به اعتقاد بسیاری از كارشناسان، وابستگی ایران به منابع زیر زمینی از جمله نفت از مشكلات ریشه ای اقتصاد كشور است و توجه به منابع روی زمین همانند گیاهان دارویی از جمله راهكارهای رفع این مشكل است.
گیاه شناسان حدود هشت هزارگونه گیاهی كه دو هزارو 300 گونه آنها جزو گیاهان معطرو دارویی هستند را درایران شناسایی كرده و پژوهش ها برروی مواد موثر این گیاهان نشان می دهد برخی از این گونه های دارویی انحصاری و بومی كشور، دارای ارزش دارویی و صنعتی بالایی هستند.
ایران از دیرباز مهدعلم و تمدن بشری و از نظرعلوم پزشكی و طب، دستاوردهای علمی علما و دانشمندان مشهور و كم نظیر این مرز و بوم بویژه شیخ الرییس ابوعلی سینا از منابع معتبرعلمی و دروس دانشگاهی كشورهای پیشرفته محسوب می شود.
در همین راستا؛ برنامه ریزی جامع برای گیاهان دارویی می تواند علاوه بر دست یابی به مدیریت توسعه پایدار در این بخش بالاخص در ابعاد كلان توسعه اقتصادی، زیست محیطی، بهداشتی (خودكفایی دارویی)، اشتغال، امنیت غذایی وذخایرژنتیكی درعرصه ملی و جهانی به عنوان یك منبع درآمد ارزی مناسب برای كشور موثر باشد.
وجود برنامه ای جامع وهماهنگ بین مراكز تحقیقاتی، آموزشی واجرایی و نیزتخصیص اعتبارات لازم دراین امر می تواند راهگشای توسعه گیاهان دارویی در كشور باشد.
ازهمین رو باید نیازهای تحقیقاتی و اجرایی كشور توسط یك نظام مدیریتی و جامع نگر تعیین و راهبردهای مناسب به منظور توسعه در امر تولید و فرآوری گیاهان دارویی اندیشیده شود.
*** وضعیت فعلی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در ایران
در شرایطی كه امروزه استفاده از داروهای گیاهی و مواد آرایشی با منشاء گیاهی در كشورهای توسعه یافته رو به فزونی گذاشته و 71 درصد از داروهای مصرفی آلمان، 35 درصد در سوییس، 25 درصد در آمریكا و انگلیس، 40 درصد در ژاپن و 50 درصد در چین و هند را داروهای گیاهی تشكیل می دهد، این مقدار در ایران به حدود چهار درصد می رسد.
براساس اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی؛ حدود 300 قلم دارو و 60 قلم تركیبات آرایشی تولیدی در كشور منشاء گیاهی دارند كه برای تولید آنها از 90 گونه گیاهی استفاده می شود.
برهمین اساس، حدود 50 گونه گیاه دارویی در نقاط مختلف كشور در سطح وسیع كشت وی شود كه به عنوان نمونه می توان زیره، گشنیز، رازیانه، آویشن، بابونه، همیشه بهار، سنبل الطیب و گل محمدی را نام برد.
در سالهای اخیر بالغ بر 100 شركت خصوصی با هدف خرید، تولید و توزیع گیاهان دارویی در بازارهای داخلی و خارجی در كشور به ثبت رسیده كه از این تعداد تنها 35 شركت به كار تولید داروهای گیاهی فعالیت دارند.
در سایه برنامه ریزی مناسب و تدابیر جدی مسوولان ذیربط ؛ دور از ذهن نخواهد بود كه ایران با توجه به استعدادهای بومی وجغرافیایی، بتواند رتبه خود را از نظر طب سنتی وعلوم گیاهان دارویی ارتقا بخشد و به جایگاه واقعی در سطح جهانی دست یابد چرا كه براساس سند ملی چشم انداز 20 ساله (افق 1404) باید در زمره 12 كشور برتر در زمینه گیاهان صنعتی و دارویی به منظور توسعه اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی قرار گیرد.
كارشناسان علوم دارویی معتقدند: طب سنتی و حوزه گیاهان دارویی یكی از قابلیت های دست نخورده و بكر سرزمینی ایران است و با توجه به ظرفیت اقلیمی كشورمان و دانش فنی كه محققان داخلی از آن برخوردارند، صنعت گیاهان دارویی می تواند به عنوان صنعتی نوپا و درآمدزا برای رونق اقتصادی كشور به حساب آید.
آنان می گویند: در سالهای اخیر با تغییرفرهنگ مصرف داروهای گیاهی و نیز كاهش نسبی قیمت این داروها، اعتماد مردم نسبت به داروهای گیاهی بیشتر شده بطوری كه امروزه شاهد رونق و تنوع داروهای گیاهی در داروخانه ها بوده و نسخه های حاوی این داروها افزایش قابل توجهی پیدا كرده است.
كارشناسان علوم دارویی اضافه می كنند: حمایت دولت و قرار گرفتن داروها در لیست بیمه ای، علاوه بر افزایش قدرت خرید مردم ، رغبت پزشكان برای تجویز این قبیل داروها را باعث می شود.
به باور این كارشناسان، مصرف داروهای گیاهی علاوه بر صرفه اقتصادی، به لحاظ حفظ سلامتی نسبت به استفاده از داروهای شیمیایی كه دارای عوارض جانبی زیادی است، دارای ارزش بوده و می تواند برای نظام سلامت كشور مفید باشد.
*** تنها 100 گونه گیاه دارویی در ایران از اهمیت دارویی و صنعتی برخوردار است
معاون طب سنتی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی با اشاره به شناسایی هشت هزار گونه گیاهی در جهان گفته است: از این تعداد تنها یك هزار و 800 گونه گیاهی در ایران ارزش دارویی و قابلیت درمانی دارد.
«محمود خدادوست» بااشاره به پراكندگی و تنوع كشت گیاهان دارویی و اینكه سطح زیركشت این گیاهان به طور دقیق مشخص نیست، افزوده است: هم اكنون تنها حدود 100 تا 200 گونه گیاهان دارویی در ایران از اهمیت دارویی و صنعتی برخوردارند.
وی سهم صادرات سالانه ایران از تولید گیاهان دارویی را كمتر از یك هزار تن اعلام و اضافه كرده است: در حالی كه گردش مالی سالانه گیاهان دارویی در برخی كشورهای تولیدكننده این محصول حدود 114 میلیارد دلار است، این رقم در ایران اكنون كمتر از 50 میلیون دلار در سال است كه به صورت خام و فرآوری نشده صادر می شود.
خدادوست ، گونه های دارویی نظیر زعفران، آویشن، باریجه، بومادران، گزنه، گلپیر، گشنیز، گل راعی، شیرین بیان، كتیرا، اسطوخودوس و بادرنجبویه را از مهمترین و پرمصرف ترین گونه های دارویی در كشور معرفی كرده و گفته است: روند گیاه درمانی در كشور سنتی و غیربهداشتی است و فقط در عطاری ها عرضه می شود.
*** طریقه مصرف گیاهان دارویی
گیاهان دارویی و معطر به شكل های تازه خوری، خشك شده یا كنسرو شده ، فرآوری شده با استفاده از حرارت و استحصال مواد موثره در صنعت مصرف می شود و روش تهیه برخی از اشكال مصرفی این داروها به صورت دم كرده، جوشانده ملایم، جوشانده معمولی و خیسانده است.
اگر نحوه آماده سازی داروهای گیاهی و تحویل آنها به مردم به نحو صحیح انجام نگیرد خواص درمانی گیاه از بین رفته یا تقلیل می یابد كه این مساله موجب عدم تاثیر گیاه در درمان بیماری خواهد شد.
كشت در زمینی كه از نظر موادخاص مورد نیاز گیاه كمبود داشته باشد، عدم مبارزه صحیح با آفات و بیماری های گیاهان دارویی كشت شده، رعایت نكردن زمان مناسب برداشت (برحسب وضعیت هوا وساعات روز)، خشك كردن گیاه درشرایط نامناسب (ازنظر درجه حرارت، مدت زمان خشك كردن یا سرعت خشك كردن)، عدم نگهداری صحیح و بسته بندی نامناسب و تقلبات دارویی ازجمله مواردی است كه باعث كاهش اثربخشی گیاهان دارویی می شود.
مسوول بهره برداری از محصولات فرعی مراتع اداره كل منابع طبیعی وآبخیزداری استان مركزی می گوید: در حالی كه سرانه مصرف داروهای گیاهی در كشور 130 گرم است، این رقم در استان مركزی 100 گرم می باشد.
«محسن چقایی» اظهاركرد: بالارفتن تقاضای شركت های داروسازی به منظور جایگزینی استفاده از موادشیمیایی و نیز افزایش درآمد بهره برداران نسبت به سایر كشت ها، از دلایل رشد سرانه مصرف گیاهان دارویی در سال های اخیر بوده است.
وی افزود: اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مركزی به كشاورزان علاقه مند برای كشت گیاهان دارویی كه دارای زمین قابل كشت و آب كافی باشند؛ وام كم درصد با خواب پنج ساله پرداخت می كند.
وی بیان كرد: در اجرای این طرح به ازای هر هكتار زمین كشاورزی مبلغ 20 میلیون تومان با همكاری و مشاركت بانك كشاورزی پرداخت خواهد شد.
چقایی گفت: تمامی كشاورزان می توانند برای كشت گل محمدی و ترویج گیاهانی از قبیل گل گاو زبان، اسطوخودوس و غیره كه دارای صرفه اقتصادی هستند، تقاضای دریافت وام كم بهره داشته باشند.
به گفته این كارشناس ارشد اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مركزی، امسال 107 میلیون تومان وام كم بهره به 9 بهره بردار استان جهت كشت گیاهان دارویی داده شده است.
چقایی افزود: این كشاورزان مجموعا در 6،5 هكتار از مزارع خود اقدام به كشت گیاهان دارویی كرده اند.
وی با این توضیح كه ترویج كشت گیاهان دارویی از نابودی این گونه ها جلوگیری می كند، برای مثال گفت: گل محمدی در سال چهارم به حداكثر میزان گل دهی خود به مقدار حدود چهار تن در هكتار می رسد كه از قرار هر كیلوگرم حدود 10 هزار تومان، سود نصیب كشاورزان خواهد شد.
وی افزود: با توجه به شرایط آب و هوایی استان مركزی، در اجرای تبصره 7 ماده 3 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع كشور، بهره برداری از باریجه و كتیرا نیز باید در قالب طرح مصوب انجام شود كه متقاضیان بومی در اولویت قرار دارند.
چقایی با ابرازتاسف ازاینكه شیره های باریجه بطور كامل و به صورت خام به خارج صادر می شود و در ایران هیچگونه فرآوری صورت نمی گیرد، گفت: از شیره های باریجه برای تثبیت كننده ادكلن و عطر استفاده می شود و بهترین چسب الماس و یك ماده منفجره از آن استحصال می شود.
مسوول بهره برداری از محصولات فرعی مراتع اداره كل منابع طبیعی وآبخیزداری استان مركزی افزود: هركیلوگرم ازاین شیرابه باقیمت حدود 140 هزارتومان از صادركنندگان خریداری و پس ازفرآوری دركشورهای دیگر با قیمت هایی سرسام آور وارد كشورمان می شود.
چقایی اظهاركرد: برای جلوگیری از خطر انقراض گیاهان دارویی در مراتع استان مركزی؛ یگان حفاظت اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری از بهره برداری های غیرمجاز جلوگیری به عمل آورده و متخلفان را به مراجع ذیصلاح معرفی می كند.
وی گفت: مردم در صورت مشاهده هرگونه تخلف و تعدی به مراتع و بهره برداری از گیاهان دارویی، مراتب را به ادارات منابع طبیعی شهرستان ها و یا با شماره تلفن 1504 اطلاع دهند.
مسوول بهره برداری از محصولات فرعی مراتع اداره كل منابع طبیعی وآبخیزداری استان مركزی گفت: تاكنون بیش از یك هزار و 200 گونه گیاهی درسطح این استان جمع آوری شده و حاصل آن تولید 227 گونه گیاه دارویی بوده است.
چقایی اظهاركرد: براساس سیاست سازمان وقوانین مربوطه؛ اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مركزی از سال 1372 تاكنون 37 طرح بهره برداری كتیرا و باریجه درسطح 103 هزارو 946 هكتار شامل 21 طرح درسطح 55 هزارو 19 هكتار مربوط به باریجه و 16 طرح در سطح 48 هزار و 927 هكتار مربوط به كتیرا، به اجرا درآورده است.
وی گفت: با توجه به شرایط آب وهوایی و رویش مناسب گیاهان دارویی دراستان مركزی، متقاضیان بهره برداری از این گونه های گیاهی می توانند با اداره كل منابع طبیعی وآبخیزداری استان قرارداد ببندند كه این امر علاوه بر اشتغالزایی در سال های بهره برداری، احیای دوباره گیاهان دارویی و صنعتی در دیمزارهای ملی تخریب شده را به دنبال خواهد داشت.
معاون برنامه ریزی و سرمایه گذاری سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مركزی نیز می گوید: سه واحد فعال شامل شركت های داروسازی ابن ماسویه (در زرندیه)، باریج اسانس و كشت و صنعت گلكاران (در دلیجان) در زمینه تولید داروهای گیاهی در حوزه سلامت كار می كنند.
«مرتضی طاهری نژاد» افزود: محصول تولیدی این واحدها سالانه پنج هزار و 325 تن نشاسته ذرت دارویی، عصاره های گیاهی، انواع داروهای گیاهی به شكل قطره، قرص، كپسول، شربت ومحلول، پودر یا دانه، محصولات آرایشی پوست، حالت دهنده و ژل مو، افزودنی های موادغذایی، انواع داروهای دامپزشكی و اسانس های گیاهی، روغن شربت اسانس ، گلاب و عرقیات از گیاهان است.
به گفته او، برای این سه واحد صنعتی در مجموع حدود 500 میلیارد ریال سرمایه گذاری شده و میزان اشتغالزایی آنها 469 نفر است.
وی افزود: شركت «باریج اسانس» تولیدكننده محصولات پزشكی از میان واحدهای سه گانه فعال در زمینه تولید داروهای گیاهی استان مركزی؛ از حیث تولید كالاهای مربوط به نسخ پزشكی و كیفیت محصول، جزو واحدهای شاخص كشور محسوب می شود.
طاهری نژاد اظهاركرد: با اینكه تمامی واحدهای یادشده، ظرفیت صادرات دارند ولی چون صدور كالا از گمركات استان مركزی انجام نمی شود بنابراین میزان صدور كالا و درآمد ارزی عاید شده، مشخص نیست.
وی گفت: برای رفع این مشكل با همكاری حوزه معاونت بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت ، موضوع صدور داروهای گیاهی و ثبت آن از طریق گمركات استان مركزی در حال انجام است.
وی ادامه داد: هم اكنون دو جواز تاسیس توسعه نیز برای شركت های كشت و صنعت گلكاران و باریج اسانس با هدف افزایش ظرفیت و نوع محصول تولیدی، میزان سرمایه گذاری و اشتغالزایی آنها صادر شده است.
طاهری نژاد افزود: تولید داروهای گیاهی در استان مركزی با توجه به مزیت های آن در حوزه سلامت، توجیه اقتصادی دارد و چنانچه متقاضیان تمایل به سرمایه گذاری دراین زمینه داشته باشند، سازمان صنعت، معدن و تجارت و دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی استان حمایت های لازم پیش بینی شده در قانون را انجام می دهند.
گزارش: احمد الهی
588/559
اراك - ایرنا - گیاهان دارویی علاوه بر تاثیر مستقیم در سلامت جامعه و درمان دردهای جسم و روح افراد در صورت توسعه و بهره برداری صحیح نقش مهمی در درمان دردهای اقتصادی كشور از جمله تك محصولی بودن خواهد داشت.
