امیرمومنان و نظام اداری سالم/انسان های پركار با افراد دیگر یكسان شمرده نشود

مصطفی دلشاد تهرانی روز سه شنبه به خبرنگار معارف ایرنا گفت: حضرت علی(ع) در عهدنامه مالك اشتر از قاعده اصحار سخن می گویند یعنی تمام سیستم اداری باید همانند صحرا شفاف باشد و تنها چیزی كه كارمندان و كارگزاران نباید از آن اطلاع داشته باشند، اسرار نظامی است.

وی افزود: تمام ضوابط اداری و قوانین باید برای كارمندان مشخص باشد و مردم باید بدانند بر چه اساسی به مدیران و كارگزاران پاداش داده می شود و یا چرا مجازات می شوند و حتی در حكومت اسلامی مردم باید میزان و مبلغ پاداش و ضوابط آن را بدانند.

این پژوهشگر مذهبی ظهور هرگونه فساد و تباهی را در سایه پنهان كاری و روابط سایه ای دانست و گفت: انجام معاملات و قراردادهای صوری و پیوندهای پشت دیوارهای بتنی باید برداشته شود و سیستم اداری باید شیشه ای باشد.

وی تاكید كرد: البته ممكن است بعضی از اسرار سازمانی جزو مسائلی باشد كه همه نباید از آن آگاهی داشته باشند ولی هرگونه خرج و دخل، پاداش و مجازات و همچنین شرایط عزل و نصب باید بر اساس ضوابط اعلام شده باشد و لذا نمی توان كارگزاری را بر اساس سلیقه عزل و نصب كرد و اگر كسی را به عنوان مدیر نصب می كنیم، همه باید بدانند این عزل یا نصب بر اساس چه ضوابطی بوده است.

دلشاد تهرانی اضافه كرد: بر این اساس اگر یك سازمان و یا وزارتخانه ای به عنوان پاداش مبالغی را به افراد می دهد، لازم است از قبل شرایط موردنظر را اعلام كند، به گونه ای كه همه بتوانند از آن اطلاع داشته باشد كه بر اساس كدام عملكرد به كارگزاران پاداش تعلق می گیرد.



** انسان های درستكار و پركار با افراد دیگر یكسان شمرده نشود

وی با اشاره به جایگاه قدردانی و جزادهی در نظام اسلامی گفت: طبق سیره و آموزه های حضرت علی(ع) به هیچ وجه نباید در یك سازمان انسان های توانمند، كوشا، بهره ور و مفید با انسان های ناتوان، ضعیف، سست و غیركوشا یكسان شمرده شود.

برگزیده كتاب سال 92 در حوزه حدیث گفت: امیرمومنان در نامه 53 نهج البلاغه كه به عهد نامه مالك اشتر معروف است، سفارش می كند كه مبادا انسان درستكار و پركار و كوشا با یك انسان ضعیف و ناتوان یكسان شمرده شود و دلیل آن این است كه چنین روشی در نظام اداری سبب از بین رفتن انگیزه انسان های توانمند می شود.

وی با اشاره به جایگاه پاداش در اندیشه و سیره حضرت علی(ع) به ویژه در نامه های مدیریتی و حكومتی آن حضرت گفت: اگر در یك نظام اداری یك كارگزار فقط به دلایلی مانند پیوندها و ملاحظات نادرست پاداش داده شود، باید بدانیم آن شخص را در نادرستی و ضعف خود تقویت كرده ایم و از طرف دیگر سایر كارمندانی را مایوس كرده ایم كه شاهد چنین مواردی هستند.

دلشاد تهرانی درباره معیارهای پاداش و مجازات در حكومت دینی گفت: ملاحظه زمینه های قدردانی و مجازات یكی از مهم ترین شرایط است و باید ببینیم پاداش یا مجازات در چه بستری و در چه زمینه هایی صورت می گیرد.

وی اضافه كرد: در یك جامعه ای كه بسیاری از مردم آن در تنگنای معیشتی هستند، دادن یك پاداش بزرگ به معنی درنظر نگرفتن زمینه های آن است و لذا در قدردانی و مجازات باید بسترها دیده شود.

نویسنده كتاب رخساره خورشید؛ سیره امام علی (ع) در نهج البلاغه همچنین به ضرورت تامین نیازهای كارگزاران در حكومت اسلامی اشاره كرد و گفت: این كار در منطق امیرمومنان(ع) سبب بی نیازی كارگزاران می شود تا به چیزی كه نیاز دارند، دست درازی نكنند و از طرف دیگر اتمام حجتی است تا دچار خلاف نشوند.

وی همچنین توجه به بسترهای فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه در این زمینه را مهم دانست و گفت: در قدردانی و مجازات باید عمل به موقع صورت بگیرد و اگر كسی كار خوبی كرد، نباید تشویق را به تاخیر انداخت و نشانه یك سازمان خوب این است كه پاداش در آن بیش از مجازات باشد.

این استاد دانشگاه افزود: اگر در سازمانی مجازات و تنبیه زیاد بود و عده زیادی مرتكب جرایمی همچون ارتشاء و اختلاس شدند، باید بدانیم نظام اداری دارای مشكل است و گرنه نباید چنین اتفاق هایی بیافتد.

وی همچنین رعایت حد و اندازه در قدردانی و مجازات مدیران و كاركنان را مهم دانست و گفت: حضرت علی(ع) فرمود تشویق بیش از اندازه تباه كردن فرد و به نوعی تملق است و اسراف در مجازات نیز میزان لجاجت را زیاد می كند.

دلشاد تهرانی افزود: بر اساس سیره حضرت علی(ع) قدردانی و مجازات به عمل و صفت تعلق می گیرد نه به خود شخص و لذا آن حضرت فرمود اگر خدا انسانی را كیفر می كند آن مجازات به فعل فرد تعلق می گیرد تا تاثیر بگذارد.

وی با بیان این كه فلسفه مجازات برای اصلاح افراد است، تاكید كرد: هیچ گاه نباید شخصیت مجرم آسیب ببیند و بر همین اساس امیرمومنان(ع) معتقد است در بسیاری اوقات می توان با قدردانی زمینه خلاف را كاهش داد.

این استاد دانشگاه تاكید كرد: همه انسان ها دارای فطرت هستند و اگر ببینند عمل خوب آنها دیده می شود و به صورت قانونی و منضبط پاداش داده می شود، افراد تنبل و كم كار و بی انگیزه به مرور علاقه مند به انجام كار می شوند و لذا آن حضرت فرمود به وسیله خوبی با بدی مخالفت كنید و در جایی دیگر فرمود كه گناهكار را با رسیدگی و پاداش دادن به نیكوكار بازدارید.



* معیارهای قدردانی و جزادهی در حكومت اسلامی

دلشاد تهرانی از ضرورت وجود چهار عامل در كنار هم برای پاداش دهی در سیره امیرمومنان(ع) سخن گفت و افزود: مبانی نظام اداری و مدیریت، بسترهای نظام اداری، اصول و قواعد (اعتدال و میانه روی) و همچنین روش های اجرای معیارها در این زمینه بسیار مهم است.

وی افزود: حضرت علی(ع) وارث یك نظام حكومتی، سیاسی و اقتصادی فاسد به تمام معنا بود و در آن زمان همه چیز به هم ریخته بود و آن حضرت در مدتی كوتاه یك دستگاه اداری سالم را پایه ریزی كرد و تحولی بی نظیر در تاریخ را بوجود آورد.

وی در ادامه به ضرورت نگاه شناسی، حقوق شناسی و وظیفه شناسی به عنوان زیرساخت دستگاه اداری در حكومت اسلامی اشاره كرد و گفت: هرچه درباره جزادهی و پاداش ضابطه بگذاریم ولی نگاه انسان ها درست نشده باشد، آن پاداش دهی آسیب پذیر خواهد بود.

این استاد دانشگاه افزود: در هر سازمان باید پنج نگاه درست شود. یعنی نگاه انسان به خدا، خود، كار و مسوولیت، مردم و خدمت گیرندگان و همچنین مسوولان اصلاح شود.

وی اضافه كرد: حضرت علی(ع) فرمود اگر كسی در جایگاه قدرت و مدیریت به مردم ستم كند او اعلام جنگ با خدا كرده است مگر این كه توبه كند و كار خود را نیز اصلاح كند و اصلاح چنین اموری تقریبا محال است.

این كارشناس مذهبی همچنین گفت: كسی كه در جایگاه مدیریت است باید خود را به عنوان بنده خدا و خدمتگزار ببیند نه این كه برای دوستان خود فرصتی ایجاد كند یا رقیبان خود را از میدان به در كند و لذا حضرت علی(ع) به مالك اشتر فرمود تو آمده ای كه كار را كفایت كنی یعنی به بهترین شكل انجام دهی.

وی افزود: نگاه به كار و مسوولیت این است كه انسان، كار را وسیله خدمت و تعالی خود ببیند و بر همین اساس امیرمومنان در نامه ای به یكی از كارگزاران خود تاكید كردند كه مسوولیت و مدیریت طعمه نیست بلكه امانتی به گردن مدیر است و باید پاسخگوی آن باشد و لذا مدیر نمی تواند خودكامگی داشته باشد.

دلشاد تهرانی درباره نگاه كارگزار به مردم گفت: طبق آموزه های دینی هر مدیری باید چنین تلقی داشته باشد كه من برای مردم هستم نه این كه مردم در خدمت من باشند و این قاعده شامل پایین ترین تا بالاترین كارگزار است و لذا حضرت امام خمینی(ره) عقیده داشت و با اعتقاد می فرمود كه اگر به من خدمتگزار بگویید بهتر از این است كه رهبر بگویید.

وی همچنین از ضرورت انتقاد مشفقانه به مسوولان سخن گفت و افزود: آموزه های دینی تاكید دارد كه مسوولان را باید منتقدانه دید و امیرمومنان(ع) به مردم تاكید می كردند كه حق طلبی و عدالت خواهی كنند و از حكومت و كارگزاران انتقاد كنند.

نویسنده كتاب دلالت دولت؛ آیین نامه حكومت و مدیریت در عهد نامه مالك اشتر افزود: تمام كارگزاران باید نسبت به وظایف كلان و خرد خود آشنا باشند و هر لحظه آماده پاسخگویی باشند.

وی اضافه كرد: بالاترین مقام یك دستگاه همواره باید خود را در تمام امور آن دستگاه مسوول بداند و اگر در سازمانی ارتشاء یا اختلاسی صورت می گیرد، همه باید پاسخگو باشند نه این كه فقط مدیر را مسوول بدانیم بلكه علاوه بر مدیر باید شیوه های اشتباه را اصلاح كرد.

این پژوهشگر حدیث به روایتی از حضرت علی(ع) اشاره كرد و گفت: امیرمومنان به یكی از كارگزاران خود به نام عبدالله بن عباس سفارش كرد مراقب باش كه هر كار خوب یا نادرستی انجام دهی هر دو در آن شریك هستیم.

وی شایسته سالاری در نظام اداری را بسیار مهم دانست و گفت: در مبانی نظام اداری حكومت اسلامی باید بسترهایی وجود داشته باشد و شایسته سالاری در اندیشه حضرت علی(ع) بستر سلامت نظام اداری است.

دلشاد با اشاره به این كه هیچگاه یك انسان شایسته، زیاده خواه نیست، افزود: حضرت علی(ع) درباره عزل و نصب تاكید داشتند كه مبادا فكر كنید با عزل یك مدیر، نیروی جایگزین پیدا نمی كنید و این تفكر نشانه بی عرضگی مدیر است. بلكه می توان بهترین جانشین را پیدا كرد كه نقاط ضعف و منفی نداشته و از طرف دیگر نفوذ و مدیریت خوب داشته باشد و همچنین توقع بی جا نداشته باشد.

وی ویژگی انسان های شایسته در نظام اداری را از آن كسانی دانست كه نه تنها برای سازمان و دستگاه خود سبكبار بوده و بی دلیل هزینه های سازمان را افزایش نمی دهند بلكه بهره وری سازمان را بیشتر می كنند و به كار و سازمان خود دلبستگی دارد و چشمش به دست دیگران نیست.

دلشاد تهرانی در ادامه یكی از وظایف حكومت را آموزش و تربیت پیوسته دانست و گفت: علاوه بر امنیت شغلی و تامین مالی كارگزاران، باید نیروها تحت آموزش قرار گیرند و لذا حضرت علی(ع) در تمام دوران حكومت خود پیوسته به كارگزاران خود آموزش می داد.

وی همچنین از ضرورت نظارت و بازرسی در نظام اداری سخن گفت و افزود: امیرمومنان(ع) علاوه بر نظارت های علنی و مخفی به نظارت های مقطعی و استمراری و همچنین نظارت های مردمی اهمیت می دادند و بر اساس گزارش های مردمی و ملاحظات خود گاهی استاندار نیز عزل می كردند.

این استاد دانشگاه افزود: هیچ كسی از پایین ترین تا بالاترین مقام در حكومت نباید خارج از نظارت و بازرسی و پیگیری باشد و دستگاه های حسابرس نیز باید به صورت مدام و همزمان به صورت جدی وارد عمل شوند و به صورت آنلاین عمل كنند و اینگونه نباشد كه مدیری در پایان سال به دنبال سند پیدا كردن یا سندسازی باشد.

دلشاد در جمع بندی این موضوع گفت: به دنبال حسابرسی، ارزیابی و ارزشیابی، موضوع پاداش و مجازات در پایان قرار می گیرد و در هر سازمانی باید قواعد و اصول عملی حاكم باشد به گونه ای كه هیچكس نتواند از آن تخطی كند. مثلا اصل اعتدال و میانه روی اجازه نمی دهد كه مدیری پاداشی خلاف میانه روی بدهد و یا هیچ مدیری حق ندارد در مجازات، كرامت انسانی كسی را بشكند.

وی افزود: بر اساس مبانی، بسترها و اصول و قواعد نظام اداری اسلامی مجموعه روش هایی وجود دارد كه هرچند متغیر است ولی برخاسته از این اصول و بر اساس مبانی است.



* تفاوت دستگاه اداری با بنیاد خیریه

دلشاد تهرانی در ادامه به نگاه خیریه ای در سازمان های اداری اشاره كرد و گفت: در زمان حضرت علی(ع)اگر نیازمندی مراجعه می كرد، دستگاه خدمات اجتماعی و رفاه عمومی وظیفه داشت به او كمك كند.

وی افزود: شیوه امیرمومنان(ع) این گونه بود كه اگر كارگزاری كمترین سستی را در نظام اداری داشت، بدون هیچ ملاحظه ای او را بیرون می كرد. چون وجود چنین افرادی به منافع سازمان ضرر می زد.

این كارشناس مذهبی تاكید كرد: البته رفاه عمومی و خدمات اجتماعی باید باشد و انسان های نیازمند باید تامین شوند ولی دستگاه اداری كمیته امداد نیست و یكی از فسادهای اداری این است كه در یك سازمان كه می توان آن را با چندین نیروی انسانی اداره كرد، افراد بسیاری به كار گمارده می شوند.

وی بر ضرورت اصلاح دیدگاه در این زمینه گفت: اگر می خواهیم نظام اداری بر پایه های اعتدال و میانه روی شكل گیرد، باید دیدی وسیع داشته باشیم و ضمن آسیب شناسی سیستم اداری، راه حل های عمومی و دینی طبق آموزه های حضرت علی(ع) درنظر گرفته شود.

فراهنگ**1003**1569