نوروز یكی از قدیمی ترین عیدهای باستانی سال نو در جهان است كه به هزاران سال پیش و ایران باستان بازمی گردد. البته در خصوص خاستگاه این عید روایت های زیادی وجود دارد. عده یی آن را مصادف با روز تاجگذاری «جمشید» پادشاه اسطوره یی ایران زمین می دانند كه گفته می شود همزمان با آغاز بهار بوده است.
در برخی از متن های كهن ایرانی در این خصوص آمده است: «جمشید شاه فرمان داد تا تختی گران بها برایش ساختند و گوهر بسیار بر آن نشاندند. جمشید در آن چون خورشید تابان نشسته بود و این همه به فر ایزدی می كرد. جهانیان از شكوه و توانایی او خیره ماندند، گرد آمدند و بر بخت و شكوه او آفرین خواندند بر او گوهر افشاندند و آن روز را كه نخستین روز از فروردین بود، نوروز خواندند.»
برخی دیگر از روایت ها «كیومرث» دیگر پادشاه ایرانی را بنیانگذار این عید معرفی می كند. البته شماری نیز خاستگاه نوروز را مربوط به 15 هزار سال پیش و حتی پیش از تشكیل پادشاهی پارس می دانند.
نوروز از فروردین، ماه نخست بهار می آغازد. نام فروردین از زبان قدیمی زرتشتیان گرفته شده و در اصل «فراواشیس» به معنی «ارواح مردگان» است. آنها عقیده داشتند ارواح درگذشتگان در 10 روز آخر سال به دنیای مادی باز می گردد.
از آنجا كه نوروز در ابتدا و برای سالیان طولانی در پرسپولیس پایتخت ایران باستان برگزار می شد، هر سال عده ی زیادی از مردم برای گذراندن تعطیلات نوروزی به مكان های به جای مانده از آن در دوران در مناطق پیرامونی شیراز سفر می كنند.
بسیاری از آیین های نوروزی نظیر دید و بازدید، هدیه دادن و خانه تكانی از هزاران سال پیش حفظ شده است. البته برخی ویژگی ها همچون سفرهای نوروزی در طول سال های اخیر به این آیین باستانی پیوند خورده است.
نوروز آیینی است كه پارسی زبانان آن را متعلق به خود می دانند حال آنكه این عید پا از مرزهای جغرافیایی و فرهنگی فراتر نهاده و عرصه یی جهانی یافته است؛ موضوعی كه لازم است به بیان چند نكته در مورد آن بپردازیم:
1-افزون بر ایران و كشورهای پارسی زبان نظیر افغانستان و تاجیكستان، نوروز در كشورهای مجاور حوزه ی فرهنگی ایران زمین یعنی تركیه، ازبكستان، آذربایجان، هند، پاكستان، عراق و ... مورد توجه قرار می گیرد. پیامی كه نوروز به عنوان آیین نویدبخش زنده شدن طبیعت به بشر می دهد منحصر به محدوده ی یاد شده نیست و حتی برخی اروپاییان و آمریكایی ها نیز این روز را جشن می گیرند. آوازه ی نوروز در كنار زیبایی سنت های آن سبب شد مجمع عمومی سازمان ملل در نشست چهارم اسفندماه ۱۳۸۸ (۲۳ فوریه ۲۰۱۰)، ۲۱ ماه مارس را به عنوان «روز جهانی عید نوروز» به رسمیت بشناسد و آن را در تقویم خود جای دهد. در متن تصویب شده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز جشنی با ریشه ی ایرانی توصیف شده كه قدمتی بیش از سه هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند. البته پیش از این و در هشتم مهرماه ۱۳۸۸ خورشیدی نیز نوروز از سوی سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسكو) به عنوان میراث معنوی به ثبت جهانی رسیده بود.
2-رسم ها و سنت های نوروزی به سبب دارا بودن قدمت زیاد و ریشه های تاریخی، فرهنگی و حتی اساطیری برای بسیاری از كارشناسان و پژوهندگان جذاب بوده و تحقیق های بسیاری در جهان در این خصوص صورت گرفته است. در این پیوند، پژوهشی جامع از سوی «بخش مطالعات خاورمیانه یی دانشگاه هاروارد» در آمریكا صورت گرفته كه به رمزگشایی آیین های مختلف نوروز و بخصوص سفره ی هفت سین به عنوان نمادی مقدس از خیر و بركت پرداخته است. به عقیده ی «ژاكلین مایكل» محقق این پروژه، دقیق شدن و مطالعه در آیین ها و جشن های مختلف در سراسر جهان این امكان را در اختیار بشر قرار خواهد داد تا به عنوان عضوی از خانواده ی جهانی، جنبه های منحصر به فرد فرهنگی هر یك از كشورها را بطور خاص مورد بررسی قرار دهد. وی نوروز را جشنی توصیف كرده كه نویدبخش تازگی و نو شدن است و آن را به جشن هایی نظیر «ایستر» (عید پاك) مسیحیان و «شام النسیم» مصریان شبیه می داند. این تحقیق حتی تحلیلی جامع از سفره ی هفت سین نوروزی ارایه كرده است كه در آن «سماق» نماد خورشید و طعم زندگی، «سنجد» نماد عشق و محبت، «سركه» نماد صبر و گذر عمر، «سیب» نماد سلامتی و زیبایی، «سیر» نماد سلامتی و خوش شانسی، «سمنو» نماد زایش و شیرینی زندگی، «سبزه» نمادی از تولدی دوباره و تازگی، «آیینه» برای بازتاب خاطرات تلخ و شیرین سال سپری شده، «ماهی» زنده به عنوان نمادی از زندگی، «تخم مرغ» های رنگی نمادی از زایش و «سكه» به عنوان نماد بركت و روزی فراوان معرفی شده است.
پایگاه های پژوهشی و اطلاع رسانی و نیز اندیشكده های متعددی در آستانه ی سال نوی ایرانی به این موضوع پرداختند و تحلیل ها و بررسی های گوناگونی را در این خصوص ارایه كردند. پایگاه «پروژه ی بررسی و اطلاعات خاورمیانه» در گزارشی مفصل در این خصوص با عنوان «نوروز مبارك» به تحلیل آیین های مختلف نوروزی و همچنین نشانه شناسی سفره ی هفت سین ایرانی پرداخت. این پایگاه به مفهوم هر یك از سین های این سفره نظیر سیب به عنوان نشانه ی زیبایی و سلامتی یا سنجد به مثابه نماد عشق و محبت اشاره كرد و برای مثال در خصوص سمنو نوشت: این خوراكی نوروزی از عصاره ی گندم درست می شود. در گذشته، گندم در فرهنگ ایرانی ها نمادی از ثروت و فراوانی بوده است تا جایی كه در جریان بسیاری از كنش ها و اعتراض های مردمی در تاریخ این سرزمین، مردم نان را یكی از مطالبات خود عنوان می كردند.
پایگاه رسمی دانشگاه «لیدن» قدیمی ترین دانشگاه هلند نیز در تحقیقی درباره ی نوروز، دید و بازدید از آشنایان، سرگرمی و بازی های دسته جمعی، آشپزی و بویژه شیرینی پزی، رقص های آیینی، نواختن موسیقی و ... را از مهم ترین جنبه های پاسداشت نوروز در كشورهای پارسی زبان معرفی كرد.
3-جاذبه های نوروز مورد توجه نویسندگان بسیاری بوده و كتاب هایی در این خصوص به نگارش در آمده است. با وجود این كه بیشتر این آثار به قلم نویسندگان دورگه یا ایرانی مقیم خارج از كشور نوشته شده، برخی از ایرانپژوهان و ایرانگردان نیز خاطره های خود از سفر به كشورمان در نوروز را به صورت كتاب نگاشته اند. «گالا و دوستانش نوروز را جشن می گیرند» كتاب كودكی است كه به قلم «كارِن مك كورمیك» نوشته شده است. داستان مربوط به سیب سرخ گمشده یی است كه قصد دارد با كمك دوستانش خود را پیش از تحویل سال به سفره ی هفت سین برساند. در این راه او بخشی از رسم ها و سنت های مربوط به نوروز بویژه هفت سین را معرفی می كند. شمار كتاب هایی كه در بخش هایی از آن به نوروز پرداخته شده، كم نیست. «بیست ماری: داستان روزی خاص» نوشته ی «مایكل دابسون» نیز كتابی است كه به وقایع نگاری رخدادها و مراسم هایی پرداخته كه روز 20 مارس (آستانه ی نوروز) اتفاق افتاده است. این كتاب در یكی از بخش های خود اشاره یی كامل به نوروز و آیین های آن دارد. یكی دیگر از این نمونه كتاب ها «ایران: راهنمای ضروری آداب و رسوم» است كه نویسنده ی آن «استوارت ویلیامز» در كنار توضیح آیین ها و رسم های مختلف ایران، جشن نوروز، چرایی و چگونگی برگزاری آن را معرفی كرده است.
4-سال 1393 خورشیدی پایان یافت؛ پایانی كه بنا بر برخی شنیده و نشانه ها انتظار می رود با پایان یكی از دشوارترین و حساسترین دوره های تاریخ معاصر در حوزه ی روابط خارجی همزمان شود. پایگاه خبری تحلیلی «هیل» به تازگی در گزارشی با عنوان «ایرانی ها همزمان با شدت یافتن مذاكرات هسته یی برای جشن نوروز آماده می شوند» از امیدواری طرف های مذاكره های هسته یی برای حل و فصل اختلافات یك دهه ی گذشته خبر داده است. این گزارش همچنین به برگزاری پرشكوه جشن نوروز در كاخ سفید اشاره كرده كه برخی ناظران آن را اقدامی از سوی آمریكایی ها برای نمایان ساختن روشنی چشم اندازهای دستیابی به توافق هسته یی قلمداد می كنند. «میشل اوباما» همسر رییس جمهوری آمریكا روزهای پایانی پارسال این جشن را برگزار كرد و در جریان آن با آیین های نوروزی و غذاهای ایرانی از مهمانان خود پذیرایی كرد. همسر رییس جمهوری آمریكا در جریان این مراسم با ابراز خوشحالی از فرارسیدن نوروز، این جشن و فرهنگ برخواسته از آن را ستود. وی همچنین در بخشی از سخنانش در جشن نوروزی گفت: برای هزاران سال، مردم خاورمیانه، آسیا و سراسر جهان حتی آمریكا نوروز را به عنوان جشن بهار طبیعت برگزار كرده اند. این جشن برایندی از سال سپری شده و امید برای سلامتی و بهروزی در سال پیش رو است.
جشن زیبای نوروز یكی از غنی ترین آیین های جهان از نظر فرهنگی است. این جشن ظرفیت آن را دارد كه مردم ایران و جهان را برای امید به آینده یی بهتر، حركت به سمت صلح و مهرورزی و نو شدن برای بهتر شدن برانگیزد. در حال حاضر نوروز و جشن های آن نگینی است كه در میان سیاهی ها می درخشد. در شرایطی كه چهره ی منطقه و جهان به خاطر رخدادهای تلخ جاری در عراق، سوریه، اوكراین و ... در هم فشرده شده، نوروز را می توان به لبخندی ماننده كرد گریزی از این وضعیت و بارانی بر پیكر تب زده و ملتهب جهان كنونی است.
*از:عطیه میرقراچولو (گروه پژوهش و تحلیل خبری)
پژوهشم**442**9279**2054
تهران- ایرنا- نوروز جشن سال نوی پارسی زبانان است. با این حال، زبان نوروز را غیر پارسی زبانان نیز در می یابند، سخن آن را می شوند و آن را پاس می دارند.
