به گزارش ایرنا، گنبد سازی، كاشیكاری، گچبری، مقرنس كاری، منبت كاری و خوشنویسی بر كتیبه های این مساجد، همه و همه در نهایت ظرافت و دقت و اوج هنرنمایی است.
در گوشه و كنار این شهر از گذشته تاكنون مساجد به زیبایی ساخته شده است و گوشه ای از هنر معماری و تزئینی ایرانی اسلامی در آنها دیده می شود اما مساجد زیر جواهراتی هستند كه نظر هر بیننده ای را به خود جلب می كنند.
* ˈمسجد جامع اصفهانˈ
ˈمسجد جامعˈ یا ˈمسجد جمعهˈ، قدیمی ترین بنای تاریخی اصفهان و یكی از پر رمز و رازترین مساجد جهان اسلام است.
سیمای فعلی مسجد مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است اما تعمیرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفویان مربوط می شود.
در كاوش های باستان شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده كه به دوران آل بویه و قرن سوم هجری برمی گردد و بخشی از آثار نیز مربوط به قبل از اسلام است.
ورودی اصلی مسجد در سمت شرق واقع شده و در این بخش صفه های كوچك در سمت راست دالان ورودی وجود دارد كه مربوط به دوره دیلمیان در قرن چهارم هجری قمری است.
در سمت چپ دالان ورودی، چهلستونی واقع است كه مربوط به دوره آل مظفر در قرن هشتم هجری قمری است.
بیشترین تحولات معماری در این مسجد در عصر سلاجقه در قرون پنجم و ششم هجری قمری صورت گرفته است كه از آن جمله می توان به بنای ایوان های دو طرف صحن و بنای گنبدهای ˈنظام الملكˈ و ˈتاج الملكˈ دو وزیر معروف عصر سلجوقی، اشاره كرد.
در ضلع شمالی مسجد ایوانی بزرگ قرار دارد كه به صفه درویش مشهور است. در ضلع جنوبی صحن مسجد ایوان صاحب بن عباد و در ضلع غربی صحن مسجد ایوان استاد و در ضلع شرقی آن ایوان شاگرد قرار گرفته است.
یكی از مهمترین بخشهای این مسجد ˈگنبد خواجه نظام الملكˈ است كه از نظر عظمت و ظرافت معماری كم نظیر و كتیبه ای به خط كوفی در بخش فوقانی دور آن قرار گرفته است.
در بخش دیگری از مسجد، ˈگنبد تاج الملكˈ قرار دارد كه اگر چه از نظر وسعت كوچكتر از بنای گنبد خواجه نظام الملك بوده و لیكن از نظر تزئینات هنری در نوع خود منحصر به فرد است.
از دیگر بخشهای زیبای مسجد جامع می توان به مجموعه شبستانهای غربی اشاره كرد.
شاخص ترین اثر معماری این بخش ˈمحراب اولجاتیوˈ است كه در دوره ایلخانان مغول و به دستور اولجاتیو و توسط وزیرش محمد ساوجی و معمار بزرگ آن عصر ˈحیدر اصفهانیˈ بنا شده است.
در غرب ایوان غربی و مجموعه محراب اولجاتیو شبستان وسیعی وجود دارد كه كمی پایین تر از سطح مجموعه محراب اولجاتیو بنا شده و متعلق به دوره سلطنت بایسنقر تیموری در سال 851 هجری قمری است.
این شبستان به دلیل ساختار معماری منحصر به فردش به شبستان زمستانی معروف است و با توجه به بررسی های به عمل آمده به نظر می رسد در دوران صفوی تغییراتی در ساختار معماری این شبستان داده شده است.
همچنین در دوران صفوی صفه ای به نام ˈحكیمˈ به مجموعه بناهای مسجد الحاق شده كه كتیبه آن مربوط به سال 996 هجری قمری می باشد.
این مسجد با گسترده ای در حدود 22 هزار مترمربع، دایره المعارف متنوعی از معماری و هنرهای تزئینی است و حاصل كوشش هنرمندان و معماران ایرانی را از بیش از یكهزار سال قبل در خود جای داده است.
* ˈمسجد امامˈ
این مسجد از زیباترین بناهای جهان اسلام و در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع است.
این اثر تاریخی به دستور شاه عباس اول صفوی و توسط استاد علی اكبر اصفهانی در قرن یازدهم هجری قمری به سبك مساجد چهار ایوانی بنا شده است.
ایوان ورودی این مسجد همراه با دو منار شكوهمند آن، از زیباترین و چشمگیرترین ایوان هایی است كه در ایران بنا شده است.
تمامی سطوح جرزها، دیواره ها، گنبد، مناره ها و طاق نماهای داخلی و خارجی مسجد به طرز زیبایی با كاشی های هفت رنگ و معرق تزئین شده و گنبد این مسجد به صورت دوپوش طراحی شده و ارتفاع آن از سطح زمین تا نوك گنبد 52 متر است.
در ضلع شرقی این مسجد مدرسه علمیه ناصری قرار دارد كه در دوران ناصرالدین شاه قاجار مرمت شده است.
در ضلع غربی، مدرسه علمیه سلیمانیه بنایی ازعهد شاه سلیمان صفوی دیده می شود.
این مسجد صحن زیبا و شكوهمندی دارد كه در مركز آن حوض بسیار بزرگی طراحی شده است.
از دیگر جاذبه های این مسجد می توان به هفت سنگاب و ساعت آفتابی كه در ضلع شمالی مدرسه سلیمانیه واقع شده و نمایانگر ظهر شرعی در مسجد است، اشاره كرد.
* ˈمسجد حكیمˈ
این مسجد با مساحت هشت هزار مترمربع در ضلع شرقی خیابان حكیم، جنب بازار رنگرزان و مقابل مقبره حاج آقای كلباسی واقع است.
در این مكان ابتدا مسجد جامعی به نام ˈجورجیرˈ كه به مناسبت نام آن محل بود به دستور وزیر دانشمند خاندان بویه یعنی صاحب ابن عباد ساخته شد.
از بخشهای مهم این مسجد وجود مناره ای به بلندای یكصد متر جهت نگهبانی و حفاظت از شهر در زمانهای قدیم بوده است، در حمله خانمان سوز مغول یا بعد از آن در دوره تیموری این مسجد و مناره تخریب شده و به جز سردری كه هنوز پابرجاست، چیز دیگری از آن باقی نمانده است.
مسجد كنونی كه از نظر بزرگی و شكوه به مرتبه اولی نمی رسد توسط حكیم داوود خان ملقب به تقرب خان، طبیب مخصوص شاه عباس دوم صفوی بنا شده است.
این مسجد نیز مانند دیگر مساجد اسلامی دوران صفوی به سبك اصفهانی و به صورت چهار ایوانی ساخته شده و دارای چهار در ورودی واقع در ضلع غربی، شرقی، شمالی و شمال شرقی است.
همچنین ساختمان آن با تزیینات فراوان كاشی كاری همراه با خطوط اسلیمی و حقدایی و كتیبه هایی با مضامین آیات قرآنی، احادیث و روایت مزین شده است.
اكنون سر در شمالی این مسجد كه در بارندگی سال 1333 هجری شمسی زیر اندود كاه گل نمایان شده و قدمت اصلی مسجد قدیمی را مشخص می كند، در حال بازسازی و مرمت است.
* ˈمسجد شیخ لطف اللهˈ
ساخت بنای این مسجد در سال 1011 هجری قمری به دستور شاه عباس اول صفوی برای تدریس علوم دینی توسط شیخ لطف الله جبل عاملی از علمای برجسته جهان تشیع كه از لبنان به اصفهان مهاجرت كرده بود آغاز شد و در سال 1028 هجری قمری پایان یافت.
این مسجد با سازه ای متفاوت از سایر مساجد در بخش شرقی میدان نقش جهان واقع است.
در این مسجد كاشی كاری های زیبای هفت رنگ و معرق همراه با خطوط زیبای بنایی به كار رفته است.
دو تن از برجسته ترین خوشنویسان عصر صفوی از جمله علیرضا عباسی كتیبه های این مسجد كه حاوی آیاتی از قرآن كریم و اسماء الله است را نگاشته اند.
نداشتن صحن و مناره كه در تمامی مساجد اسلامی جزء لاینفك بنا است یكی از استثنائات این مسجد محسوب می شود.
از دیگر ویژگیهای این مسجد، چرخش 45 درجه ای است كه از محور شمال به جنوب نسبت به محور قبله دارد.
این گردش كه در اصطلاح معماران سنتی ایران ˈپاشنهˈ نامیده می شود چنان ماهرانه صورت گرفته كه به هیچ روی توجه بیننده را جلب نمی كند.
این چرخش باعث شده تا بازدید كننده پس از گذشتن از مدخل تاریك و بعد از عبور از راهرو طویل متصل به آن به فضای اصلی و محوطه زیر گنبد وارد شود.
گنبد كم ارتفاع مسجد حاوی خطوط اسلیمی است كه به طرز باشكوهی بر زمینه خاكی رنگ گنبد گسترده شده است و هماهنگی بی نظیری را در نقش و طرح و رنگ به نمایش می گذارد.
در چهارگوشه داخل مسجد نیز آیاتی با خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی با كاشی سفید معرق نوشته شده است.
در ضلع شرقی و غربی مسجد، اشعاری به زبان عربی به خط ثلث نوشته شده كه بنا به اظهار كارشناسان، سراینده آنها شیخ بهایی و خطاط این كتیبه ها نیز باقر بنا است.
در جلو مسجد، حوض هشت گوش بسیار زیبایی وجود داشته كه پیوسته لبریز از آب بوده كه این حوض را در اواخر دوره قاجار خراب كرده اند.
اگر چه اختصاصی بودن مسجد باعث شده كه سیاحان كمتری درباره آن مطلب بنویسند اما می توان ادعا كرد مسجد شیخ لطف الله در شمار آثار شاخص و مشهور عصر صفویه است.
وجود كتیبه های نفیس و طره های سردر كه در درون گلدان مرمرین جای می گیرند آنچنان زیبایی جاودانه در ذهن بیننده پدیدار می كنند كه این یقین برای او حاصل می شود كه معماری این اثر، الهامی بوده، زیرا دارای حالت ویژه و منحصر به فرد راز ونیاز انسان با خداوند است.
گ/6994/ 6022
اصفهان - ایرنا - مساجد تاریخی اصفهان نشانگر ذوق هنری كمال یافته و ایمان مذهبی هنرمندان سازنده آنهاست و هر بیننده ای بی اختیار به زمان و فضای خاص آنها كشیده می شود.
