برنامه پيشنهادي «فخرالدين احمدي دانش آشتياني» براي وزارت علوم

به گزارش روز سه شنبه ايرنا متن برنامه وزير پيشنهادي علوم،تحقيقات و فناوري به شرح ذيل است:



مقدمه

1- نقش راهبردي توسعه علوم، تحقيقات و فناوري در توسعه پايدار و حفظ و ارتقاي موقعيت علمي و اقتدار كشور در منطقه و در سطح بين‌المللي امروزه شناخته شده است و مهم‌ترين عامل در تحقق اهداف سند چشم‌انداز 1404 ايران اسلامي محسوب مي‌شود. دستاوردهاي اين بخش، در رشد و شكوفايي علمي، گسترش مرزهاي دانش و خط‌شكني و نفوذ به حوزه‌هاي انحصاري فناوري‌هاي پيشرفته، همواره در سال‌هاي اخير مورد مباهات مسئولان عالي رتبه كشور و عنايت خاص مقام معظم رهبري بوده است.

در اين ميان نظام آموزش عالي، به دليل سر و كار داشتن با تربيت دانشمندان، متفكران و مديران آينده و شكل دادن به سرمايه انساني كشور، در توسعه و تعالي علمي و فرهنگي همه جانبه و احياي هويت تمدني ايران اسلامي، نقش پيشران و موتور محركه را برعهده دارد.

2- با توجه به نكات ياد شده، نقش كانوني وزارت علوم، تحقيقات و فناوري در راهبري نظام آموزش عالي و تحقيقات برجسته مي‌شود و حساسيت‌هاي موجود نسبت به آن قابل درك است. سياست‌ها و برنامه‌هاي وزارت نيز به همين دليل اهميت مي‌يابد، بر اين اساس برنامه حاضر با هدف ارائه ديدگاه‌ها و اقدامات اين جانب، در صورت كسب راي اعتماد از مجلس محترم شوراي اسلامي با رويكردي آينده‌نگر و رو به جلو تهيه شده است، با اين تاكيد كه بر سرعت توسعه علمي كشور بيافزايد.

3- علاوه بر قوانين مصوب مجلس شوراي اسلامي، اين بخش از 6 سند بالادستي غني و بسيار ارزشمند (سند چشم‌انداز، سياست‌هاي كلي نظام، نقشه جامعه علمي كشور با دانشگاه اسلامي، سياست‌هاي كلي اقتصاد مقاومتي و سياست‌هاي كلي علم و فناوري) برخوردار است كه در واقع راهنماي كلي برنامه‌هاي وزارت براي دولت فعلي و دولت‌هاي بعدي است.

4- چالش بزرگ استفاده از اين اسناد بالادستي در تهيه برنامه‌هاي وزارت، حجم زياد و تنوع راهبردها و اقدام‌هاي در نظر گرفته شده براي پياده سازي و تحقق آنان. توضيح اينكه در قانون برنامه پنجم و ديگر اسناد بالادستي مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام و شوراي عالي انقلاب فرهنگي در مجموع بالغ بر 200 راهبرد و 700 اقدام پيش‌بيني شده است كه به تبع هم‌پوشي بين آنها نيز دور از انتظار نمي‌تواند باشد. بنابراين تدوين و اجراي برنامه بر مبناي اين اسناد، مستلزم اولويت‌بندي، راهبردها و اقدامات مذكور از طريق يك فرآيند علمي است كه تلاش خواهد شد در اين سه ساله باقي مانده از دوره وزارت سازماندهي و اجرا شود.



بخش اول- چشم‌انداز موفقيت، رويكردها و اصول حاكم بر برنامه‌ها



1- چشم‌انداز موفقيت وزارت در پايان دوره دولت يازدهم

هدف كلي برنامه يا به بيان ديگر چشم‌انداز موفقيت برنامه پيشنهادي در پايان دوره دولت يازدهم را مي‌توان در سه بخش خلاصه كرد:

1- 1- ارتقاي چشم‌گير شاخص‌هاي رشد علمي و توسعه فناوري كشور براي نزديك شدن به هدف سند چشم‌انداز 1404: سند نقشه جامع علمي كشور و سياست‌هاي كلي علم و فناوري

1-2- دستيابي دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي و پژوهشي به سطحي از توانمندي كه بتوانند:

- كيفيت و عملكردي در تراز منطقه‌اي و جهاني (500 دانشگاه برتر دنيا) داشته باشند

- از استقلال عملياتي و پويايي لازم با حداقل تاثيرپذيري از تحولات سياسي و منابع دولتي برخوردار باشند

- به التزام اجتماعي خود در توسعه سرمايه‌ انساني دانشمند و فرهيخته؛ اعتلاي دانش و فرهنگ جامعه؛ توليد علم و ايفاي نقش مؤثر در فرايند تبديل علم به فناوري‌هاي نوين و تجاري‌سازي آنها در خدمت اقتصاد مبتني بر دانش عمل كنند.

1-3- برقراري و نهادينه شدن يك فرايند علمي و منسجم، سياست‌گذاري علوم، تحقيقات و فناوري در سطح ملي، در چارچوب تقسيم كار ملي در نظام علم و فناوري.



2- رويكردها و اصول حاكم بر برنامه‌ها

تنظيم و اجراي اين برنامه‌ها در رويكردها و اصول زير مبتني است:

2-1- اولويت‌بندي راهبردها و اقدامات مندرج در اسناد بالادستي عطف و تلاش براي پياده سازي راهبردهاي اولويت‌دار در 3 سال باقيمانده از دولت يازدهم.

2-2- حفظ استقلال عملياتي دانشگاه‌ها و مراكز علمي و تحقيقاتي همراه با پاسخگويي و التزام اجتماعي.

2-3- كاهش نقش تصدي‌گري وزارت علوم و كوچك‌سازي آن

2-4- حفظ كيفيت آموزش عالي و اعتبار علمي رشته‌ها و مدارك



1ـ2 بازنگري در ضوابط و استانداردهاي توسعه رشته‌ها و موسسات آموزش عالي، در چهارچوب طرح آمايش آموزش عالي.

1ـ3 حمايت از دانشگاه‌هاي پيشتاز در گسترش مرزهاي دانش و فناوري و كسب مرجعيت علمي در منطقه و جهان، و تبديل شدن به الگوي كيفي براي موسسات آموزش عالي نوپا، با هدف ارتقا جايگاه جهاني كشور در علم و فناوري و تبديل ايران به قطب علمي و فناوري جهان اسلام (سياست‌هاي كلي علم و فناوري، بند 1-2).

1ـ4 حمايت موثر از حفظ و ارتقاي كيفيت تحصيلات تكميلي در دانشگاه‌ها، با توجه به توسعه كمي آنها.

1ـ5 افزايش قانونمند و برنامه‌ريزي شده نقش و مشاركت بخش غيردولتي در حوزه علم و فناوري.

1ـ6 تشويق و حمايت از فرايند خود ارزيابي علمي در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي.

1ـ7 تشويق و حمايت از انجمن‌هاي علمي، در ارزيابي مستقل كيفيت و اعتباربخشي آموزش عالي.

1ـ8 حمايت از ارتقاي كيفيت و اعتبار بين‌المللي مجلات علمي كشور و ارتقاء جايگاه مركز ISCو تبديل ايران به مركز ثبت مقالات علمي و جذب نتايج پژوهش‌هاي محققان، نخبگان علمي و نوآوران ساير كشورها به ويژه جهان اسلام (سياست‌هاي كلي علم و فناوري، بند 6-4)

1ـ9 بررسي و ريشه‌يابي عوامل منجر به رواج فرهنگ مدرك‌گرايي در جامعه و اتخاذ سياست‌هاي مناسب براي تعديل آن، با هدف ارتقاء كيفيت آموزش عالي و هدف جلوگيري از شيوع تقلب علمي.



2. حمايت از فرايند تبديل علم به فناوري‌هاي مفيد مورد نياز و تجاري سازي آنها در خدمت اقتصاد دانش‌بنيان امروز



2ـ1 تلاش براي پياده‌سازي راهبرد 'جهت دادن چرخه علم و فناوري و نوآوري، به ايفاي نقش موثر در اقتصاد' (نقشه جامع علمي كشور، فصل 4، بند 2- 4، راهبرد كلان 3) و تحقق هدف كلان ' افزايش سهم توليد محصولات و خدمات مبتني بر دانش و فناوري داخلي به بيش از 50 درصد توليد ناخالص داخلي كشور' (زيرفصل 2-2، بند 5، اهداف كلان نظام علم و فناوري) از طريق گسترش همكاري و تعامل فعال سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوري با ساير كشورها و مراكز علمي و فني معتبر منطقه‌اي و جهاني به ويژه جهان اسلام همراه با تحكيم استقلال كشور (سياست‌هاي علم و فناوري بند 6)

2ـ2 تسهيل و حمايت از توسعه شركت‌هاي دانش بنيان، به ويژه شركت‌هاي دانش بنيان دانشگاهي با مشاركت هيات علمي و بخش خصوصي.

2ـ3 'تسهيل مراحل راه‌اندازي و فعاليت شركت‌هاي دانش‌بنيان اعم از اخذ پروانه و مجوز، امور واردات و صادرات، بيمه و رفع موانع استقرار آنها رد شهرها' (نقشه جامع علمي كشور، فصل 4، بند 2-4، راهبرد كلان 3، اقدام 7).

2ـ4 افزايش اثربخشي پارك‌هاي علم و فناوري كشور، به نحوي كه استقرار و سرمايه‌گذاري شركت‌هاي دانش‌بنيان در آنها جاذبه حداكثري داشته باشد.

2ـ5 توسعه پژوهشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي كاربردي در شهرستان‌ها، متناسب با نيازهاي واقعي آنها.

2ـ6 ارتقاي نقش دانشگاه‌ها در چرخه توليد و تبديل علم و فناوري (از ايده تا بازار)، از جمله:

-گسترش مراكز رشد فناوري در دانشگاه‌ها، به نحوي كه در هر دانشگاه بزرگ و متوسط يك مركز رشد و كارآفريني وجود داشته باشد.

-آشنا كردن استادان دانشگاه‌ها با روش‌هاي كاربردي كردن و تجاري‌سازي نتايج علمي و پژوهشي.

-افزودن درس‌هاي مرتبط با تجاري‌سازي علم و فناوري و كارآفريني، به درس‌هاي اختياري رشته‌هاي دانشگاهي.



3ـ حركت به سوي الگوي اسلامي- ايراني دانشگاه و توسعه پايدار علم و فناوري

برنامه‌هاي وزارت براي حركت در جهت تحقق نقش و رسالت‌هاي مختلفي كه در سند دانشگاه اسلامي براي آموزش عالي كشور ترسيم شده است، به شرح زير است:

(سند دانشگاه اسلامي، فصل اول، ماموريت):

... آموزش عالي كشور بايستي، مبدا تحولات علم و فرهنگ باشد. احياي هويت تمدني اسلامي و پيشرفت جمهوري اسلامي مستلزم رشد متوازن و همه جانبه ابعاد علمي، فرهنگي، سياسي و اجتماعي كشور است كه در مسير تعالي آن آموزش عالي كشور نقش پيشران و موتور محركه را برعهده خواهد داشت.

آموزش عالي كشور رسالت‌هاي مختلفي در ابعاد فرهنگي- تربيتي، آموزشي، پژوهش‌ و فناوري و مديريتي بر عهده دارد كه بايستي آنها را به صورت نظام‌واره لحاظ كرد كه مهم‌ترين آنها عبارتند از:

*تربيت متخصصين متعهد، خلاق، متخلق، ماهر و كارآفرين.

*توليد انتقال و انتشار علم و فناوري در خدمت نيازهاي جامعه اسلامي

*ساختاري كارآمد و اثربخش با تعامل سازنده و اثرگذار در سطوح ملي، منطقه‌اي و فراملي

3ـ1 اولويت‌ بندي راهبردها و اقدام‌هاي پيش‌بيني شده در سند دانشگاه اسلامي (فصل‌هاي 5 الي 8)، براي اجرا از طريق يك فرايند علمي و رايزني با صاحبنظران دانشگاهي و حوزوي.

3ـ2 مشاركت دادن دانشگاه‌ها در تعريف و اصول و معيارهاي الگوي اسلامي ـ ايراني دانشگاه، شامل: احياي تاريخ علمي و فرهنگي مسلمانان و ايران و الگوسازي از مفاخر و چهره‌هاي موفق عرصه علم و فناوري (بند 5-4 سياست‌هاي كلي علم و فناوري)

«تبيين و ترويج سبك زندگي اسلامي- ايراني» با رويكرد تمدن‌سازي نوين اسلامي' (راهبرد 17 فصل 5 سند دانشگاه اسلامي)



اصول و مباني تعريف شده در فصل‌هاي 1- 3 سند دانشگاه اسلامي

3.3 برقراري ارتباط مستمر(همايش‌هاي ادواري، كانون‌هاي نظريه‌پردازي...) بين صاحبنظران حوزه و دانشگاه براي پژوهش و تعريف روزآمد اصول و معيارهاي الگوي اسلامي-ايراني دانشگاه (بند 9 اصول و مباني، فصل 2سند دانشگاه اسلامي: 'وحدت در هدف و تعامل و همكاري همه جانبه علمي، سياسي، فرهنگي، اجتماعي و هنري حوزه و دانشگاه') و اتخاذ رويكرد مناسب نسبت به علوم انساني، در يك فرآيند مشاركتي.

3.4 تلاش جدي براي عملياتي كردن رهنمودهاي مقام معظم رهبري و اصول ارزشي مندرج در نقشه جامع علمي كشور و سند دانشگاه اسلامي، در برقراري فضاي آزادانديشي و خردورزي در دانشگاه‌ها از طريق بازنگري در قوانين و مقررات موجود و يا تدوين مقررات جديد:

*آزاد انديشي و تبادل آرا و تضارب افكار (نقشه جامع علمي،‌بند5، زيرفصل1-1، ارزش‌هاي بنيادين)

*تعميق خردورزي و عقلانيت و تقويت روحيه آزادانديشي و خلاقيت در دانشگاه‌ها: (سند دانشگاه اسلامي فصل4، بند4، اهداف كلان)

*تقويت منطق خردورزي و روحيه آزادانديشي و بازنگري در فضاي عمومي و علمي دانشگاه (سند دانشگاه اسلامي، راهبرد 7فصل 5)

*تامين زيرساختهاي حقوقي لازم جهت توسعه آزادانديشي و بازنگري در قوانين موجود با هدف حمايت از روحيه خردگرايي و آزادانديشي و پرسشگري(سند دانشگاه اسلامي، فصل5، راهبرد7، اقدام 7-1)

*تشكيل كرسي‌هاي نظريه پردازي و تقويت فرهنگ كسب و كار دانش بنيان و تبادل آرا و تضارب افكار و آزادانديشي علمي (سياست‌هاي كلي علم و فناوري، بند ب4)



3.5 رفع موانع فضاي آزادانديشي و نشاط علمي و اجتناب از ايجاد فضاي امنيتي در دانشگاه، از جمله:‌

*تعامل با تشكل‌هاي دانشجويي و قانونمند كردن فعاليت آنها، با حفظ محوريت فعاليت علمي در دانشگاه و احترام به قداست علم و فضاي آموزش عالي (توجه به قداست علم و فضاي آموزش عالي و تلقي عبادت از تعلم و تكريم عالم و متعلم(سند دانشگاه اسلامي، فصل2، بند3اصول و مباني).

اين براي يك دانشگاه افتخار نيست كه مسائل اساسي آن تحت‌الشعاع مسائل كوچك و كم اهميت و احياناً تحت تأثير جريان‌هاي سياسي واقع شود. فضاي دانشگاه بايد يك فضايي باشد كه در آنجا علم و عالم بتواند زيست مناسب خودش را داشته باشد. (بيانات مقام معلم رهبري در ملاقات با دانشگاهيان، 15 مرداد 1392)

*محدود كردن دخالت نهادهاي بيروني، در جهت برقراري و حفظ سلامت فضاي آزادانديشي و پرسشگري در دانشگاه (برنامه‌ريزي و تدوين ضوابط و مقررات جامع جهت ممانعت از مداخلات برون دانشگاهي در مقوله آزادانديشي، خردورزي و پرسشگري(سند دانشگاه اسلامي، فصل5، راهبرد 7، اقدام 7-2)

*اجتناب از برخوردهاي انضباطي با رويكرد سياسي و امنيتي و پذيرش و تحمل روحيه نقد و پرسشگري دانشجو و اعتماد به درست كار و درست انديش بودن قاطبه دانشجويان و هيأت علمي، بر اساس اصل برائت اسلامي.



3.6 احترام به كرامت هيأت علمي و اجتناب از برخوردهاي دور از شأن با آنان در فرآيندهاي گزينش و امتيازدهي فرهنگي، بر اساس ارزش‌هاي بنيادين نقشه جامع علمي كشور (توجه به اصل عقلانيت، تكريم علم و عالم، ارزشمندي ذاتي علم، فصل 1، بند6)، و از طريق بازنگري در آئين‌نامه‌ها و دستورالعمل‌هاي مربوط با هدف ارتقاء منزلت استادان، محققان و دانش‌پژوهان (برگرفته از سياست‌هاي كلي علم و فناوري، بند 4-4)



3.7 بهبود معيشت اعضاي هيأت علمي، در جهت ايجاد فراغ بال براي تمركز فعاليت‌ها به آموزش و پژوهش كيفي و افزايش بهره‌وري و اثر بخشي آنان در تحق مأموريت‌هاي دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها (سياست‌هاي كلي علم و فناوري بند4-4)



3.8 تأمين امكانات رفاهي مناسب براي دانشجويان (اسكان، تغذيه، بهداشت، ...)در جهت احترام به كرامت انساني دانشجو، اميد بخشي و شكوفايي استعدادها، بويژه در تحصيلات تكميلي.



4-تعامل فعال با محيط منطقه‌اي و بين‌المللي (ديپلماسي علمي و فرهنگي)

4.1 حمايت از تعامل اثربخش علمي و فرهنگي، دانشگاه‌هاي كشور با دانشگاه‌ها و مراركز آموزش عالي ديگر كشورها به ويژه در جهان اسلام (سند دانشگاه اسلامي، فصل5 راهبرد 12) و تعامل فعال و اثرگذار در حوزه علم و فناوري با كشورهاي ديگر، به ويژه كشورهاي منطقه و جهان اسلام، (نقشه جامع علمي كشور، زير فصل 4-2، راهبرد كلان9).

4.2 حمايت از تعامل دانشگاه‌هاي مرزي با دانشگاه‌هاي كشورهاي همسايه.

4.3 اتخاذ الگوي مناسب جذب، توسعه و بهره‌گيري از دانش و فناوري جهاني، در جهت تحقق اهداف كلان نظام علم و فناوري كشور:

*دستيابي به توسعه علوم و فناروي‌هاي نوين و نافع‌، متناسب با اولويت‌ها و نيازها و مزيت‌هاي نسبي كشور و انتشار و به كارگيري آنها در نهادهاي مختلف آموزشي و صنعتي وخدماتي (نقشه جامع علمي كشور زيرفصل2-2، بند4)

*استفاده از ظرفيت‌هاي علمي و فني ايرانيان مقيم خارج و جذب متخصصان و محققان برجسته ساير كشورهاي به ويژه جهان اسلامي (سياست‌هاي كلي علم و فناوري، بند3-6)



5-1- تلاش براي يافتن راهكارهاي مناسب و قانونمند مناسب و قانونمند تامين مالي آموزش عالي و تحقيقات در جهت اجتناب از روي آوردن دانشگاه‌ها به شيوه‌هاي نامطلوب براي درآمدزايي و تامين منابع مالي و تحت‌الشعاع قرار گرفتن فعاليت‌هاي آكادميك و كيفيت و اعتبار علمي دانشگاه

5-2- تلاش براي بالابردن سهم آموزش عالي در بودجه عمومي دولت، حداقل به ميزان يك درصد از حدود 1و نيم درصد فعلي به حداقل 2.5 درصد

5-3-تلاش براي بالابردن تدريجي سهم تحقيقات در توليد ناخالص ملي از كمتر از 1 درصد فعلي به حداقل 2 درصد و متعاقبا به 4درصد توليد ناخالص داخلي تا پايان سال 1404 با توجه به بند 2-8 سياست‌هاي كلي علم و فناوري ابلاغي مقام معظم رهبري

5-4 حمايت از جذب دانشجو از كشورهاي همسايه و منطقه با حفظ كيفيت دانشگاه

5-5 تدوين و پيشنهاد لايحه قانوني به مجلس شوراي اسلامي براي تصويب قانوني نحوه اعمال، براي اصل سي ‌ام قانون اساسي در زمينه آموزش عالي رايگان تا سرحد خودكفايي به منظور تامين بخشي از منابع مالي دانشگاه‌ها از محل شهريه و اعطاي وام و تسهيلات به دانشجويان با توان مالي محدود.



اصلاحات ساختاري در سطح دانشگاه وزارت و فرا وزارتي

برنامه‌هاي وزارت براي پياده سازي راهبرد اصلاح ساختارها و نهادهاي علم و فناوري انسجام بخشيدن به آنها و هماهنگ سازي نظام تعليم و تربيت در مراحل سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي نقشه جامع علمي كشور فصل 4 بند 2-4 راهبرد كلان 1) به شرح زير است:

6-1 نهادينه كردن استقلال عملياتي دانشگاه در برابر پاسخگويي و التزام اجتماعي

- بهره‌گيري از تمامي ظرفيت‌هاي قانوني بند ب ماده 20 برنامه پنجم تهيه و تصويب آئين‌نامه‌هاي جديد مورد نياز، در جهت تعريف دقيق و شفاف سازي جايگاه و اختيارات هيأت‌هاي امنا از جمله:

شايسته‌سالاري و مشاركت دادن اعضاي هيأت علمي در فرايند انتخاب مديران دانشگاه

افزايش اختيارات دانشگاه‌ها در استخدام و ارتقاء هيأت علمي و كاركنان

بازنگري آئين‌نامه مالي معاملاتي، در جهت تسهيل گردش كار امور مالي معاملاتي دانشگاه



6-2 تعديل روند تمركزگرايي و تصدي‌گري وزارت و تبديل نقش آن به سياستگذاري، ظرفيت‌سازي، حمايتي و ارزيابي

-اصلاح برخي سياست‌هاي تمركزگرايانه به منظور جلوگيري از آسيب‌هاي جدي به بنيان‌ها و عوامل موفقيت آموزش عالي در درازمدت از جمله:

ارزيابي تجربه برگزاري آزمون‌هاي تخصصي و پذيرش متمركز دانشجو در دوره‌هاي كارشناسي ارشد و به ويژه دكتري توسط سازمان سنجش و تجديد نظر در نحوه پذيرش دانشجو در تحصيلات تكميلي با مشاركت دانشگاه‌ها با توجه به بند 2-2 سياست‌هاي كلي علم و فناوري مبني بر اصلاح نظام پذيرش دانشجو و توجه ويژه به استقلال و علاقمندي دانشجويان در انتخاب رشته تحصيلي و افزايش ورود دانشجويان به دوره‌هاي تحصيلات تكميلي



ارزيابي نقش فعلي سازمان سنجش آموزش كشور و ظرفيت آن براي اجراي ماموريت‌هاي جديد:

برگزاري آزمون‌هاي عمومي مانند GREمتداول در بساري از كشورها به جاي آزمون‌هاي متمركز تخصصي و دخالت در پذيرش دانشجو بويژه در تحصيلات تكميلي

ايفاي نقش در ارزيابي كيفيت و اعتبار بخش آموزش عالي به روش‌هاي علمي (با توجه به قانون جديد پذيرش دانشجو)

6-3 انسجام بخشي به فرايندهاي و نهادهاي سياست‌گذاري علم و فناوري

تعامل با شوراي عالي انقلاب فرهنگي، در جهت هماهنگي و انسجام بخشي به مراكز متعدد تصميم گيري و سياست‌گذاري در سطح فرا وزارتي (كميسيون‌هاي شوراي عالي، ستاد راهبردي نقشه جامع علمي كشور، شوراي عتف، معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري

هماهنگي بين شوراي عتف و معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري، به ويژه در تصويب طرح‌هاي ملي

همكاري وزارت با معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري جمهوري در جهت تجاري سازي دستاوردهاي پژوهشي دانشگاه‌ها، انتقال دانش فني به صنعت، و توسعه شركت‌هاي دانش بنيان دانشگاهي

سيام**9121**1429