نخستین تفسیر موضوعی قرآن كریم از كه بود؟

خبرگزاری دانا در مقدمه گفت و گوی خود با حجت الاسلام والمسلمین میرلوحی نوشت: آیت الله سیدمحمد باقر موحد ابطحی، عالمی است كه در ایام طاغوت، توانست نخستین موسسه تحقیقاتی جمعی به نام موسسه الامام المهدی را در قم تاسیس كند و فقیهی است كه تالیف نخستین تفسیر موضوعی قرآن در عالم تشیع به نام وی ثبت شده است.

علاوه بر آن، ایشان اقدام به تالیف بیش از 300 جلد كتاب در دوران حیاتش كرده كه می توان اشاره ای داشت به صحیفه های ائمه اطهار كه مجموعه ای است از ادعیه های پیامبر و اهل بیت عصمت كه نزدیك به 5 دهه را بی وقفه مشغول به تحقیق، مطالعه و تالیف آنها، گذران عمر كرده است.

این ها تنها عناوینی است از ماحصل یك عمر زندگی دینی آن عالم وارسته كه تحسین و تمجید همه عالمان و فقیهان معاصر خود را برانگیخته است. علمایی كه هر یك به تنهایی كوهی از ثمرات و بركاتی را در جامعه از خود بر جای گذاشته اند.

برهمین اساس پای صحبت های حجت الاسلام والمسلمین سید مصطفی میرلوحی پسر خواهر آن مرحوم نشستیم تا بیشتر از مقامات و اقدامات آیت الله سیدمحمد باقر موحد ابطحی آگاه و بیشتر با آثار ماندگار ایشان آشنا شویم.

مراسم بزرگداشت

حجت الاسلام والمسلمین سید مصطفی میرلوحی در ابتدای سخنانش اشاره ای كرد به زمان رحلت آیت الله سید محمد باقر موحد ابطحی در سال گذشته و گفت: دهم بهمن امسال، مصادف است با شب رحلت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها كه بعد از نماز مغرب و عشا در مسجد اعظم قم، مراسم سالگرد رحلت مرحوم آیت الله حاج سید محمد باقر موحد ابطحی رضوان الله تعالی علیه برگزار می شود.

وی افزود: البته به دلیل نیم قرن خدمات علمی، فرهنگی، اجتماعی و عمرانی ایشان در منطقه اقلید فارس، هفته قبل از آن یعنی در بعدازظهر پنجشنبه دوم بهمن در اقلید شهر امام زمان نیز مجلس بزرگداشت و سالگردی برای ایشان در نظر گرفته شده است.

استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام در تشریح شخصیت مرحوم آیت الله موحد ابطحی اظهار كرد: شخصیت آن مرحوم كه هشتاد و چند سال در خدمت قرآن و اهل بیت علیهم سلام گذراندند، چند مقطع مهم دارد. مقطع اول مربوط به مقطع طلبگی ایشان می شود.

ایشان متولد اسفند 1306 بود. یعنی دوران تولد ایشان مصادف است با اوج قدرت رضاخانی كه تصمیم به نابودی روحانیت، فقاهت، حوزه، عمامه، حجاب و همه شعائر دینی كرد و درواقع آن دوران یكی از سخت ترین دوران متشرعین، روحانیت و حوزه های علمیه به حساب می آید. با این حال آیت الله موحد ابطحی كه در آن دوران سخت به دنیا آمده بود علیرغم همه مشكلات، سیره طلبگی را پیش گرفت.

مقطع اول؛ ایام طلبگی

حجت الاسلام میرلوحی با اشاره به خانواده مرحوم ابطحی افزود: پدر ایشان، مرحوم آیت الله حاج سید مرتضی موحد ابطحی از علما بودند كه خدای متعال هفت فرزند پسر به ایشان داد كه اولین فرزند ایشان، سید محمد باقر بود و البته همه این هفت فرزند معمم و از بزرگان، علما، فقها و سرباز امام زمان شدند كه عمرشان را به درس، فقاهت، تحقیق و تالیف علوم آل محمد صلی الله و آله گذشت. البته 2 فرزند بزرگ ایشان از دنیا رفتند و 5 فرزند پسر دیگر بحمد الله در حیات و منشا خیرات هستند.

بنابراین نشو و نوای اولیه ایشان در حوزه علمیه اصفهان و در آن شدت و سختی و فشار بی نظیر رضاخانی بوده است كه غالب آقایان، عمامه ها را در دوران رضاشاه بر می داشتند. البته به جز علمای درجه یك كه امكان خلع لباس آنها وجود نداشت كه یكی از آنها پدر ایشان یعنی آیت الله سید مرتضی موحد ابطحی بود.

با این حال ایشان تا حدود 18 سالگی در حوزه اصفهان بودند. بعد از رحلت مرحوم آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی مرجع اعلای شیعه در نجف، مرحوم آیت الله العظمی بروجردی در سال 1324، به قم آمدند كه در آن هنگام مرجع علی الاطلاق شیعه شده و جهان تشیع همه مقلد آیت الله العظمی بروجردی می شوند و ایشان تا سال 1340 یعنی 16 سال در قم مرجع شیعه بودند كه در نوروز سال 40 آیت الله العظمی بروجردی رحلت می كنند.

لذا در تمام این 16 سال، پای درس آن بزرگوار بودند. ضمن اینكه علاوه بر آن طی سال های طولانی درس حضرت امام خمینی، علامه طباطبایی، آیت الله العظمی گلپایگانی، آیت الله محقق داماد و آیت الله سید احمد خوانساری و همینطور آیت الله حجت و بزرگان دیگر را درك كردند.

خاطره به نقل از رهبر معظم انقلاب

خواهرزاده آیت الله موحد ابطحی در بیان خاطراتی از قول بزرگان دینی و علمی گفت: در دیداری كه اخیرا خدمت مقام معظم رهبری رفتیم برای عرض تشكر بابت پیامی كه برای رحلت آیت الله موحد ابطحی صادر كرده بودند، به این مضمون ایشان فرمودند: «وقتی سال 1338 به قم آمدم، حدود دو سال درس آیت الله بروجردی را درك كردم، آقای ابطحی از فضلای درجه یك درس ایشان بود كه به اصطلاح طلبه ها مستشكل بودند».

البته مستشكل یعنی كسی كه بیشترین اشكال را به استاد می گرفت. ممكن است 700 الی 800 نفر پای درس یك مرجع بنشینند، ولی هركس اجازه اشكال و مواجهه با استاد را ندارد و فقط بعضی ها كه توان علمی قوی برای بحث با استاد داشته باشند این اجازه را دارند.

ایشان (مقام معظم رهبری) فرمودند: «آقای ابطحی بلند می شد و یك قدم هم جلو می رفت و با فریاد بلند و با لهجه اصفهانی اشكال می كرد».

چهار برادری كه همه نور بودند؛ نور بودند؛ نور بودند

وی با بیان اینكه انتقاد در سر كلاس طلبه ها را اشكال می گویند، افزود: در دانشگاه نیز دانشجو از استاد اجازه می گیرد و سوالی را مطرح و اعتراضی را عنوان می كند. در بین 700 تا 800 شاگردی كه آیت الله بروجردی داشتند نیز فقط چند نفر چنین اجازه ای را یافته بودند. مثل آیت الله حاج آقا علی صافی گلپایگانی برادر بزرگ آیت الله العظمی صافی كه در قم تشریف دارند.

وقتی چند روز پیش نیز خدمت آیت الله العظمی سبحانی بودیم ایشان فرمودند كه فقط چند نفر بودند كه آقای بروجردی بیشتر اجازه طرح اشكال به آنها داده بودند كه یكی حاج آقا علی صافی بود و یكی هم آیت الله ابطحی بود.

این جمله هایی است كه بزرگان و صدها فقیه، مرجع و مجتهدی كه پای درس آقای بروجردی، شاهدش بودند. علاوه بر آن من نیز از سه یا چهار نفر اینها را شنیده ام.

ضمن اینكه مشابه همین تعبیر را نیز از آیت الله مهدوی كنی، آیت الله خزعلی و همچنین از آیت الله باقری كنی بارها شنیده ام. حتی آیت الله باقری كنی در تعبیری عجیبی فرمودند: «حجره ما كنار حجره آیت الله ابطحی بود و وقتی از ما می پرسیدند كه در كدام مدرسه علمیه هستید، ما می گفتیم كه افتخار می كنیم در مدرسه حجتیه پهلوی حجره آقای ابطحی هستیم. آنها چهار برادر بودند كه نور بودند، نوربودند، نور بودند».

حجت الاسلام والمسلمین میرلوحی با اشاره به اساتید آیت الله موحد ابطحی گفت: بعد از سال های طولانی نشستن پای درس آیات اعظام بروجردی، امام خمینی، گلپایگانی، خوانساری، اراكی، محقق داماد، علامه طباطبایی و دیگر بزرگان، آیت الله موحد ابطحی تدریس درس خارج فقه و اصول را شروع كردند.

این را می دانید كه وقتی هر طلبه عالی ترین درجات اجتهاد را در حوزه می گذراند، خودش استاد درس خارج، فقه و اصول می شود.

ایشان فرمودند: «من 9 سال قبل از انقلاب، درس خارج فقه و اصول گفتم اما بعد احساس كردم وظیفه دیگری دارم».

درواقع سر درس آقای بروجردی این احساس نیاز به كار تحقیقی در رجال شیعه و احادیث شیعه بسیار محسوس بود و خود مرحوم آقای بروجردی چند بار فرمودند كه بعضی از فضلا، احادیث شیعه را احیا كنند و برهمین اساس طرحی دادند كه آیت الله موحد ابطحی هم جزء آن لجنه و كمیته ای بودند كه شامل تعدادی از بهترین شاگردان آیت الله بروجردی می شدند كه در نهایت آن طرح منجر شد به تالیف كتاب جامع احادیث الشیعه كه به امر و اشراف آیت الله بروجردی بود.

لذا اینطور كه از خودشان و بزرگان دیگر شنیدم، این یك مطلب در ذهن ایشان جرقه زد كه باید دست همتی از آستین در بیاید تا احادیث و اخبار الائمه را احیا كند. چراكه یكی از آموزه هایی كه از استادشان آیت الله بروجردی داشتند، مساله احیای آثار گذشتگان بود.

اقدام به احیاء احادیث

استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام با بیان اینكه در گذشته دهها نفر از فقها، كتاب هایی نوشتند و اكنون یك فقیه هم می تواند یك كتاب را از نو تعریف كند، تصریح كرد: اینطور كه مرحوم آقای ابطحی و بزرگان دیگر می فرمودند، آقای بروجردی نظرشان این بود فضلا مدام كتاب جدیدی را تالیف نكرده و دائم چاپی را خطی و خطی را چاپی نكنند. بلكه بیایند كتابهایی مرتبط با نیازهای روز مثلا از فلان عالم را كه باید و شاید تنقیح، تحقیق و با نیاز روز عرضه نشده را دوباره احیا كنند.

از همین رو آیت الله ابطحی در یكی از آثار خود كه حدود 130 جلد می شود، «عوالم العلوم» را احیا كردند كه اصل آن حدود 20 تا 40 جلد است.

در واقع رسم علمای قدیم این بود كه مجموعه اخبار جمع آوری شده از احادیث، محدثین و علمایی كه در شهرهای مختلف بودند را در قالب مجموعه حدیثی چاپ می كردند. مثل علامه مجلسی كه بحارالانوار را در 25 جلد قدیمی نوشت.

برخلاف این روزها كه موبایل، فكس و اینترنت وجود دارد در زمان های گذشته اگر عالمی می خواست حدیثی را مثلا در كوفه پیدا كند، باید سوار مركب می شد و به كوفه می رفت تا آن حدیث را مستقیم از شیخ بشنود تا در كتابش بنویسد «حَدُّثنی» كه یعنی فلان شیخ در مسجد كوفه آنرا نقل كرده است. چراكه حدیث باید «مُعَنعَن» باشد كه یعنی «شنیدم از». در عربی می شود «عن». مثل حسن سَمِعتُ از نقی، نقی سَمِعتُ از جعفر، جعفر سَمِعتُ از یحیی. درواقع روایت باید مُعَنعَن باشد.

در اصول كافی، مرحوم كلینی می گوید: من، یعنی محمد یعقوب كلینی این حدیث را از پدرم (یعقوب كلینی) شنیدم و او از .... شنیده است و او از ... و او از ... و او از ... شنیده كه بعد از مثلا چند واسطه از ابی عبد الله صادق نقل می كرد.

لذا در قدیم به هر اندازه كه وسعشان می رسید، احادیث را جمع می كردند كه یكی از بهترین و بزرگترین مجموعه های حدیثی شیعه، بحار الانوار است كه اكنون در 110 جلد چاپ شده كه كارستانی است از علامه مجلسی.

البته قبل از بحارالانوار نیز مجموعه هایی روایی و جوامع حدیثی داریم كه البته به عظمت كار علامه مجلسی نیست. البته ذكر این نكته ضروری است كه مرحوم مجلسی نیز یك نفره نمی توانست این همه احادیث را از حجاز، عراق و نقاط مختلف جمع كند. بنابراین ایشان یك لجنه ای داشت كه جمعی از بهترین شاگردانش آن لجنه را درست كرده بودند و آن ها با هم زیر نظرعلامه مجلسی كار می كردند تا این 110 جلد فراهم شود.

مستدرك كردن «عوالم العلوم» در 130 جلد

وی در تشریح روش جمع آوری احادیث در قالب كتب ادامه داد: وقتی علما كار نوشتن جلدهای مختلفی را در باب های مشخصی مثل باب صلاة یا باب صوم (روزه) به پایان می بردند كه شاید تا بیست سال نیز طول می كشید، گاهی در مورد جلد اول چند حدیث جدید از علما و شهرهای مختلف به دستشان می رسید درحالیكه آن جلد قبلا چاپ شده بود و دهها نسخه نیز با دست نوشته به اقصی نقاط كشورهای اسلامی فرستاده شده بود.

برای اینكه احادیث جدید را به جلدهای قبلا نوشته شده اضافه كنند، احادیث جدید را مستدرك می كردند. مستدرك یعنی اضافات بعدی. احادیثی كه مربوط به همین یك باب مشخص می شد ولی مولف اولی آنرا پیدا نكرده بود.

در همین زمینه یكی از بهترین شاگردان مرحوم مجلسی، یعنی آقا شیخ عبدالله بحرانی اصفهانی كتاب «عوالم العلوم» را نوشت كه تقریبا یك نوع مستدركات و اضافات بحارالانوار است. در واقع روایاتی كه به مرحوم مجلسی نرسید و بعدا یارانش آن را جمع كردند، به عنوان مستدرك به آن اضافه شد كه تقریبا در حدود 30 جلد می شود.

در واقع عوالم یك مجموعه روایی است از یك محدث، یك عالم و متخصص علم حدیث كه تشخیص داده احادیث گردآوری شده، تكرار احادیث دیگری نیست و همچنین متوجه می شود كه راویان این احادیث چه كسانی هستند.

از همین رو یكی از كارهای مهمی كه آقای ابطحی كردند، حدود 300 جلد تالیفات و تحقیقات ایشان است كه تاكنون بیش از 100 جلد آن چاپ شده و 200 جلد دیگر نیز در به صورت حاضر در كامپیوتر جمع آوری شده است كه در همه این سال ها تقریبا تمام آثارشان وقتی به تدریج حاضر می شد برای مراجع و بزرگان حوزه ها و مقام معظم رهبری می بردند كه نشانگر این است كه ایشان نظر خاصی نسبت به آثار و تحقیقات مرحوم ابطحی داشتند.

البته ایشان می توانستند مثل مرحوم مجلسی یك بحاری یا یك عوالمی از نو بنویسند ولی گفتند عوالم آقا شیخ عبدالله بحرانی را احیا می كنم. بطوریكه در روی جلد كتاب نوشته شده است «عوالم العلوم شیخ عبدالله بحرانی، مستدركات واضافات سید محمدباقر موحد ابطحی».

همانطور كه می دانید بخشی از احادیث ما در مورد چهارده معصوم و بخشی نیز در مورد تاریخ است. مثلا از 110 جلد بحارالانوار، یك جلد در مورد فاطمه الزهراست كه مثلا 300 تا 400 صفحه می شود. دو جلد در مورد امیرالمومنین و یك جلد در مورد امام حسن است. این درحالیست كه در مورد بعضی از ائمه حتی یك جلد هم احادیث گردآوری شده وجود ندارد. مثل امام جواد و امام هادی كه احادیث آن دو بزرگوار در یك جلد آمده است. چراكه از امام جواد كلا حدود 220 حدیث بیشتر نداریم. در مقابل از امام صادق دهها هزار حدیث و از بعضی از ائمه نیز فقط صدها حدیث گردآوری شده است.

به عبارت دیگر همه آنها در بحارالانوار و یا عوالم العلوم جمع نشده است.

استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام در تشریح اقدام مرحوم آیت الله موحد ابطحی در انتشار كتاب مستدركات «عوالم العلوم» بیان كرد: كاری كه این بزرگوار كرد این بود كه عوالم را به عنوان متن اصلی در نظر گرفت و بعد احادیث را از كتابهای دیگر و جهان اسلام جمع كرد و مثلا احادیثی كه برای فاطمه الزهرا و امیرالمومنین در كتاب نیامده بود را اضافه كرد كه به این كار مستدركات گویند.

به عبارتی دیگر احادیثی كه صاحب كتاب و صاحب متن اول مثلا در مورد فاطمه الزهرا شاید 200 صفحه حدیث جمع كرده بودند را ایشان به 800 صفحه رساندند یعنی بعضی از مباحث كتاب اصلی در تالیف مستدركات آن به سه تا 5 برابر رسانده اند كه اكنون از این 130 جلد كه ایشان حاضر كردند حدود 30 تا 40 كتاب چاپ شده است.

این هم فداكاری است كه ایشان كرده اند. چراكه با وجود اضافه كردن چند برابر به متن اصلی ولی اسم مولف آن شیخ عبدالله بحرانی خورده است و این نشان از اخلاص و بی هوایی آن بزرگوار است.

آیت الله موحد ابطحی؛ مولف نخستین تفسیر موضوعی قرآن

حجت الاسلام میرلوحی همچنین در توضیح بخش دیگری از شخصیت آیت الله موحد ابطحی گفت: باید اذعان كنم به این نكته كه نخستین عالم و فقیهی كه در قم مركز تحقیقاتی با كامپیوتر تاسیس كرد، آیت الله موحد ابطحی بودند. همینطور اولین موسسه تحقیقاتی جمعی كه قبل از انقلاب در قم تاسیس شد، كار ایشان بود كه موسسه الامام المهدی (عج) نام داشت.

البته بعد از انقلاب به حمدالله دهها موسسه تحقیقاتی تاسیس شده است و اكنون بیش از 100 موسسه تحقیقاتی پیشرفته و هزاران محقق داریم. كه البته نخستین مركز تحقیقاتی جمعی را ایشان قبل از انقلاب در خانه خودشان تاسیس كردند. چراكه احساس می كردند كه احادیث و روایات آل محمد آنطور كه باید جمع آوری نشده است و بنابراین باید همه مجموعه، دسته بندی، تنقیح و تحقیق شود.

ضمن اینكه می توان اشاره ای داشت به اولین تفسیر موضوعی قرآن در عالم تشیع كه ایشان نوشته اند كه البته مربوط به 50 سال پیش می شود. البته این ادعای بزرگی است در مورد تالیف نخستین تفسیر موضوعی قرآن در عالم تشیع. بنابراین اگر كسی كتابی قبل از آقای ابطحی در 50 سال پیش وقتی كه ایشان در مطبعه حیدریه نجف تفسیر موضوعی قران را چاپ كردند، نوشته اعلام كند.

ایشان همچنین از بهترین شاگردهای تفسیر علامه طباطبایی و فقه آقای بروجردی به شمار می رفت. ضمن اینكه جمعی همانند شهید مطهری از رفقای قدیمی ایشان بودند.

باید اشاره شود به اینكه شروع درس امام در آن سال ها تنها با سه تا چهار شاگرد بود كه آیت الله موحد ابطحی جزو سه یا چهار نفر اول به همراه شهید مطهری و آیت الله منتظری بودند. البته خیلی از بزرگان دیگر بعدها به جمع شاگردان امام اضافه شدند و صدها نفر از شاگردان بعدی امام، روز اول جزو شاگردان امام نبودند.

خواهرزاده آیت الله سیدمحمد باقر موحد ابطحی با اشاره به صحیفه ها به عنوان بخشی دیگر از آثار به جای مانده از این فقیه عالم تشریح كرد: در گذشته ما نام صحیفه سجادیه را شنیده بودیم كه یكی از كتابهای دعای شیعه است كه 54 دعا دارد كه البته در نسخه اصلی كه حضرت به امام باقر و زید شهید و بعد آرام آرام به دست ما رسیده است، 57 دعا بوده كه سه دعا از آنها گمشده و الان 54 دعا از آن باقی مانده است كه به آن صحیفه كامله سجادیه گویند كه خیلی از مردم در خانه های خود آنرا دارند.

اما همه دعاهای امام سجاد این تعداد نیست. برهمین اساس آیت الله موحد ابطحی شروع به تحقیق در تمام نسخه های دیگر صحیفه ها و جوامع روایی شیعه می كند و با گردآوری آنها، دعاهای امام سجاد را به 272 دعا می رساند كه در یك جلد آمده است. در واقع صحیفه سجادیه معروف شامل 54 دعاست، ولی صحیفه سجادیه آیت الله ابطحی كه تالیف كردند 272 دعا دارد.

باید اشاره كرد به این نكته كه این كارها در حدود بیست سال پیش جمع آوری شده است. چراكه چاپ چهارم آن سال 1418هجری قمری یعنی 18 سال پیش چاپ شده است. ضمن اینكه نكته قابل توجه دیگر این است كه آن بزرگوار اصرار و دقت زیادی داشتند كه این كتاب ها حتی یك غلط هم در آن یافت نشود چراكه خود مرحوم ابطحی شخصا آنها را بارها به دقت كنترل می كردند.

لذا برخلاف بعضی كتاب ها كه كلی غلط دارند كتاب های ایشان به دلیل اینكه خودشان بررسی می كردند، غلط ندارد و اینطور هم نبود كه كار كتاب را واگذار كنند و یا حسب امر، كسی كار را انجام دهد.

این درحالیست كه ما غالبا عادت داریم كارها را به شاگردان واگذار كنیم و بعد اسم شخص زیر كتاب می نویسند. مثل بسیاری از پایان نامه ها در دانشگاه ها كه مثلا با راهنمایی فلانی است كه فقط صبح دفاع یك نگاه كلی به آن می كند!!!

تهیه 14 فهرست فنی برای دسترسی آسان تر

استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام همچنین تهیه 14 فهرست فنی را از دیگر ویژگی های تالیفات آیت الله موحد ابطحی دانست و در همین ارتباط گفت: در حدود بیست سال پیش در حوزه علمیه قم ایشان 14 فهرست فنی كامپیوتری برای این صحیفه ها آماده كرده است. مثل فهرست آیات قرآنی، فهرست دعاها، فهرست موضوعی، فهرست ادعیه مام سجاد مختص اوقات، فهرست مخصوص اماكن، فهرست كسانیكه حضرت به آنها دعا كردند، فهرست كسانیكه حضرت نفرینشان كردند وغیره.

مثلا می خواهیم ببینیم حضرت در اوقات مختلف و مكان های مختلف چه دعاهایی می كرد و مثلا در مسجد كوفه چه دعایی می خواند كه به راحتی از طریق این فهرست ها دعای مورد نظر را می توانیم پیدا كنیم. شما فرض كنید اگر چنین فهرستی تهیه نشده بود چطور باید در میان صدها دعا می گشتیم تا بتوانیم آنرا پیدا كنیم.

این نشان می دهد كه ایشان واقعا محقق عجیبی بودند چراكه چنین چیزی آن هم بیست، سی سال پیش شاید در قم و حوزه های ما وجود نداشت و برای اولین بار ایشان آنرا انجام داده اند. البته لازم به ذكر است كه الان به حمدالله سازمان های جدید با امكانات جدید این كارها را انجام می دهند.

در واقع كاری كه آقای ابطحی كردند دعاهای انبیاء و پیغمبر اكرم، امیرالمومنین، فاطمه زهرا تا امام زمان را همه جمع كردند و به صورت مجموعه در آوردند كه الان موجود است و اسم آن را «الصحیفه السجادیه الجامعة»، «الصحیفه العلویة الجامعة»، «الصحیفه الفاطمیة الجامعة»، «الصحیفه الباقریة و الصادقیة الجامعة»، «الصحیفه الكاظمیة الجامعة»، «الصحیفه الرضویة الجامعة» و ... گذاشتند.

این آقا سال ها زحمت كشیده و هزاران كتاب را گشته و زیر رو كرده و مثلا 63 دعا از دعاهای امام رضا را از 132 كتاب جمع كرده است كه همه مستند و یكدانه بدون سند نیست.

البته پارسال این كتاب ها را به زبان های فارسی، انگلیسی، اردو ترجمه و چاپ كردند.

بنابراین الان كسی اگر بیاید و سوال كند كه امام رضایی كه شما دارید چه حرف حسابی دارد و در مساله دعا چه گفته است؟ با تهیه و تدوین این كتاب ها شما این 63 دعا را به انگلیسی، عربی، فارسی و اردو را می توانید به این آقا دهید.

به قول مرحوم آیت الله بهجت همین دعاها بهترین منابع شناخت اهل بیت علیه السلام است. كه البته ما گاهی اصل موضوع را گم می كنیم و بعضی ها دنبال چیزایی مثل رمل و استورلاب می گردیم درحالیكه این دعاها بهترین منابع شناخت اهل بیت هستند. بنابراین مثلا اگر می خواهید امام رضا علیه السلام را بشناسید، بهترین راه خواندن دعاهای حضرت است تا بفهمیم معرفت امام رضا چیست؟

بنابراین بخشی از آثار ایشان احیای دعاهای ائمه است چراكه 300 اثر تحقیقی و تالیفی ایشان در آثار اهل بیت در قرآن، حدیث و اخبار آل محمد است.

ساختن شهر امام زمان

حجت الاسلام والمسلمین میرلوحی در ادامه اشاره ای كرد به خدمات و عمرانی آیت الله موحد ابطحی در شهر اقلید از توابع استان فارس و در همین رابطه توضیح داد: آیت الله موحد ابطحی از شاگردان درجه یك آیت الله العظمی بروجردی بود. بر همین اساس آیت الله بروجردی به ایشان می فرمایند كه بهاییت برای منطقه آباده و اقلید دهن باز كرده و آنجا در حال تبلیغات هستند و می خواهند مردم را از دین اسلام و تشیع بیرون و به سمت بهاییت ببرند. بنابراین شما وظیفه دارید برای تبلیغ آنجا بروید.

ایشان هم (غیر از ایام تحصیل) در زمان هایی كه طلبه ها برای تبلیغ می روند مثل ماه رمضان، ماه محرم و ایام فاطمیه، روزی كه درس تموم می شد فوری با اتوبوس به منطقه می رفتند كه برای اولین بار در اقلید موفق به كشیدن خیابانی شدند كه نام آن را به اسم امام زمان گذاشتند. علاوه بر آن مدرسه، حمام، حسینیه و میدان و آثار عمرانی – دینی دیگری ساختند كه همگی آنها به اسم امام زمان، صاحب زمان، بقیه الله و اباصالح است.

بنابراین اینكه آقا فرمودند اقلید، شهر امام زمان (عج) است این نامگذاری برگرفته از خدمات آقای ابطحی بود.

به عبارت دیگر اینطور نبود كه آیت الله ابطحی فقط به مردم بگوید نماز بخوانید و روضه بگیرید. بلكه به منطقه آمد و آستین همت را بالا زد و شهری كه نزدیك بود در حلقوم بهاییت برود را بیرون كشید تا جاییكه آنجا به نام شهر امام زمان عج نام گرفت.

براساس همین خدمات است كه اگر در اقلید و عشایر اطراف به جد آقای ابطحی قسم بخورید، مردم با اسم ایشان به خیابان می آیند كه این ناشی از عقیده باطنی، معنوی، و دینی به آن سید جلیل القدر و مخلص و عالم ربانی است.

بیانات بزرگان در مورد آیت الله موحد ابطحی

وی یادی از پیام مقام معظم رهبری در زمان رحلت ایشان كرد و گفت: به این جمله مقام معظم رهبری در پیام تسلیتی كه به مناسبت رحلت آیت الله ابطحی داند توجه كنید كه در خصوص ایشان فرمودند: «فقیهی جامع».

«فقیهی جامع» یعنی چه؟ شما در پیام های آقا برای این همه از فقها كه از دنیا رفته اند، ببینید این عبارت را برای چه كسی بكار برده اند؟!.

در واقع فقیه جامع به كسی گویند كه در تمام علوم اسلامی، زبردست و چیره باشد. در فقه، اصول، معقول و منقول، تفسیر، حدیث و در همه جهات اخلاقی فقیهی جامع و متتّبع و متعبد و از پرورش یافتگان مكتب علمی مرجع عالیقدر شیعه، مرحوم آیت الله العظم بروجردی اعلی الله مقامه و منشا آثار و بركات متعدد كه فقدان ایشان موجب تاسف آشنایان به مقامات علمی و معنوی آن بزرگوار شد. در واقع این سخن از یك آدم معمولی نیست بلكه مقام معظم رهبری دامت بركاته آنرا فرموده است.

در نوبت آخری كه با اخوان آقای ابطحی خدمت مقام معظم رهبری حاضر شدیم، آثار ایشان را بردم و ایشان ضمن اشاره به مقامات علمی و معنوی آن مرحوم اشاره ای كردند به پیغام هایی كه برای ایشان می فرستادند و حالات معنوی كه داشتند. در همین زمینه ایشان اشاره فرمودند گاهی به وسیله آیت الله مهدوی كنی (یا آیات استادی، خرازی و امینی) به ایشان پیام می رساندند.

همچنین بعضی از علماء و اعاظم حوزه كه اهل مسایل معنوی هستند و ارادتی داشتند، پیش ایشان می رفتند. این درحالیست كه شخصیت ایشان طوری بود كه ظهور و بروز بیرونی نداشتند.

استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام همچنین به تعبیر آیت الله صافی گلپایگانی در پیامی كه به مناسبت وفات آیت الله موحد ابطحی، صادر شد، اشاره كرد و گفت: این مرجع نود و چند ساله در پیام خود در مورد ایشان فرمود: «حقیر كه از دوران جوانی به آن فقید و سعید ارادت داشته و سالیانه متمادی با ایشان حشر و نشر داشتم و از نزدیك در جریان فعالیت های دینی و علمی آن بزرگوار بودم، ایشان را حقیقتا انسانی شایسته، فقیهی خستگی ناپذیر و معلم اخلاق و استاد بزرگ علم و ادب كه دارای كمالات معنوی و فضایل و مكارم عظیم اخلاقی است.»

در ادامه پیام آمده است: «روش زندگی آن عالم بزرگوار برای حوزه های علمیه و آقایان طلاب درس و الگو بود. او با اینكه به مراتب عالی اجتهاد و علم و عمل نایل گشته بود ولی مانند یك سرباز فداكار و خدوم برای مولای خود حضرت بقیه الله الاعظم (عج) جان فشانی می نمود».

همچنین در این پیام اشاره می كنند به تاسیس مدرسه علمیه امام مهدی (عج) و دهها خدمات در اصفهان و اقلید و جاهای دیگر.

همچنین آیت الله جوادی آملی نیز فرمودند: «هشتاد وچند سال ایشان دچار تردید و سستی نشد و در خدمت اهل بیت علیهم السلام بودند».

فعالیت های آن فقیه و عالم در بعد از انقلاب

وی ادامه داد: بنابراین همانطور كه انبیا مردم را فقط به نماز خواندن و روزه گرفتن ترغیب نمی كردند و علاوه بر آن به فكر زندگی دنیا و هم آخرت آنان نیز بودند كه آباد شود. ایشان هم زندگی اسلامی الهی و اهل بیت را در آنجا با ساخت نخستین كارخانه، خیابان و فرایند تولید درست كردند كه تا نزدیكی انقلاب ادامه داشت.

ضمن اینكه ایشان كسی است كه به خاطر استقبال از فرمایش امام، مردم تمام اقلید را برای اولین بار كفن پوش كردند و تمام پادگان را خلع سلاح كردند و پاسگاه و كلانتری را گرفتند كه امام خطاب به ایشان فرمودند شما آنجا نماینده من باشید كه ایشان تقاضا كردند پس از پیروزی انقلاب به كار حوزوی و علمی و حدیثی در قم برگردند.

ایشان بعد به مدرسه طلبگی در قم كه خریده و ساخته بودند، برگشتند تا در این سی و چند سال، به صورت شبانه روز حتی در ایام جنگ و موشك باران حتی زمانی كه بمباران بود و قم شهر ارواح شده بود، ایشان در مدرسه از پشت همان عینك داشتند می نوشتند و به تحقیق و تالیف مشغول بودند. در واقع چهل سال اینچنین كار كردند كه این همه آثار و بركات مانده است.

ماجرای روزهای آخر

حجت الاسلام والمسلمین میرلوحی با بیان اینكه قضایای روزهای آخری كه آیت الله ابطحی به دانشگاه امام صادق علیه السلام آمدند، قصه عحیبی دارد.

روزی كه به اینجا آمدند شنبه ظهر بود كه از قبل از نماز، خدمت آیت الله مهدوی كنی و آیت الله باقری كنی بودند. سر نهار خطاب به آیت الله مهدوی كنی فرمودند: «به من فرموده اند مردنم را»!!!

نگفتند امروز یا فردا. بلكه منظور ایشان این بود كه روزهای آخرمه.

حاج آقا مهدوی طبق معمول شوخی كردند و گفتند كه انشاله هستید تا 120 سال.

گفتند نه جناب آقای مهدوی شوخی نمی كنم و جدی می گویم. آمدم اینجا و وصیت نامه ای آوردم و این نه نفر را وصی خود قرار می دهم. در میان اسامی 4 نفر از اخوان كه همه از علما هستند، من و چند نفر دیگر بودند. از اینرو به ایشان گفتم من وقت ندارم و گرفتاری دانشگاه، مدرسه و مسجد و همچنین بخاطر كسالت نمی توانم.

گفتند برای این آمدم كه آیت الله مهدوی به شما امر كنند و حاج آقای مهدوی هم به بنده امر كردند كه این كار را قبول بكنید. این در وقتی است كه حاج آقای مهدوی همیشه به من می گفتند كه هیچ كار دیگری نكنید و هیچ جایی نروید تا فقط كارهای دانشگاه را انجام دهید.

و عجیب تر اینكه آقای مهدوی بعد از فوت مرحوم ابطحی فرمودند كه ای كاش من رفته بودم و آقای ابطحی مانده بود! از بس عمر ایشان با بركت بود كه آقای مهدوی چنین فرمودند.

من این نقل قول از آیت الله مهدوی كنی را اجازه پخش از تلویزیون ندادم ولی حالا كه آقای مهدوی از دنیا رفته اند، این را می گویم.

واكنش بزرگان

مدیركل روابط عمومی و بین الملل دانشگاه امام صادق بعد از ذكر تعابیر بزرگان شیعه از امام، مقام معظم رهبری، آیت الله مهدوی كنی، آیت الله باقری كنی آیت الله جوادی آملی و آیت الله صافی پیرامون شخصیت آیت الله سید محمد باقر موحد ابطحی به حضور مراجع و علما در مراسم به خاك سپاری و بزرگداشت آن مرحوم اشاره كرد و تصریح كرد: در مراسم به خاك سپاری، تمام مراجع برای تشییع ایشان آمدند. این درحالیست سابقه ندارد كه تمام مراجع ضمن حضور در مراسم به خاك سپاری در مراسم ختم نیز شركت كنند و پیام هم بدهند.

یعنی مثلا آیت الله وحید خودشان آمدند كه هم نماز بر پیكرشان اقامه كردند و هم در مجلس ختم ایشان شركت كردند. آیت الله سبحانی همینطور. آیات عظام جوادی، علوی گرگانی، مكارم و تمام مراجع دامت بركاتهم، در مراسم تشیع و به خاك سپاری ایشان حاضر شدند و همچنین سران قوا مسوولان محترم كشور سران قوا همگی پیام های تسلیت صادر شدند.

حجت الاسلام والمسلمین میرلوحی در مورد حق چاپ و تالیف آثار آیت الله سیدمحمد باقر موحد ابطحی گفت: در جشنواره بین المللی رضوی كه چند سال پیش به همراه ایشان و آیت الله مهدوی به مشهد رفتیم مراسم بزرگداشتی برگزار شد كه در آن هر دو بزرگوار رحمت الله علیهم شركت كردند كه در این جشنواره، ایشان آثار خود را بدون درخواست حق النشر و حق التالیف واگذار كردند و گفتند برای امام زمان آنها را چاپ كنید.

آقای حسینی وزیر ارشاد كه از سابق به ایشان ارادت داشت، وقتی گفتم ایشان تمام آثارش را مجانی واگذار می كند، خیلی خوشحال شد.

چند نكته مهم دیگر؛ نخست بسیج علماء و مراجع نجف در حمایت از امام

استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام در ادامه شرح دیگر اقدامات مهم آیت الله محمدباقر موحد ابطحی تصریح كرد: یكی از اقدامات آیت الله سیدمحمد باقر موحد ابطحی مربوط می شود به سال 42 وقتی كه امام دستگیر شدند و صحبت از اعدام امام به میان آمد. آیت الله موحد ابطحی كه در آن زمان در نجف بودند، شبانه جمعی از علما و فضلا همچون آیات عظام خویی، خوانساری، شیرازی، سیدمحمود شاهرودی را جمع كردند و به منزل آیت الله العظمی سید محسن حكیم رفتند تا ایشان با فشار به شاه ایران جلوی این اعدام را بگیرند كه ایشان نیز با رییس جمهوری وقت عراق ارتباط برقرار كردند كه باعث شد آسیبی به امام وارد نشود.

به زیر كشیدن مجسمه شاه و ساخت بزرگترین تونل خاورمیانه

علاوه بر آن در ادامه نقش آیت الله موحد ابطحی در برقراری انقلاب اسلامی می توان اشاره ای داشت به راهپیمایی اعتراضی مردم اقلید به رهبری ایشان به سوی آباده كه در آنجا اقدام به پایین كشیدن مجسمه شاه كردند كه این حركت پیش از آن فقط در ورامین رخ داده بود.

همچنین از جمله دیگر اقدامات عمرانی و اجتماعی آن فقیه بزرگوار ساخت بزرگترین تونل خاورمیانه در جاده اقلید به یاسوج است كه این تونل بعد از 8 سال با طول 2610 متر با پیشنهاد و پیگیری های آیت الله موحد ابطحی ساخته شد تا دسترسی به 90پارچه آبادی از طریق این جاده با امنیت و سرعت بیشتری برقرار شود.

ساخت این طول كه نام امام زمان (عج) را نیز برخود دارد از این بابت قابل توجه است كه باتوجه به شرایط محیطی و جغرافیایی منطقه، علیرغم پیش بینی ها، بدون هیچ تلفاتی تونل ساخته شد.

هم اكنون این تونل افتتاح شده است و مردم از طریق آن رفت و آمد می كنند كه البته بخشی از آن نیاز به تكمیل شدن دارد.

ماجرای از دست دادن چشم و تاسیس دارالشفا و خرید دستگاه MRI

خواهرزاده آیت الله موحد ابطحی در بیان حادثه ای كه منجر به از دست دادن چشم این عالم بزرگوار شد، توضیح داد: 40 سال پیش در زمان آیت الله العظمی بروجردی برف زیادی آمد به طوری كه مردم در پشت برف در راه ها و روستاها گیر كردند كه برای آقای ابطحی خبر آوردند كه زن بارداری در میان گرفتارشدگان در برف حضور دارد كه حاج آقای ابطحی با بسیج كردن مردم به كمك رفتند و آن زن باردار نجات یافت كه به دلیل سرمایه شدید، چشم آیت الله موحد ابطحی دچار یخ زدگی شد و ایشان چشمشان را در آن عملیات كمك رسانی از دست دادند كه با این وجود چندین دهه با همان یك چشم اقدام به تالیف و تحقیق می كردند.

همینطور باید اشاره كرد به این نكته كه آیت الله موحد ابطحی كه 50هزار متر زمین را برای تاسیس بیمارستان اقلید اهدا كرده بود، دست به تاسیس و تجهیز دارالشفایی با مساحت 1600 متر در سه طبقه زد كه برای رفاه و حفظ سلامت مردم اقدام به خریداری دستگاه MRI پیشرفته ای نمود كه معمولا دستگاه MRI برای شهرها و روستاهای زیر صدهزار نفر اختصاص پیدا نمی كند.

ضمن اینكه محقق پروری از جمله دیگر خصوصیات آیت الله سیدمحمد باقر موحد ابطحی است. چراكه خیلی از محققانی كه اكنون مشغول به فعالیت هستند قبلا در موسسه تحقیقاتی، شاگرد ایشان بوده اند.

منبع : دانا

اول ** 1610