و ابتلا به بیماری های مختلف ارتباط مستقیم دارد.
بر اساس اطلاعات تحقیقی در خصوص ارزیابی پیامدهای آلودگی هوا بر سلامت مردم تهران كه در پورتال سازمان محیط زیست ایران منتشر شده است، تهران به عنوان نوزدهمین شهر بزرگ جهان با نزدیك به 12 میلیون نفر جمعیت كه 20 درصد از انرژی كشور در آن به مصرف می رسد، یكی از كلانشهرهای آلوده جهان است كه سلامت شهروندان آن تحت تاثیر عناصر مخرب در هوا همچون گوگرد، سرب، ازن و ... به شدت تهدید می شود.این آمار همچنین بیانگر آن است كه تعداد ویزیت پزشكان و اورژانس بیمارستان ها در روزهای آلوده به طرز چشم گیری افزایش پیدا می كند.
هر انسان در طول روز نیازمند تنفس 12 هزار لیتر هوا است. با توجه به وجود عناصر سمی بسیاری كه هوای شهرتهران سرشار از آن ها است، با هر بار تنفس، مردم این شهر هوای آلوده را وارد ریه های خود می كنند. افزون بر پیامدهای بیرونی و ظاهری نظیر سوزش، خارش و قرمزی چشم، سردردهای مزمن، تنگی نفس، حالت تهوع، خستگی و كسالت، درد در قفسه ی سینه، تپش قلب، گرفتگی عضلانی و ...، تنفس این سموم بر سیستم داخلی بدن انسان نیز تاثیرگذار است؛ ذرات موجود در هوای آلوده ی تهران از طریق تنفس وارد خون شده و تاثیر مستقیمی بر سلامتی انسان باقی می گذارند.
به گفته ی پزشكان، آلودگی هوا می تواند باعث بروز بیماری هایی نظیر آمفیزم، برونشیت مزمن، آسم، بیماری های قلبی، سكته، بیماری های ریوی و ... شود. افزون بر این گفته می شود كه مردم ساكن در شهرهای آلوده بیش از دیگران مستعد ابتلا به سرطان هستند.
به طور تخمینی روزانه 227 و سالانه نزدیك به سه هزار تهرانی در اثر آلودگی هوا از بین می روند. بر اساس آمار منتشر شده از سوی بانك جهانی، خسارت های سالانه ی ناشی از مرگ و میر و بیماری هایی كه تحت تاثیر آلودگی هوا به اقتصاد ایران وارد می شود، به ترتیب 640 و 260 میلیون دلار هستند. این در حالی است كه آمار درستی از تاثیر غیر مستقیم آلودگی هوا بر افزایش مرگ و میر در دست نیست.
***پیامدهای آلودگی بر نوزادان و كودكان
آلودگی هوا علاوه بر وخامت حال بیماران و كند كردن روند بهبودی آنها، تاثیرهایی نظیر سقط جنین و مرگ زودرس نوزادان را نیز به دنبال دارد و همچنین می تواند از طریق مادران بر روی نوزادان تاثیرگذار باشد.
به گفته ی متخصصان زنان و زایمان، بیماری آسم و مشكلات تنفسی ناشی از آلودگی هوا، موجب انقباض عروق در زنان باردار و در نتیجه نرسیدن اكسیژن به جنین خواهد شد؛ این مساله می تواند به سقط جنین منجر شود و در صورتی كه جنین زنده متولد شود، نوزادی ناتوان و ضعیف و حتی در بسیاری از موارد دارای عقب ماندگی های ذهنی و جسمی خواهد بود.
همچنین، در صورتی كه آلودگی هوا و مشكلاتی كه به دنبال آن برای مادر و جنین ایجاد می شود ماندگار و طولانی مدت باشد، عوارض هوشی، تنفسی و حتی مشكل های قلبی و عروقی را نیز می تواند برای جنین در پی داشته باشد.
كودكان به دلیل سیستم تنفسی و آسیب پذیری ناشی از ضعف دستگاه ایمنی، در برابر آلودگی بسیار آسیب پذیرتر از بزرگسالان هستند. كودكان سریع تر از بزرگسالان نفس می كشند و این امر تماس آنها با آلاینده های موجود در هوا را افزایش می دهد.
با توجه به اینكه سیستم ایمنی و ارگان های آنها در مقایسه با افراد بالغ تكامل كمتری یافته است، تنفس آلاینده هایی نظیر سرب می تواند به راحتی بر رشد سیستم عصبی، تنفسی، غدد و ... تاثیر بگذارد و در آینده بروز مسایل بسیاری كه در صدر آنها می توان به ضعف سیستم ایمنی و در نتیجه تعدد در ابتلا به بیماری ها و مرگ زودرس اشاره كرد.
افزون بر این، پژوهشگران معتقدند آلودگی هوا علاوه بر تاثیر در آمار مرگ و میر نوزادان و به دنبال داشتن مشكلاتی نظیر كم وزنی و كم هوشی در آنها، بر دستگاه های تولید مثل زنان و مردان نیز تاثیرگذار است.
همچنین هوای آلوده با كاهش شدید درصد اسپرم و بروز تغییر در ساختار آن ارتباط مستقیم دارد و در نتیجه باعث بروز ناباروری در مردان می شود. افزون بر این بر این آلودگی هوا می تواند تاثیراتی نظیر تغییرهای كروموزومی، تخریب دنا (DNA) ، جهش های ژنتیكی و حتی اختلال درتوازن جنسیتی در پستانداران را در بر داشته باشد.
***آلودگی هوا و سرطان
نظریه ی تاثیر مستقیم آلودگی هوا در بروز انواع سرطان مدت ها است كه مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از صاحبنظران معتقدند آلودگی هوا از عوامل اصلی منجر به بروز سرطان های خون، چشم، ریه، معده، كبد و ... است. نگرانی ها در این خصوص بویژه بعد از انتشار گزارش سازمان جهانی بهداشت با موضوع سرطان كه در آن آلودگی هوا یكی از عوامل تاثیرگذار در ابتلا به این بیماری تشخیص داده شده بود، افزایش یافت.
بعد از انتشار این گزارش و گزارش های مشابه، بسیاری از پایگاه های حوزه بهداشت و سلامت در گزارش ها و مقاله های متعددی آلودگی هوا را دارای ارتباط مستقیم با ابتلا به سرطان و اصلی ترین دلیل ابتلا به سرطان ریه توصیف كردند؛ ادعایی كه از سوی بسیاری از پزشكان و متخصصان رد شد و بر اساس تشخیص آنها، اصلی ترین عامل ابتلا به این نوع سرطان در جهان هنوز هم مصرف سیگار است.
در گزارش سازمان جهانی بهداشت، محققان این سازمان با بررسی دقیق آلودگی هوای شهرهای بزرگ و آلاینده های شیمیایی موجود در آنها و همچنین بررسی ورود این آلاینده ها به بدن و بویژه خون از طریق تنفس، سهم این عوامل شیمیایی در بروز سرطان را بسیار بالا توصیف كرده بودند.
در كشور ما نیز دیدگاه های متفاوتی در خصوص ارتباط آلودگی و سرطان مطرح شده است. برخی مسوولان عقیده دارند كه آلودگی هوا از عوامل اصلی بروز سرطان نیست، بلكه ممكن است در ابتلا به آن تاثیرگذار باشد. در مقابل نیز بسیاری از پزشكان و متخصصان با استناد بر افزایش آمار ابتلا به سرطان در تهران و درصد بالای آلاینده های شیمیایی در هوای این شهر، این ارتباط را به صورت كامل مستقیم توصیف می كنند.
دكتر 'حمید سهراب پور' فوق تخصص بیماری های ریوی و دانشیار دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در خصوص ارتباط آلودگی هوا و بروز سرطان گفت: آلودگی هوا تاثیر انكارناپذیری بر بیماری های مختلف و در صدر آنها بیماری های ریوی و تنفسی دارد و من در مقام یك پزشك ریه به خوبی بدتر شدن شرایط جسمی بیمارانی را كه مرتب به من مراجعه می كنند به چشم می بینم.
سهراب پور كه خود نیز از مشكل گرفتگی صدای ناشی از آلودگی هوا رنج می برد، ادامه داد: آلاینده های موجود در هوا نظیر بنزن و هیدروكربن ها و ... باعث بروز مشكلات تنفسی، چشمی و ریوی و وخامت حال كسانی كه سابقه ی این مشكلات را دارا هستند، می شود. همچنین این معضل منجر به واكنش های حساسیتی (آلرژیك) شدید و تحریك و در نتیجه بروز حساسیت های خفته می شود.
وی همچنین درباره ی ارتباط مستقیم آلودگی هوا و سرطان تصریح كرد: آلاینده های موجود در هوای تهران همگی جزو عناصری هستند كه در ابتلا به سرطان موثرند؛ بنابراین تاثیر آنها در بروز سرطان های مختلف به ویژه سرطان ریه حتمی است.
وی افزود: در عین حال نمی توان همه موارد سرطان ریه را به آلودگی ربط داد؛ چراكه بسیاری از عوامل و بخصوص دود سیگار كه هنوز هم مهم ترین عامل بروز سرطان ریه است، در این بیماری موثرند.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی در ادامه ی گفت و گوی خود با ایرنا گفت: افزون بر این، مدت تماس با هوای آلوده نیز عامل مهمی در ابتلا به سرطان است و در صورت اطلاع نداشتن از میزان این تماس نمی توان به راحتی در خصوص میزان تاثیر آن در بروز سرطان نظر داد اما ولی بدون شك آلاینده های موجود در هوای تهران در بروز سرطان موثر هستند.
سهراب پور در پاسخ به این پرسش كه با در نظر گرفتن شرایط بحرانی هوا در تهران بهترین راهكار حفظ سلامت شهروندان این شهر چیست، گفت: در مرحله ی نخست مسوولان باید با همت مضاعف و با اعتماد به متخصصان و محققان جوان و توانای كشور، سیاست های درستی در جهت رفع این مشكل اتخاذ كنند؛ سیاست هایی نظیر توسعه حمل و نقل عمومی و بخصوص مترو.
وی افزود: البته توسعه ی حمل و نقل عمومی در صورتی كه افزایش اتوبوس و تاكسی ها مساوی با ورود آلاینده های بیشتر به هوا باشد، بی فایده است و مسوولین باید به فكر سوخت های جایگزین مانند سوخت خورشیدی و برقی باشند.
سهراب پور با اشاره به اینكه تهران نخستین شهر دارای مشكل آلودگی نیست، گفت: شهرهای بسیاری نظیر لندن، پنسیلوانیا و توكیو موفق شده اند آلودگی هوا را تا میزان قابل توجهی كنترل كنند و ما می توانیم از تجربه های این شهرها به خوبی استفاده كنیم.
سهراب پور با اشاره به اینكه به نظر نمی رسد سیاستگذاری ها و راهكارهای مبارزه با آلودگی در آینده ای نزدیك ثمربخش باشد گفت: در مرحله نخست لازم است كه همه ی مردم از ماسك های فیلتردار استفاده كنند. همچنین بهتر است افرادی مانند بازنشستگان كه فعالیت خاصی در تهران ندارند یا امكان خروج از این شهر را دارند از تهران خارج شوند و به نوعی جان خود را نجات دهند.
او با هشدار در خصوص بی توجهی بسیاری از مردم به آلودگی خانگی گفت: خانواده هایی كه امكان ترك تهران را ندارند و فرزندان كوچك دارند باید از دستگاه های تصفیه هوا در منزل استفاده كنند؛ چرا كه هوای منزل نیز می تواند در بلند مدت به اندازه هوای بیرون مضر باشد.
در همین راستا 'حسینعلی شهریاری' رییس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نیز در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا در خصوص ارتباط آلودگی هوا و افزایش بروز بیماری ها در تهران گفت: آلودگی هوا بویژه در كودكان اثراتی جبران ناپذیر در پی دارد و مشكلات قلبی و ریوی را تشدید می كند و با توجه به آمارهای ارایه شده از سوی سازمان جهانی بهداشت و وزارت بهداشت، آلودگی هوا در مرگ و میر بین 2 هزار و 500 تا چهار هزار تهرانی در سال تاثیرگذار است.
وی در ادامه با اشاره به موثر بودن آلودگی هوا در بروز بیماری های مختلف و حتی سرطان گفت: بیماری هایی از جمله سرطان بیماری چند وجهی هستند و ما نمی توانیم آلودگی را صد در صد در بروز آنها دخیل بدانیم؛ ولی بدون شك آلودگی بطور غیر مستقیم در سرطان تاثیر گذار است.
***تاثیر آلودگی هوا بر محیط زیست
انسان ها تنها قربانیان آلودگی هوا نیستند و این معضل تاثیر مخربی بر همه موجودات زنده نظیر گیاهان، حیوانات و بطور ویژه پرندگان و حتی آبزیان باقی می گذارد. گرچه می توان گفت تاثیر آلودگی بر این موجودات از طریق چرخه ی مواد غذایی به انسان ها نیز خواهد رسید.
پژوهشگران معتقدند اوزون و دی اكسید نیتروژن موجود در هوای آلوده با تاثیرگذاری بر روی درختان، آنها را ضعیف كرده و از مقاومت آنها در مقابل تنش های طبیعی می كاهد. افزون بر این، آلودگی موجب كاهش عمل جذب سبزینه در گیاهان می شود.
یكی دیگر از خطراتی كه گیاهان و جانواران را تهدید می كند، باران های اسیدی ناشی از آلودگی هوا است. در شرایطی كه این نوع از باران ها به مرور زمان نماهای سنگی و سخت ساختمان ها را از بین می برند. این باران ها همچنین با از بین بردن مواد مغذی موجود در خاك، در چرخه ی طبیعت اختلال ایجاد می كنند.
نكته ی نگران كننده در این خصوص این است كه ناتوانی در كنترل بحران آلودگی و پیامدهای مخرب آن بر انسان ها، دغدغه ی تاثیر این معضل بر محیط زیست و سایر موجودات زنده را در اولویت های چندم و بی اهمیت قرار داده است؛ موضوعی كه بدون شك گریبان گیر نسل آینده خواهد شد.
***نتیجه گیری
طی ماه های گذشته و در پی بحرانی تر شدن مشكل آلودگی هوا در تهران، اظهار نظر و انتقادهای بی شمار از مسوولان مربوط صورت گرفته است. این انتقادها كه در روزهای آلوده بسیار شدید و در روزهایی كه به لطف باران و برف، هوا صاف تر است فروكش می كند، قول ها و وعده های مختلفی را در پی داشته است. اما پرسشی كه مطرح است این است كه ظرف چه مدتی و تا چه اندازه به این وعده ها عمل خواهد شد.
حسینعلی شهریاری رییس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس در ادامه ی گفت و گو با ایرنا درباره ی راهكارهای اتخاذ شده از سوی كمیسیون بهداشت و سازمان های مسوول برای رفع بحران آلودگی هوای تهران، توضیح داد: كمیسیون بهداشت در راستای رفع این مشكل و حفظ سلامت شهروندان، در فواصل زمانی مختلف با احضار دستگاه های اجرایی مسوول و توضیح خواستن از آنها در كنار پیگیری قانون سعی می كند از شدت این بحران بكاهد.
شهریاری افزود: همچنین وزارت نفت موظف شده است كه امسال و سال آینده بنزین یورو 4 و یورو 5 و گازوییل یورو 5، ارایه و همچنین خودروهای فرسوده را از رده خارج كند. وزارت صنعت و معدن نیز متعهد به تولید خودروهایی با استاندارد یورو 4 شده است.
رییس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس با اشاره به این موضوع كه سهم وزارت بهداشت در مشكل آلودگی بین 25 تا 30 درصد است افزود: آلودگی هوا مشكلی چند وجهی است و برای رفع آن نیاز به همكاری همه دستگاه ها خواهد بود و محیط زیست، وزارت صنعت و معدن، وزارت نفت، شهرداری، وزارت كشور و ... باید با دست به دست هم دهند تا این مشكل را رفع و سلامت شهروندان را تضمین كنند.
آلودگی هوای تهران علاوه بر این شهر، نفس های ساكنان آن را هم به شماره انداخته است و در صورتی كه سازمان های مرتبط همچون سازمان محیط زیست، ترافیك، كنترل كیفیت سوخت و وزارت بهداشت و ... با سیاست گذاری های صحیح و به موقع موفق به كنترل این معضل نشوند، طبق پیش بینی ها آغاز موج جدیدی از بیماری ها و بحران های زیست محیطی در آینده ای كوتاه دور از انتظار نخواهد بود.
*از:عطیه میرقراچولو(گروه پژوهش های خبری)
پژوهش**ع.م**2054
تهران-ایرنا-آلودگی هوا چنان پدیده ی رایج و تكراری در شهرهای بزرگ كشور شده است كه دیگر كمتر كسی در این شهرها روز خود را با امید دیدن آسمان آبی و صاف آغاز می كند.
