هر شب ، شب قدر است اگر قدر بدانيم

ليله القدر شب نزول رحمت الهي و شب تعيين سرنوشت انسان است ، علما ، محققان و انديشمندان ديني در فضائل اين شب بسيار گفته و نوشته اند ، احاديث و روايات متعددي نيز به اين شب اشاره كرده است ، اهميت اين شب به حدي است كه از زمان اسلام تا كنون در شب‌هاي قدر آيين هاي احيا برپا شده است و دين مداران تا سپيده‌ دم به دعا و استغفار پرداخته اند ،در فضيلت شب قدر همان بس كه در قرآن آمده است : 'ليلة القدر خير من الف شهر' شبي بهتر از هزاران ماه سال .

در اين ميان شب قدر همچون ساير مضامين و مناسبت هاي والاي ديني و مذهبي همچون واقعه عاشورا، اعتكاف ، شهادت و ولادت ائمه اطهار(ع) از نظر شاعران پارسي گوي دور نمانده است و آنان به اندازه درك خود ازاين شب با هنرو ذوقي وصف ناپذير به ذكر مفاهيم ديني و عرفاني اين شب پرداخته اند ؛ برخي از اين شاعران آنچنان رندانه به توصيف اين شب و اهميت آن پرداخته اند كه در ساحت هيچ ادبياتي نمي توان اينگونه به تبيين مفاهيم ديني و ارزشي پرداخت .

از اشعار شاعران در دوره هاي مختلف ادبي پيداست كه به بزرگي اين شب واقف بوده و اشعار برجسته اي در ارزش و مقام والاي شب قدر دارند؛ در برخي اشعار نيز به شب زنده داري ، دوري از رياكاري ، توجه به خلوت گزيني ، راز و نياز با معبود ، بيدار ماندن تا سحر و پرهيز از رياكاري و زهد فروشي توصيه شده است .

خبرنگار ايرنا در مورد اهميت اين شب و تجلي قدر در شعر شاعران پارسي گو به سراغ دوتن از اساتيد ، پژوهشگران وشاعران رفته و با آنان به گفت وگو نشسته است كه در ذيل مي آيد :

شاعر ، منتقد پژوهشگر ادبي در مورد فضيلت شب قدر از منظر شاعران مختلف اظهار داشت : بيشتر شعرا با زبان شعر تلاش كرده اند فضيلت و كرامت اين شب ها را با واژه ها به تصوير بكشند.؛ عرفا و شاعران ايراني از شب هاي قدر به عنوان شبي براي خانه تكاني روح و قلب ودوري از رخوت و گناه نام برده اند و معتقدند هر شب ,شب قدر است اگر قدر بدانيم .

رضا اسماعيلي افزود : از ديد عرفا در شب قدر خداوند به انسان فرصت داده كه با محاسبه نفس و مرور اعمال خود درمسير رستگاري و پاكي قرار گيرد و با توبه و استغفار به درگاه خدا ، خود را از پلشتي ها و زشتي ها دور و از اعمال ناپسند اعلام برائت كند.

وي به فصلي در ادبيات با عنوان 'قدريه 'اشاره كرد و گفت : اشعاري با مضمون رمضان ، شب قدر ، حضرت علي (ع) و شهادت وي توسط شاعران مختلف سروده شده كه از آن به عنوان قدريه ياد مي شود.

اين استاد زبان و ادبيات فارسي با بيان اينكه شعرا و ادبا در باب محورهاي مختلف رمضان سروده اند گفت : استقبال از رمضان ، وداع ، ليالي قدر ، شهادت امير المومنين (ع) ، آداب و رسوم روزه داري ، افطار و سحر ، امساك از خوردن و آشاميدن ، تزكيه روح و جسم در اين ماه ، پرهيز از گناه و آلودگي همه و همه مضاميني هستند كه در اشعار شعرا بدان ها اشاراتي شده است .

خالق حنجره سرخ عشق توضيح داد : معارف اخلاقي و آموزه هاي ديني در ادبيات سرزمين ما بيشتر در قالب مثنوي سروده شده كه در اشعار شاعراني همچون مولانا ، عطار نيشابوري ، سنايي ، جامي مي توان آن را به خوبي ديد ، شاعر در مثنوي با بيان يك روايت شيوا و جذاب به توصيف معارف ديني مي پردازد .

شاعر اين مريم هميشه ، به غزلياتي از حافظ با موضوع رمضان اشاره كرد و گفت : حافظ رندانه و قلندرانه به نقد سلوك ديني جامعه زمان خود پرداخته و از زهد فروشي كساني كه با لباس تقوا قصد فريب مردم را دارد انتقاد مي كند و به افشا گري متظاهران ديني و دين مداران دروغين مي پردازد.

وي اضافه كرد : برخي معتقدند كه از غزل هاي حافظ مي توان بوي رمضان ستيزي را استشمام كرد اما اگر در اشعار وي تعمق بيشتري كنيم متوجه مي شويم كه خطاب و انگشت اشاره حافظ به كساني است كه با نام دين با دين تجارت مي كنند آنچنان كه مي گويد :

به مي سجاده رنگين كن گرت پير مغان گويد

كه سالك بي خبر نبود زراه و رسم منزل ها

و يا در جايي ديگر مي گويد :

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند

واندر آن ظلمت شب آب حياتم دادند

چه مبارك سحري بود و چه فرخنده شبي

آن شب قدر كه اين تازه براتم دادند

وي گفت : ناصرخسرو نيز در قصيده اي طولاني عنوان كرده كه كه قدر انسان در شب قدر نهفته است و براي دست يابي به آن بايد در اين شب از آيات قران كريم قرائت كرد تا روشني بخش راه انسان باشد :

اي كه نداني تو همي قدر شب

سوره والليل بخوان از كتاب

قدر شب اندر شب قدر است و بس

برخوان آن سوره و معني بياب

اشعار مولانا نيز به برآورده شدن حاجات در شب قدر و اعجاز آن اشاره دارد :

روا شود همه حاجات خلق در شب قدر

كه قدر ، از چو تو بدري بيافت آن اعزاز

اسماعيل اميني ديگر منتقد و پژوهشگر معاصر در حوزه ادبيات با ياد آوري اينكه شعر فارسي در دوران پس از اسلام پيوستگي زيادي با آموزه هاي ديني داشته است افزود : بخش عمده تعليمات افراد با سواد و هم فرهنگ جامعه در اين مسيرقرار دارد .

خالق اثر لبخند مجاز اظهار داشت : شعر ايران پس از اسلام نيز به فرهنگ اسلامي پرداخته است و همواره رگه هاي مذهبي در آن ديده مي شود ، شب قدر نيز يكي ازاين آموزه ها بوده كه بسياري از شاعران در باب آن سروده اند.

وي با ياد آوري اين نكته كه در شب قدر تكليف و تقديرآدمي رقم زده مي شود اظهار داشت : اين مقوله زمينه قوي از مضامين و اشارات در اختيار شاعران قرار مي دهد تا در محوريت آن بسرايند.

اين اديب و شاعر معاصربا توضيح اين نكته كه پرداختن به مقوله شب قدر از دوره سبك عراقي كه عرفان وارد شعر فارسي شده دراشعار شاعران بيشتر هويدا بوده گفت : بخشي از تعليمات انساني مربوط به نگرش دروني و عقايد فرد است ،آن دسته از شاعراني كه به بحث قدر بيش از ديگران پرداخته اند بر اساس باورهاي دروني بوده است .

اميني نگاه به شعر را دو گونه برون گرا و درون گرا دانست و اضافه كرد : تعاليم ديني و عرفاني به تزكيه درون مي پردازد و شب قدر چون بازنگري درون و بازبيني كارنامه يكساله است اهميت بيشتري براي شاعران داشته است .

وي به بيتي از حافظ شيرازي كه با تلويح اشاره اي به شهادت حضرت علي (ع) دارد اشاره كرد و گفت : در بيت حافظ آمده است :

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند

واندر آن ظلمت شب آب حياتم داد

اميني گفت : اين بيت اشاره به جمله معروف علي (ع) 'فزت و رب الكعبه ' يعني به خداي كعبه كه رستگار شده ام دارد .

استاد زبان و ادبيات فارسي به فضاي كلي فرهنگي جامعه پس از انقلاب اشاره كرد و ادامه داد : اين فضا با فرهنگ ديني ما پيوسته است و اينكه شب قدر در اشعار و نوشته هاي شاعران پس از اين دوران پررنگ تر شده است به تاسي از همين فضا بوده است .

وي ياد آور شد :در سال هاي اخير مشاركت شاعران جوان در پرداختن به مضامين ديني و مناسبتي همچون اعتكاف ، شب قدر ، عاشورا و.. بيشتر شده كه نشان مي دهد تعاليم ديني و مذهبي بخشي گسترده اي از زندگي مردم را تشكيل داده و از فضاي فرهنگي جامعه متاثر شده است .

گزارش : مريم زباندان

1630**1641/668