مهابادي ها با آيين 'هه لاوه ملاوه' و 'كوسه' به استقبال سال نو مي روند

آيين ديرينه 'هه لاوه ملاوه' يك مراسم خاص مناطق كردنشين است كه در روزهاي پاياني سال برگزار مي شود، اين آيين ويژه كودكان است و هر كودكي كه توان راه رفتن داشته باشد مي تواند در آن شركت كند.

در روز قبل از سال نو اين آيين در بيشتر مناطق شهري و روستايي برگزار مي شود و حال و هواي ديگري به اين مناطق مي بخشد.

هه لاوه ملاوه يك اسم يا يك عبارت است كه در زبان كردي هيچ معناي خاصي ندارد و اصطلاحي است كه كودكان براي گرفتن عيدي خود از خانواده ها آن را به كار مي برند.

در اين آيين دو يا چند نفر از كودكان در حالي كه يك كيسه يا دستمالي در دست دارند، در خانه ها را مي زنند و قبل از آنكه صاحبخانه جويا شود كه چه كسي است، همگي با هم فرياد مي زنند: 'هه لاوه مه لاوه، بيستاني سوور و ساوا، كورتان ببي به زاوا، كچ تان نه بي به چاوا، شتيك مان بو بخنه بن تاوا.' (هه لاوه مه لاوه، بوستان تان سرسبز و آباد، پسرتان داماد شود، دخترتان چشم نخورد، چيزي برايمان بياور.)

البته قبل از شروع اين آيين بيشتر خانواده ها نيز تداركات خاصي را براي اين روز انجام مي دهند و هدايايي از قبيل بيسكويت، آب نبات، شيريني، تخم مرغ رنگ شده و سكه را به اندازه مورد نياز تهيه مي كنند.

صاحبخانه يا يكي ديگر از اعضاي خانواده در را باز مي كنند و هدايايي كه روي سيني يا داخل يك سبد قرار دارند را در داخل كيسه و دستمال آنها قرار مي دهند و سال نو را به آنها تبريك مي گويند.

اگر كودكان بخواهند هداياي بيشتري از صاحبخانه بگيرند عبارت هلاوه ملاوه را چند بار ديگر مي گويند و صاحبخانه نيز دوباره به آنها هديه مي دهد.

در اين آيين كه هم اكنون بيشتر در مناطق روستايي ديده مي شود تا مناطق شهري كودكان حتي از خانه خودشان نيز مي توانند هديه بگيرند و بعدا' راهي ساير خانه ها شوند.

در اين آيين حتي مغازه داران نيز بايد هدايايي براي كودكان تهيه كنند و هنگام مراجعه كودكان آن را در بين آنها توزيع كنند.

هه لاوه ملاوه از ساعات اوليه صبح روز پاياني سال شروع مي شود و تا غروب ادامه مي يابد و طبق عرف معروف صاحبخانه هايي كه براي كودكان خود هه لاوه ملاوه تهيه نكنند، در سال نو خير و بركت وارد آن خانه آنها نمي شود.

كودكان در اين روز با كوله باري از هداياي گرفته شده به خانه مي روند و هداياي جمع آوري شده را نشان ديگر افراد خانواده مي دهند و حتي مي توانند هداياي خود را بفروشند و با آن كالاي مورد دلخواه خود را بخرند.

شب آخر سال نيز نوجوانان و جوانان آيين هلاوه ملاوه خود را اجرا مي كنند، اين آيين مانند هلاوه ملاوه كودكان است منتها تغييراتي در آن داده شده و در آن جوانان گروههاي چهار الي شش نفري را تشكيل مي دهند و يك نفر را با نقاب خاصي به نام 'كوسه' (مير نوروزي) آماده مي كنند.

گروه در حالي كوسه را با نوختن سازهاي محلي از جمله دف، دهل و سورنا همراهي مي كنند به در خانه ها مي روند و پس از باز شدن در، گروه وارد حياط شده و كوسه با انجام حركات و كارهاي عجيب و غريب هيجان و شور خاصي به محفل مي بخشد.

تا زماني كه صاحبخانه هدايايي به گروه ندهد، كوسه حياط را ترك نمي كند و گروه نيز در اين مدت با نواختن سازهاي محلي كوسه را براي اصرار به گرفتن هداياي بيشتر تشويق مي كنند.

اين آيين بيشتر در مناطق روستايي انجام مي شود و ارزش هداياي كوسه از هداياي هه لاوه ملاوه بيشتر است و اغلب سه تا چهار عدد تخم مرغ و يا دو تا چهار هزار تومان پول است.

هر گروه بر اساس سليقه خود كوسه را آماده مي كنند و برخي آن را شبيه پيرمردي با موهاي سفيد، عروس و داماد، شبيه ميمون و ديگر حيوانات آماده مي كنند و بخشيدن هداياي بيشتر از طرف صاحبخانه به گروه، نشانه رضايتمندي او از سليقه آنها در آماده كردن كوسه است.

برخي ديگر كه شامل گروه هاي دو نفري هستند، كوسه ندارند و سطلي را كه در آن سبزه، عطر، آيينه و چند اقلام آرايشي است، آماده كرده و از پشت بام با استفاده از يك طناب به درون خانه آويزان مي كنند.

يكي از اعضاي خانه ضمن بازديد از سطل و با توجه با ميزان سليقه گروه در تزيين سطل آويزان شده، درون آن هديه اي مي گذارد، البته وي مي تواند از اقلام آرايشي درون سطل نيز استفاده كند.

مهابادي ها در غروب آخرين روز سال و يا در اولين غروب سال نو آتش عيد نوروز را برپا مي كنند و در كنار آتش كه با تنها با چوب شعله ور شده، به دعا و راز و نياز با خدا مي پردازند و گاهي چند همسايه و يا تمامي محله دور يك آتش جمع مي شوند و از همديگر حلاليت مي طلبند.

برخي از جوانان نيز از روي آتش مي پرند و بر اين باورند كه تمامي مشكلات و گرفتارهاي آنها در سالي كه سپري شده همراه با اين آتش مي سوزد و از بين مي رود.

آيين هاي سنتي عيد نوروز در مناطق كردنشين نيز مانند ساير مناطق ديگر ايران اسلامي دچار تغييراتي شده و آيين هاي زيبا و دلنشين هه لاوه ملاوه و كوسه جاي خود را به منفجر كردن ترقه و آزار و اذيت هاي معمول اين روزها داده است.

آيين هاي زيبايي كه جاي خود را به عادتهاي غلط و گاها' خطرناكي مانند آتش زدن لاستيك ماشين ها، پرتاب منور و ترقه هاي با صداي دلخراش داده و هر سال اين آيينها بيشتر و بيشتر به سمت فراموشي و از اذهان مردم دور مي شوند.

گزارش از: عبدالله رحماني

7512/584/۵۸۱/ 1539