دورنمای روابط ایران و چین در سایه تحولات منطقه

تهران و پكن به عنوان 2 بازیگر موثر در شرق و غرب آسیا روابطی دیرینه به بلندای تاریخ جاده ابریشم دارند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نخستین هیات سیاسی چین به سرپرستی وزیر امور خارجه وقت این كشور در سال 1360 به تهران آمد و دومین هیات بلندپایه چین در سال 1364 به سرپرستی نخست وزیر وقت این كشور به ایران سفر كرد.

در سال 1364 «اكبر هاشمی رفسنجانی» رییس وقت مجلس جمهوری اسلامی ایران، به عنوان نخستین مقام بلندپایه جمهوری اسلامی ایران به چین سفر كرد و پایه های گسترش روابط راهبردی 2 كشور را گذاشت. سال 1368 سفر آیت الله «علی خامنه ای» رییس جمهوری وقت به چین، تحول مهمی بود كه سبب شد از آن پس، چین به عنوان یكی از مهمترین همپیمانان سیاسی و بازرگانی تهران مطرح باشد.

در سفر تیرماه سال 1379 «سیدمحمد خاتمی» رییس جمهور وقت به چین، اسناد گوناگونی در زمینه های اقتصادی، صنعتی و فرهنگی میان 2 كشور به امضا رسید. چندین دیدار «محمود احمدی نژاد» رییس جمهوری پیشین، با مقام های بلندپایه چین به مناسبت های گوناگون مانند بازی های المپیك پكن و نمایشگاه 2010 شانگهای نیز در راستای توسعه روابط صورت گرفت.

از زمان آغاز به كار دولت یازدهم كه در سال 1392 با شعار تدبیر و امید روی كار آمد، همچنان روابط سیاسی 2 كشور به طور بی‌ پیشینه‌ای رو به گسترش بوده و میزان دیدارهای مقام های بلندپایه و سفرهای متقابل سیاسی- اقتصادی 2 كشور به طور چشمگیری افزایش یافته است. فقط طی 19 ماه گذشته روسای جمهوری سه بار و وزاری امورخارجه پنج بار با یكدیگر دیدار داشته‌اند.

قرار است به زودی رییس جمهوری چین سفری به تهران داشته باشد.

امنیت افغانستان به عنوان همسایه مشترك 2 كشور، تحولات خاورمیانه، مبارزه با تندروی و گروه‌های تروریستی، همكاری اقتصادی و سیاسی و... از موضوع های مشتركی است كه ایران و چین در آن منافع مشترك و همچنین نیاز متقابل به یكدیگر دارند.

چین امروز بزرگ ترین واردكننده نفت خام و نخستین شریك بازرگانی جمهوری اسلامی ایران است و این 2 كشور گام به گام به سوی یك الگوی همكاری فراگیر راهبردی پیش می روند.

به گزارش بیست و ششم بهمن ایرنا، پیشینه مناسبات اقتصادی چین و ایران نشان می دهد مبادلات تهران- پكن از 400 میلیون دلار در سال 1994 میلادی (1373 خورشیدی) به نزدیك 40 میلیارد دلار در سال 2013میلادی (1392 خورشیدی) رسید.

البته دامنه این همكاری ها هر روز در حال گسترش است. «علی اصغر خاجی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در پكن بیست و سوم بهمن اعلام كرد حجم مبادلات تجاری ایران و چین در سال گذشته میلادی از رشد 30 درصدی نسبت به یك سال پیش از آن برخوردار بود و به 52 میلیارد دلار رسید.

با توجه به اهمیت راهبردی روابط تهران و پكن، پژوهشكده مطالعات استراتژیك ششم اسفندماه میزبان نشستی با موضوع «روابط ایران و چین در دولت یازدهم» بود. در این نشست «مهدی صفری» سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن و «كیهان برزگر» رییس پژوهشكده مطالعات استراتژیك خاورمیانه، حضور داشتند.

در آغاز این نشست، رییس پژوهشكده مطالعات استراتژیك خاورمیانه چین را دارای جایگاهی ویژه برای ایران دانست و گفت مناسبات 2 كشور از مولفه های گوناگونی مانند منافع ملی، سیاست های منطقه ای و گفت وگوهای هسته ای تاثیر پذیرفته است.

در ادامه، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن با ارایه تاریخچه ای از وضعیت چین، به بررسی شرایط كنونی و اهداف پیش روی حزب حاكم این كشور پرداخت.



** نگاهی به اوضاع چین

سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن تاریخ پس از انقلاب این كشور را به سه دوره تقسیم كرد. به گفته ی صفری، طی دوره «مائو» اصلاحات فرهنگی رخ داد و به دنبال آن مشكلاتی به وجود آمد كه نزدیك به 50 هزار نفر بر اثر گرسنگی جان خود را از دست دادند. دوره «دنگ» از سال 1978 میلادی (1357 خورشیدی) آغاز شد كه طی آن اصلاحات اقتصادی صورت گرفت. وی كار خود را از یك روستای 50 هزار نفره آغاز كرد. امروز این روستا به شهری با 12 میلیون نفر جمیعت تبدیل شده است و دره الكترونیك دنیا به شمار می رود. اصلاحات سیاسی در دوره «شی جین پینگ» آغاز شد و با توجه به اینكه وی نسبت به پیشنیان خود قدرتمندتر عمل كرده، توانسته است چین را به یك ابرقدرت تبدیل كند.

صفری افزود: زمانی كه اصلاحات اقتصادی در چین آغاز شد یك میلیارد نفر از جمعیت این كشور در روستاها سكونت داشتند و 375 میلیون نفر در شهرها بودند اما اكنون نزدیك به 850 میلیون چینی شهرنشین شده اند.

به گفته او، عدالت اجتماعی، توسعه و سلامت همیشه شعار حزب بوده و رییس جمهوری كنونی این كشور هم بر این مساله تاكید كرده است. در چین رییس جمهوری مجری است و برنامه ریزی اصلی به دست حزب حاكم انجام می گیرد و تغییر افراد این شعار را تغییر نمی دهد.

به گفته سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن، ذخیره ارزی چین در سال 1990 میلادی (1369 خورشیدی) 20 میلیارد دلار بود كه این رقم 6 سال بعد به 60 میلیارد دلار رسید. این رقم در سال گذشته میلادی به چهار هزار و 500 میلیارد دلار شد. ذخیره طلای این كشور 450 میلیارد دلار است.

صفری قدرت خرید مردم در این كشور را بالا دانست و گفت: آنان در كنار اصلاحات اقتصادی به طور موازی برنامه نظامی خود را هم پیش بردند و از فروپاشی شوروی بهترین استفاده را كردند و در زمینه نظامی و فناوری پیشرفت داشتند. در واقع هیچ كشور به اندازه چین از فروپاشی شوری سود نبرد. اكنون چینی ها به تنهایی ایستگاه فضایی خود به نام «تنها» را دارند. این در حالی است كه آمریكایی ها، روس ها و اروپایی ها به طور مشترك ایستگاه «آلفا» را دارند. با توجه به فعالیت چین در آفریقا، اروپا، آمریكای لاتین (حیاط خلوت آمریكا)، مكزیك، كوبا و...، صفری بر این باور است كه تا پنج سال آینده، چین به یك ابرقدرت جهانی تبدیل خواهد شد.

به گفته سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن، ارزش مبادلات تجاری چین در سال گذشته میلادی چهار هزار و 250 میلیارد دلار بود. تراز این مبادله ها با اروپا و آمریكا 320 میلیارد مثبت بوده و با بقیه دنیا 60 میلیارد دلار منفی است. این نشان می دهد كالاهای چینی از كیفیت مطلوب برای حضور در بازارهای جهانی برخوردار است و مشكل كیفیت پایین جنس چینی در ایران بیشتر به بازرگانان ایرانی بازمی گردد نه تولیدكنندگان چینی.

صفری افزود: در چین شركت بزرگ خصوصی وجود ندارد. حتی شركت نفت چین به سه شركت بزرگ تقسیم شده است؛ نفت، پالایش و سینوك كه همه مدیران این شركت ها از حلقه اصلی كمیته حزب انتخاب می شوند. تركیب این شركت ها دولتی است اما به روش خصوصی اداره می شوند.



** نگاه امنیتی چین به ایران

سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن درباره نگاه چین به ایران گفت: چینی ها ایران را تمدنی بزرگ می دانند. حتی آنان ایرانیان را متمدن تر از خود می دانند. آنان به این مساله اعتراف می كنند كه بازرگانی را از ایران فراگرفتند. در كتاب های دبستان و دبیرستان چین درباره ایران مطالبی گنجانده شده است. بنابراین حتی كودكان چینی از ایران شناخت بالایی دارند و به خوبی با تاریخ ایران و تخت جمشید آشنا هستند.

وی افزود: با اینكه نسل جوان چین به فرهنگ غرب گرایش دارند اما نسل قدیم این كشور به مسائل فرهنگی ایران علاقه مندند. مسائل مشتركی كه در تمدن ایران و چین هست در ذهن نسل قدیم چین ریشه دوانده است.

به گفته صفری، نگاه پكن به خاورمیانه دارای سه بعد امنیتی، انرژی و اقتصادی است.

وی گفت: از نظر اقتصادی دیدگاه چین، سرمایه گذاری در ایران است و این كشور را پلی میان غرب و شرق می داند. سردمداران پكن معتقدند ایران با هم مرزی با 15 كشور در منطقه می تواند به عنوان حلقه اتصال اقتصادی عمل كند.

به گفته صفری، چینی ها فكر می كردند می توانند مسائل امنیتی خود با افغانستان و پاكستان را به تنهایی حل كنند اما اكنون متوجه شده اند باید در این زمینه با ایران همكاری كنند. آنها می دانند ایران تنها كشوری است كه می تواند در زمینه های امنیتی با چین همراه شود.

وی افزود: آمریكا خود را از منابع انرژی در منطقه خودكفا می بیند به همین دلیل می كوشد با ناامن كردن منطقه، از فعالیت اقتصادی چین جلوگیری كند به طوری كه تحولات عراق و حضور داعش، كاهش چشمگیر دسترسی پكن به منابع انرژی منطقه را سبب شده است. آمریكا همین سیاست را در دیگر مناطق زیر نفوذ چین مانند شمال و غرب آفریقا در پیش گرفته است اما چین نیز با شتاب، قدرت نظامی خود را تقویت می كند.

به گفته سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن، اگرچه آمریكا به سوی منطقه آسیای جنوب شرقی می رود تا چین را مهار كند اما به طور كلی منطقه خاورمیانه را ترك نخواهد كرد بلكه از شمار نیروهای خود می كاهد و این نقش را در منطقه به كشورهای فرانسه و انگلیس می دهد.

صفری افزود: ناامن كردن منابع انرژی سبب می شود آمریكا به هدف خود برسد و از پیشروی چین، هند و ژاپن در منطقه جلوگیری كند.



** چین و گفت و گوهای هسته ای جمهوری اسلامی ایران

صفری با اشاره به گفت و گوهای هسته ای تهران با گروه 1+5 تاكید كرد: در گفت و گوهای هسته ای تلاش كردیم روسیه و چین را با خود همراه كنیم. چین در این گفت و گوها همیشه همراه ایران بود. آنها در نشست ها هیچ گاه مخالفتی با ایران نكردند. شاید روسیه در برخی نشست ها بازی در آورده باشد اما چین اینگونه عمل نكرده است.

البته وی خاطرنشان كرد: شاید چین و روسیه دوست نداشته باشند مساله هسته ای ایران حل شود. برای نمونه چین احساس می كند اگر مساله هسته ای ایران حل شود آمریكا برای متوقف كردن رشد پكن وارد عمل خواهد شد. با این وجود، باز هم دست به اقدامی نمی زنند كه مساله هسته ای ایران در وضعیتی پیچیده قرار گیرد.

از دیدگاه صفری، نمایندگان چین در نشست های هسته ای ایران و گروه 1+5 همیشه مثبت بوده و هیچگاه با موضع ایران مخالفت نكرده اند. همیشه هم ابراز می كنند علاقه دارند این مساله حل شود. با این همه، تلاشی هم نكرده اند نگاه تهران را به طرف دیگر بقبولانند.

به گفته او، اگر موضوع هسته ای ایران حل شود چین درباره نفت و سرمایه گذاری، راحت تر با ایران كار خواهد كرد. همچنین ایران برای داشتن روابط، بخت بیشتری خواهد داشت و می تواند در كنار پیوند با چین با غرب نیز روابطی داشته باشد. با این همه، چین چنین ذهنیتی را نمی پسندد و می گوید اگر ایران با غرب پیوند بخورد دیگر تهران به پكن توجه نخواهد كرد.



** روابط چین و ایران

سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن درباره روابط دوجانبه ایران و چین گفت: نزدیك به پنج سال پیش ارزش مبادلات تجاری ایران با چین 18 میلیارد دلار بود. در سال گذشته میلادی این آمار به 50 میلیارد و 500 میلیون دلار رسید.

به گفته او، با توجه به اینكه ایران صادركننده نفت به این چین است دست برتر را در این زمینه دارد و این به سود تهران است.

وی افزود: پكن می تواند بهترین هدف تجارت غیرنفتی تهران باشد. چین یك بازار یك میلیارد و 400 میلیون نفری است كه قدرت خرید بالا دارند.

به باور صفری، هجوم چین به خاورمیانه و همچنین ورود این كشور به موضوع فلسطین طی 2 سال گذشته در این راستا صورت می گیرد كه این كشور می خواهد نقش ابرقدرت را بازی كند.

سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در پكن تصریح كرد: ایران باید نگاه خود را نسبت به چین تغییر دهد. این كشور در همسنجی با گذشته بسیار تغییر كرده است و فناوری های گوناگون دارد و هر لحظه در حال تغییر است».

* گروه پژوهش و تحلیل خبری

پژوهشم**9278**1961**2054