مراسم يادبود پروين اعتصامي در زادگاهش تبريز برگزار شد

مدير كل فرهنگ و ارشاد اسلامي آذربايجان شرقي شامگاه دوشنبه در اين مراسم گفت: وظيفه داريم دين خود را در پاسداشت بزرگان شعر و ادب ايران ادا كنيم.

علي اكبر صفي پور در سخنان كوتاهي اظهار كرد: پروين اعتصامي شاعره اي است كه افتخار ايران و فارسي زبانان دنياست.

وي همچنين ابراز اميدواري كرد سال آينده برنامه گراميداشت پروين اعتصامي در تبريز برگزار شود.

قرائت شعر و ني نوازي از ديگر بخش هاي اين برنامه در خانه پروين اعتصامي بود.

خانه پروين اعتصامي خانه شخصي پروين اعتصامي شاعر معاصر در شهر تبريز است.

اين خانه مربوط به دوره پهلوي اول است و در خيابان عباسي، جنب مسجد ميرآقا، كوچه ساوجبلاغي، واقع شده و در 28 اسفند 1385 به‌عنوان يكي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

پروين اعتصامي، شاعره نامدار معاصر ايران به گواهي استادان و سخن شناسان معاصر بديع ترين و شيرين ترين پيام اجتماعي و پند آور را درسروده هايش به يادگار گذاشته و در سبك سرودن شعر مضامين و مفاهيم شعري گوي سبقت را از تمام شاعره هاي فارسي زبان و بيشتر شاعران نامدار پارسي ربوده است.

در ميان اشعار پروين تعداد زيادي شعر به صورت مناظره ميان اشياء، حيوانات و گياهان وجود دارد. درون مايه اشعار او بيشتر غنيمت داشتن وقت و فرصت ها، نصيحت هاي اخلاقي، انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان و ضعيفان و ناپايداري دنياست.

در شعر پروين استفاده هايي از سبك شعراي بزرگ پيشين نيز شده است.

ملك الشعراي بهار در مقدمه اي كه بر ديوان وي مي نويسد، مي گويد: اين ديوان تركيبي است از دو سبك و شيوهٔ لفظي و معنوي آميخته با سبكي مستقل، و آن دو يكي شيوه خراسان است خاصه استاد ناصر خسرو قبادياني و ديگر شيوهٔ شعراي عراق و فارس است به ويژه شيخ مصلح الدين سعدي شيرازي عليه الرحمه و از حيث معاني نيز بين افكار و خيالات حكما و عرفاست و اين جمله با سبك و اسلوب مستقلي كه خاص عصر امروزي و بيشتر پيرو تجسم معاني و حقيقت جويي است تركيب يافته و شيوه اي بديع و فاضلانه به وجود آورده است.

اشعار او را مي‌ توان به دو دسته تقسيم كرد: دسته اول كه به آن سبك خراساني گفته شده و شامل اندرز و نصيحت است و بيشتر به اشعار ناصرخسرو شبيه‌ است و دسته دوم اشعاري كه به آن سبك عراقي گفته شده و بيشتر جنبه داستاني به ويژه از نوع مناظره دارد و به سبك شعر سعدي نزديك است.

اين دسته از اشعار پروين شهرت بيشتري دارند.

يكي از استادان شعر و ادب كشورعصر روزدوشنبه به خبرنگار ايرنا گفت: ديوان پروين اعتصامي در سال 1314 منتشر شد كه پيش از آن نيز ملك الشعرا بهار از جايگاه شعر و ادب وي و اشعارش ابراز شگفتي كرده بود.

جمشيد عليزاده اظهار كرد: در تاريخ تطور شعر فارسي شاعره اي مثل او ظهور نكرده و دو شعر 'گوهر اشك ' و 'ذره' آن قدر شاهكار است كه اگر ديواني هم نداشت باز نام آن در آسمان شعر و ادب ايران جاويد مي ماند.

وي با ابراز تاسف از اينكه برخي جوانان با شعر بيگانه اند، گفت: آشنايي نسل جديد با شعر كهن روز به روز كمتر مي شود.

وي همچنين با انتقاد از برخي متن هايي كه نام شعر به آنها نهاده مي شود، بيان داشت: برخي اشعار امروزي شاعران جوان استعاره هاي 'جيغ بنفشي' را با شعر يا شعر نو اشتباه گرفته اند، خانواده كلمات را بهم مي ريزند و از خود استعاره ها و مجازهايي ابداع مي كنند كه نمي توان به آن شعر اطلاق كرد.

عليزاده اضافه كرد: حاصل اين تركيبات و بهم ريختن كلمات بايد منتهي به هنر و شعر شود كه به طور مسلم به شعر ختم نمي شود، نسل جديد بايد با پروين اعتصامي و شهريار و ساير شاعران بزرگ ايران بيشتر انس داشته باشند.

وي با اشاره به ماندگاري اشعار اعتصامي و بيان مصرعي از شعرش كه گفته ' اين وديعه دست زمانه مي سپارم '، خاطرنشان كرد: حدود 80 سال است كه پس از پروين پشت سر گذاشتيم گواهي بر حقانيت شعرهاي پروين است كه بدون تبليغ در اين سال ها بارها تجديد چاپ شده است.

پيشكسوت و شاعر كشور هم به خبرنگار ايرنا گفت: ديوان پروين شامل 248 قطعه شعر است كه از آن ميان 65 قطعه به صورت مناظره است.

علي نظمي اظهار كرد: اشعار پروين اعتصامي بيشتر در قالب قطعات ادبي است كه مضامين اجتماعي را با ديده انتقادي به تصوير كشيده ‌است.

وي افزود: اعتصامي از مفاخر كشور و شعر ادب ايران بوده كه سبك شعري وي به سبك شعري ناصر خسرو قبادياني نزديك بوده و محتواي اشعارش پندآموز و ارشاد كننده است، با اينكه او شاعره بوده اما شعرهايش را مردانه سروده گويي كه يك مرد كهنسال شعر گفته باشد.

وي با اشاره به اهميت سبك شعري اعتصامي در ادبيات فارسي اظهار كرد: با وجود درگذشت پروين در دوران جواني، پختگي شعرهايش بالا بوده و نبوغ شعري اش قابل مقايسه با شاعران ديگر زن و مرد نيست.

وي افزود: مهمترين ويژگي شعرهاي وي در قطعه ها و مناظره هاست كه در اوايل ظهور شعر نمونه هايي از آن ديده مي شود اما در زمان حاضر نبود نمونه شعرهاي پروين به وضوح ديده مي شود.

علي آستانه متخلص به 'دلسوز' ديگر پيشكسوت شعر و ادبيات نيز به ايرنا گفت: پروين شاعره اي بود كه در اوضاع زمان خود چه از لحاظ ادبي چه از لحاظ اشعار پند و اندرز سرآمد زمان بود.

وي افزود: استاد شهريار در خصوص پروين گفته است پروين ستاره ادب ايران بود و سال ها بايد تا قدر و قيمت اين شاعره شناخته شود.

'يوسف اعتصام الملك' پدر پروين در تبريز به دنيا آمد. ادب عرب و فقه و اصول و منطق و كلام و حكمت قديم و زبان هاي آذري و فرانسه را در اين شهر آموخت و در لغت عرب احاطه كامل يافت.

هنوز 20 سال از عمرش نرفته بود كه كتاب ˈقلائد الادب في شرح اطواق الذهبˈ را كه رساله اي بود در شرح يكصد مقام از مقامات محمود بن عمر الزمخشري در نصايح و حكم و مواعظ و مكارم اخلاق به زبان عربي نوشت و خيلي زود جزو كتاب هاي درسي مصريان قرار گرفت.

چندي بعد كتاب ˈثورة الهند يا المراة الصابرهˈ او نيز مورد تحسين ادباي ساحل نيل قرار گرفت، مهمترين يادگاري اعتصام الملك دخترش ˈرخشندهˈ است.

رخشنده اعتصامي، مشهور به پروين اعتصامي از شاعران بسيار نامي معاصر، در روز 25 اسفند سال 1285 شمسي در تبريز متولد شد و از ابتدا زير نظر پدر دانشمند خود كه با انتشار كتاب ˈتربيت نسوانˈ اعتقاد و آگاهي خود را به ضرورت تربيت دختران نشان داده بود، رشد كرد.

در كودكي با پدر به تهران آمد. ادبيات فارسي و ادبيات عرب را نزد وي فرا گرفت و از محضر ارباب فضل و دانش كه در خانه پدرش گرد مي آمدند بهره ها يافت و همواره آنان را از قريحه سرشار و استعداد خارق العاده خويش دچار حيرت مي ساخت.

در هشت سالگي به شعر گفتن پرداخت و بويژه با به نظم كشيدن قطعات زيبا و لطيف كه پدرش از كتاب هاي خارجي فرنگي، آذري و عربي ترجمه مي كرد طبع آزمايي و به پرورش ذوق مي پرداخت.

در تير ماه سال 1303 شمسي برابر با ماه 1924 ميلادي دوره مدرسه دخترانه آمريكايي را كه به سرپرستي ˈميس شولرˈ در ايران اداره مي شد با موفقيت به پايان برد و در جشن فراغت از تحصيل خطابه اي با عنوان ˈزن و تاريخˈ ايراد كرد.

شولر خاطرات خود را از تحصيل و تدريس پروين در آن مدرسه چنين بيان مي كند: ˈپروين، اگر چه در همان اوان تحصيل نيز معلومات فراوان داشت، اما تواضع ذاتي اش به حدي بود كه به فرا گرفتن مطلب و موضوع تازه اي كه در دسترس خود مي يافت شوق وافر اظهار مي كرد.ˈ

ˈسرور مهكامه محصصˈ از دوستان نزديك پروين كه گويا بيش از 12 سال با هم مراوده و مكاتبه داشت، او را پاك طينت، پاك عقيده، پاك دامن، خوشخو، خوشرفتار، در مقام دوستي متواضع و در طريق حقيقت و محبت پايدار توصيف مي كند.

پروين در تمام سفرهاي پدرش در داخل و خارج ايران شركت مي كرد و با سير و سياحت به گسترش ديد و اطلاعات و كسب تجارب تازه مي پرداخت.

اين شاعره آزاده پيشنهاد ورود به دربار را با بلند نظري نپذيرفت و مدال وزارت معارف ايران را رد كرد.

پروين در 19 تير ماه 1313 با پسر عموي خود ازدواج كرد و چهار ماه پس از عقد ازدواج به كرمانشاه به خانه شوهر رفت.

شوهر پروين از افسران شهرباني و هنگام وصلت با او رييس شهرباني در كرمانشاه بود.

اخلاق نظامي او با روح لطيف و آزاده پروين مغايرت داشت. او كه در خانه اي سرشار از مظاهر معنوي و ادبي و به دور از هر گونه آلودگي پرورش يافته بود پس از ازدواج ناگهان به خانه اي وارد شد كه يك دم از بساط عيش و نوش خالي نبود و طبيعي است همراهي اين دو طبع مخالف نمي توانست دوام يابد و سرانجام اين ازدواج ناهمگون به جدايي كشيد و پروين پس از دو ماه و نيم اقامت در خانه شوهر با گذشتن از كابين طلاق گرفت.

با اين همه او تلخي شكست را با خونسردي و متانت شگفت آوري تحمل كرد و تا پايان عمر از آن سخني بر زبان نياورد و شكايتي نكرد.

در سال 1314 نخستين ديوان پروين اعتصامي، شاعره تواناي ايران، به همت پدر اديب و گرانمايه اش انتشار يافت.

پروين مدتي در كتابخانه دانشسراي عالي تهران سمت كتابداري داشت و به كار سرودن اشعار خود نيز ادامه مي داد، تا اينكه دست اجل او را در 34 سالگي از جامعه ادبي گرفت.

به هرحال در شب 16 فروردين سال 1320 خورشيدي با بيماري حصبه در تهران زندگي را بدرود گفت و پيكر او را به قم بردند و در جوار قبر پدر دانشمندش در مقبره خانوادگي بخاك سپردند.

در تهران و ولايات، ادبا و شعرا از زن و مرد اشعار و مقالاتي در جرايد نشر و مجالس يادبودي براي او برپا كردند.

پروين براي سنگ مزار خود نيز قطعه اندوهباري سروده كه هم اكنون بر لوح نماينده مرقدش حك شده است.

اينكه خاك سيهش بالين است

اختر چرخ ادب پروين است

گر چه جز تلخي ز ايام نديد

هر چه خواهي سخنش شيرين است

صاحب آنهمه گفتار امروز

سائل فاتحه و ياسين است

دوستان به كه ز وي ياد كنند

دل بي دوست دلي غمگين است

خاك در ديده بسي جان فرساست

سنگ بر سينه بسي سنگين است

بيند اين بستر و عبرت گيرد

هر كه را چشم حقيقت بين است

هر كه باشي و ز هر جا برسي

آخرين منزل هستي اين است

آدمي هر چه توانگر باشد

چون بدين نقطه رسيد مسكين است

اندر آنجا كه قضا حمله كند

چاره تسليم و ادب تمكين است

زادن و كشتن و پنهان كردن

دهر را رسم و ره ديرين است

خرم آنكس كه در اين محنت گاه

خاطري را سبب تسكين است

پروين در قصايدش پيرو سبك متقدمين بويژه ناصرخسرو بوده و اشعارش بيشتر شامل مضامين اخلاقي و عرفاني است.

او موضوع حكمتي و اخلاقي را با چنان زبان ساده و شيوايي بيان مي دارد كه خواننده را از هر طبقه تحت تاثير قرار مي دهد.

در قدرت كلام و چيره دستي بر صنايع و آداب سخنوري همپايه گويندگان نامدار قرار داشته و در اين ميان به مناظره توجه خاص دارد و اين شيوه را كه شيوه شاعران شمال و غرب ايران بود احياء مي كند.

پروين تحت تاثير سعدي و حافظ بوده و اشعارش تركيبي از دو سبك خراساني و عراقي است.

شعر پروين شيوا، ساده و دلنشين است. مضمون هاي متنوع پروين مانند باغ پرگياهي است كه به راستي روح را نوازش مي دهد.

اخلاق و همه تعابير و مفاهيم زيبا و عادلانه آن چون ستاره اي تابناك بر ديوان پروين مي درخشد.

چاپ نخست ديوان كه آراسته به مقدمه شاعر و استاد سخن شناس ملك الشعراي بهار و حاوي نتيجه بررسي و تحقيق او در تعيين ارزش ادبي و ويژگي هاي سخن پروين بود شامل بيش از 150 قصيده و مثنوي در زمان شاعر و با قطعه اي در مقدمه از خود او تنظيم شده بود.

پروين با اعتقاد راسخ به تاثير پدر بزرگوارش در پرورش طبعش، ديوان خود را به او تقديم مي كند.

قريحه سرشار و استعداد خارق العاده پروين در شعر همواره موجب حيرت فضلا و دانشمنداني بود كه با پدرش معاشرت داشتند، به همين جهت برخي بر اين گمان بودند كه آن اشعار از او نيست.

پروين اعتصامي بزرگترين شاعر زن ايراني است كه در تاريخ ادبيات پارسي ظهور كرده است. اشعار وي پيش از آنكه به صورت ديوان منتشر شود در مجلد دوم مجله بهار كه به قلم پدرش مرحوم يوسف اعتصام الملك انتشار مي يافت چاپ مي شد (1300-1302 خورشيدي).

ديوان اشعار پروين اعتصامي كه شامل شش هزار و 500 بيت از قصيده و مثنوي و قطعه است تاكنون چندين بار به چاپ رسيده است.

عمر پروين بسيار كوتاه بود، كمتر زني از ميان سخنگويان، اقبالي همچون پروين داشت كه در دوراني اين چنين كوتاه شهرتي فراگير داشته باشد.

پنجاه سال و اندي است كه از درگذشت اين شاعره بنام مي گذرد و همگان اشعار پروين را مي خوانند و وي را ستايش مي كنند و بسياري از ابيات آن به صورت ضرب المثل به زبان خاص و عام جاري گشته است.

استاد بهار در مورد اشعار وي مي گويد: ˈپروين در قصايد خود پس از بيانات حكيمانه و عارفانه روح انسان را به سوي سعي و عمل اميد، حيات، اغتنام وقت، كسب كمال، همت، اقدام نيكبختي و فضيلت سوق مي دهد.ˈ

در سراسر اشعار پروين عشق و محبت موج مي زند، اما اين عشق، نه عشق ليلي و مجنون است و نه عشق لفظي امروز، بلكه عشق عارفانه و حقيقت جويي است.

1756/7223