بر اساس ارزيابي هاي موجود، بسياري از كشورهاي در حال توسعه به منظور دستيابي به مزيت هاي بالقوه اقتصادي پرورش و تكثير گونه تيلاپيا را مورد توجه قرار داده و با اختصاص حجم عمده اي از صادرات خود، به دنبال تثبيت زيرساخت هاي اقتصادي بخش شيلات هستند.
ماهي ' تيلاپيا ' از جمله آبزي هايي است كه به دليل مزيت هاي خاص اقتصادي و محدوديت هاي توليد و پرورش با استقبال بسياري از كشورهاي دنيا رو به رو است.
ماهي تيلاپيا پس از كپور ماهيان، دومين آبزي پرورشي از نظر ميزان توليد در دنياست و براساس آمار فائو توليد سالانه تيلاپيا از يك ميليون و ۱۶۰ هزار تن در سال ۱۹۹۷ به بيش از سه ميليون و ۲۰۰ هزار تن در سال ۲۰۱۰ افزايش يافته است.
هم اينك پرورش تيلاپيا در ايران به دليل برخي اختلاف نظرهاي موجود كارشناسان زيست محيطي و فعالان بخش كشاورزي و شيلات در دو راهي توسعه مسكوت مانده است.
سازمان حفاظت محيط زيست به دليل وجود برخي از ابهامات در راه پرورش و تكثير ماهي تيلاپيا و پيامدهاي زيست محيطي اين گونه از آبزيان، هنوز موافقت اصولي براي پرورش اين گونه آبزي خارجي را اعلام نكرده است.
پيشتر معاون سازمان حفاظت محيط زيست كشور گفته است اجازه نخواهيم داد تا تجربه ماهي آمور در تالاب هامون تكرار شود.
«احمد علي كيخا» معتقد است : تا يقين حاصل نشود كه تكثير و توسعه ماهي تيلاپيا در راستاي حفظ منافع كشور و حفظ محيط زيست نقش دارد، هرگز با برنامه پرورش و توسعه مراكز تكثير اين گونه آبزي موافقت نخواهد شد.
وي مي افزايد : پرورش و درخواست توسعه تكثير تيلاپيا به عنوان يك ماهي غيربومي توسط سازمان شيلات از سال ۸۵ در سازمان محيط زيست مطرح شده است.
كيخا مي گويد: در سال ۸۷ سازمان حفاظت محيط زيست با ورود و پرورش اين گونه آبزي به صورت نمونه كشوري در مركز تحقيقات بافق استان يزد و زيرنظر مؤسسه تحقيقات شيلات موافقت كرد.
مديركل تنوع زيستي و حيات وحش سازمان حفاظت محيط زيست كشور نيز گفته است: در صورتيكه اين ماهي به عنوان يك گونه مهاجم غيربومي وارد محيط هاي آبي شود به دليل مقاومت بالايي كه دارد رقيب جدي براي ساير گونه‌هاي بومي مي‌شود.
«سيد مجيد خرازيان مقدم » معتقد است: در مجموع ورود ماهيان و گونه هاي آبزي غير بومي به دليل پيامدهاي زيست محيطي، اثرات نامطلوبي بر روي حيات آبي كشور دارند كه نمونه آن را مي توان در ورود گونه 'آمور' به تالاب هاي كشورمان مثال زد.
وي گفته است تا كنون هيچ مجوزي براي واردات بچه ماهي تيلاپيا و يا توسعه مراكز پرورش و تكثير اين گونه از آبزيان در كشور صادر نشده است.
از سويي، موسسه تحقيقاتي، علمي علوم شيلاتي ايران نيز معتقد است كه پرورش تيلاپيا در مناطق خشك و بياباني كه منابع آبي آن محصور باشد، ضمن ايجاد مزيت هاي اقتصادي ، پيامدهاي تخريب محيط زيست را نيز به دنبال نخواهد داشت.
رييس موسسه تحقيقات علوم شيلاتي ايران پيشتر گفته است: اين موسسه، موافق ورود و تكثيرگونه تيلاپيا در سواحل شمالي و جنوبي از جمله دريا، رودخانه، تالاب، درياچه و آبگيرهاي بزرگ كشور نيست.
«محمد پوركاظمي » مي گويد: معتقديم پرورش اين گونه آبزي در مناطق بياباني كه متصل به اكوسيستم طبيعي نيست، خطري براي حيات زيست محيطي ديگر گونه هاي موجود ندارد.
وي معتقد است : استان هاي مركزي كشور به ويژه اراك و يزد به دليل ظرفيت هاي اكوسيستمي و برخورداري از برخي شرايط خاص اقليمي استعداد بالقوه اي براي پرورش و تكثير گونه تيلاپيا دارند.
پوركاظمي با تاكيد بر مزيت هاي اقتصادي و توسعه پايدار بخش كشاورزي مي گويد: شرايط خشك و نيمه خشك كشور زمينه را براي توليد تيلاپيا فراهم كرده كه رعايت اصول زيست محيطي مي تواند توسعه و پرورش اين گونه از ماهيان را بهبود بخشد.
معاون پژوهشي موسسه تحقيقاتي علوم شيلاتي ايران نيز معتقد است: اساس توسعه پايدار در بخش شيلات، پرورش و تحقيق در گونه هاي سازگار با اقليم آب و هوايي كشور است.
دكتر «همايون حسين زاده صحافي » افزود: گونه آبزي «نيل » كه مورد اتفاق نظر بسياري از كارشناسان شيلاتي دنيا و ايران است، گزينه مناسبي براي توسعه اقتصادي كشور در حوزه شيلات است.
وي ادامه داد: موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور معتقد است كه پرورش تيلاپيا مزاياي اقتصادي و بهره وري قابل قبولي در عرصه شيلات به همراه دارد كه اين مهم به طور قطع با تكيه بر ملاحظات زيست محيطي خواهد بود.
صحافي اضافه كرد: موسسه تحقيقات علوم شيلات ايران، با انجام برخي پژوهش هاي ژنتيكي و بررسي هاي لازم براي تك جنس كردن گونه تيلاپيا در كشور، به موفقيت هاي چشمگيري دست يافته است كه ثمره اين تلاش ها در پرورش و تكثير هدفمند اين گونه پديدار مي شود.
حسين زاده اظهار كرد: اميدواريم سازمان حفاظت محيط زيست با بررسي و واكاوي لازم در تحقيقات و پژوهش هاي موسسه تحقيقات علوم شيلاتي ايران با نگاه كارشناسانه با هدف توسعه پايدار بخش شيلات در خصوص پرونده پرورش تيلاپيا تصميم گيري كند.
رييس سازمان حفاظت محيط زيست استان مركزي نيز مي گويد: با توجه به درخواست جهاد كشاورزي استان مبني بر ايجاد مراكز پرورش ماهي تيلاپيا، مراتب براي گرفتن موافقت نامه به سازمان مركزي ارسال شده است.
«امير انصاري » افزود: سياست محيط زيست در خصوص پرورش گونه تيلاپيا در استان مركزي نيز همسو با سياست هاي كلي كشور است و به دليل وجود برخي ابهام ها در حيات اين گونه غير بومي، موافقتي براي آغاز به كار مراكز مورد نظر شيلات صورت نگرفته است.
وي ادامه داد: چهار نقطه در استان مركزي از سوي شيلات به منظور فرآيند پرورش تيلاپيا مشخص شده كه هنوز حفاظت محيط زيست كشور پاسخي براي اين درخواست ها ارايه نكرده است.
مديركل حفاظت محيط زيست استان مركزي گفت: بر اساس قوانين كنوانسيون بين المللي محيط زيست ورود گونه هاي غير بومي به هر كشور منوط به دريافت موافقت نامه زيست محيطي است كه تيلاپيا نيز از اين قاعده مستثني نيست.
انصاري تاكيد كرد: ورود غير اصولي گونه هاي غير بومي به كشور سبب تخريب گونه هاي آبزي موجود مي شود و اكوسيستم منطقه را نيز در معرض آسيب قرار مي دهد.
به گفته رييس سازمان حفاظت محيط زيست استان مركزي، ورود تيلاپيا به آب هاي آزاد كشور امكان ايجاد پيامدهاي مخربي براي محيط زيست و گونه هاي سازگار با اين مناطق دارد.
انصاري ادامه داد: رودخانه قره چاي و قمرود به عنوان زيستگاه هاي مهم آبزيان استان مركزي با وجود گونه هاي متعدد آبزي، بستر مناسبي براي استمرار حيات آبزيان است كه ورود تيلاپيا به اين گونه آب ها مي تواند اثرات نامطلوب در چرخه زيستي آبزيان ايجاد كند.
رييس سازمان حفاظت محيط زيست استان مركزي گفت: با توجه به درخواست هاي شيلات، نظرات و ارزيابي هاي انجام شده علمي و تحقيقاتي اين بخش به سازمان حفاظت محيط زيست ارسال شده كه تا زمان اعلام نتيجه، به هيچ وجه راه اندازي مراكز پرورش تيلاپيا در استان مركزي ميسر نيست.
مدير شيلات سازمان جهاد كشاورزي استان مركزي نيز معتقد است: بهره وري از منابع آبي بخش كشاورزي از طريق پرورش گونه هاي آبزي، گام بلندي در بهبود شاخص هاي اقتصادي كشاورزي و حركت در حوزه اشتغالزايي و توليد ثروت است.
«حسن اكبري« گفت: نبود موافقت اصولي براي پرورش و توسعه مراكز تكثير تيلاپيا در آب هاي محصور و با رعايت شاخص هاي زيست محيطي، فرآيند توسعه آبزي پروري كشور را با كندي مواجه كرده است.
وي افزود: به استناد موافقت نامه هاي تنظيمي و مكاتبه هايي كه ادارات كل حفاظت محيط زيست با مديريت هاي شيلات برخي از استان ها مثل استان مركزي انجام شده، شرط لازم براي پرورش تيلاپيا انجام ارزيابي زيست محيطي عنوان شده است.
اكبري اظهار كرد: شيلات ايران با هدف آبزي پروري مسوولانه تصميم دارد تا جنس نر اين ماهي را درچهار استان مركزي، سمنان، قم و يزد پرورش دهد و پرورش اين گونه تنها بر روي جنس نر متمركز شده است.
مدير شيلات سازمان جهاد كشاورزي استان مركزي اضافه كرد: با توجه به حساسيت هاي زيست محيطي و لزوم توجه بيشتر به منابع آبزي موجود در ايران، گونه آبزي نيل(NILE) ماهي تيلاپيا هدف پرورش در ايران مشخص شده و بنا بر ارزيابي هاي موجود علمي، اين گونه، مهاجم نبوده و با توجه به شرايط خاص حيات، در دماي زير10 درجه سانتيگراد تلف مي شود.
اكبري اضافه كرد: پرورش تيلاپيا در 130 كشور جهان ازجمله امارات، كويت، عربستان، عراق در حال انجام است و سازمان شيلات ايران و موسسه تحقيقات علوم شيلاتي كشور ضمن درك حساسيت هاي زيست محيطي آمادگي دارد تا با همكاري سازمان نظام مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي نسبت به تدوين بسته ها و دستور العمل هاي نظارتي پرورش اين ماهي اقدام كند.
وي اظهار كرد: اميد مي رود با همكاري دو جانبه اي كه در حال حاضر نيز بين سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان شيلات ايران وجود دارد، پرورش تيلاپيا با فرآيندهاي نظارتي منطبق با اصول زيست محيطي هر چه سريعتر در استان هاي نمونه كشور آغاز شود.
اكبري بيان كرد: بر اساس آمار موجود سالانه حدود 30 ميليون دلار فيله ماهي تيلاپيا وارد كشور مي شود كه توجه به رفع موانع پيش روي پرورش مي تواند از خروج ارز جلوگيري كرده و كامي در اشتغالزايي و درآمد باشد.
به هرحال، شرايط خاص اقليمي و آب هوايي ايران به ويژه در استان مركزي با بهره مندي از آبهاي لب شور و شور مي تواند بستر ساز توسعه اقتصادي كشاورزي و شيلات باشد كه استقرار مراكز پرورش ماهي تيلاپيا به منظور جلوگيري خروج ميلون ها دلار ارز از كشور در همين راستاست.
سازمان حفاظت محيط زيست و شيلات كشور به عنوان دو قطب مهم در تعيين ساختار پرورش تيلاپيا مي توانند با ارزيابي مناسب و انجام طرحهاي تحقيقاتي مدون، پس از سال ها تاخير سرنوشت پرونده پرورش اين آبزي را نهايي كنند.
تيلاپيا (به انگليسي: Tilapia) نوعي آبزي است كه از اعضاي خانواده سيكليد و از راسته سوف‌ماهيان است.
اين ماهي داراي بدني مستطيل شكل با فلس‌هاي ريز است و باله پشتي آن بلند و با ۲۳ تا ۳۱ خار و شعاع است.
زيستگاه اصلي اين ماهي شرق آفريقا به ويژه كنيا است و ژاپني‌ها به عنوان ماهي خوراكي تيلاپيا را از مالزي به كشور خود برده و به عنوان گونه پرورشي معرفي كردند.
امروزه تيلاپيا در ژاپن، روسيه، هند و بخش‌هايي از آمريكا و اروپا پرورش داده مي‌شود.
بيشتر تيلاپياها ميكروفيت خوار هستند اما تعدادي از آنها گياهان عالي‌تر را ترجيح مي‌دهند و در محل‌هايي كه ديگر گونه‌هاي پرورشي از پلانكتون‌ها تغذيه مي‌كنند از گياهان عالي استفاده مي‌كنند. گونه‌هايي كه خارهاي آبششي كوتاه تر و زمخت تري دارند از ذرات غذايي بزرگتر تغذيه مي‌كند.ك/4
7112/6013/
گزارش از حسين مهدي زاده
اراك-ايرنا- پرورش ماهي تيلاپيا در هشت سال اخير در ايران همواره با اما و اگرهايي در حوزه آبزي پروري مواجه بوده است و اختلاف نظر كارشناسان زيست محيطي و تصميم سازان بخش شيلات، سبب شده تا كشورمان از مزيت هاي اقتصادي توليد، تكثير و حتي صادرات اين گونه آبزي بي نصيب باشد.
