هنر فیروزه تراشی از در خراسان رضوی برای جاودانگی و جهانی شدن نیازمند توجه و هنرمندی مسئولان متولی در این حوزه است.
فیروزه یا 'تركوئیس' به معنای سنگ تركی در زبان لاتین است كه علت این نامگذاری آن است كه فیروزه ایران از طریق تركیه به اروپا صادر می شده است.
فیروزه یكی از سنگ های قیمتی است كه از عهد باستان در ایران شناخته شده، از كتیبه بنیاد كاخ داریوش در شوش معلوم می‌گردد كه در آن تاریخ سنگ فیروزه به نام 'احسائین' نامیده می شد و از خوارزم برای زینت آلات كاخ آورده شده بود.
فیروزه سنگ آرزوهای تمام پادشاهان ممالك از زمان كوروش و داریوش است كه به عنوان هدیه از طرف آنها به تمام سلاطین داده می‌شد.
در كشور ایتالیا از فیروزه آبی و صاف كه به 'گوهر آبی' معروف است، به عنوان گرانقیمت ترین جواهرات استفاده می شود.
اما قلب هنر فیروزه تراشی در استان خراسان رضوی، سرزمین خورشید و پهنه تاریخی كهن این سرزمین می زند.
فیروزه نیشابور با قدمت پنج هزار ساله و هنر فیروزه تراشی هنرمندان خراسانی با سه هزار سال قدمت نام این سنگ را با بهترین كیفیت در جهان به نام 'فیروزه نیشابور' به ثبت رسانده است.
فعالیت 300 كارگاه تراش فیروزه در خراسان رضوی كه مقام نخست را در كشور دارند درحالی ادامه دارد كه تنها 25 استادكار روی هنر فیروزه تراشی و هنرهای تابعه آن به صورت تخصصی و انحصاری كار می كنند.
عضو كمیته ملی تدوین استاندارد جواهرات كشور در این باره گفت: سالانه 40 تن سنگ فیروزه در خراسان رضوی تولید می‌شود كه 15 تا 20 درصد آن به صورت نگین تراش می خورد.
سید جواد پیش بین افزود: سالانه شش هزار كیلو گرم فیروزه در كارگاه های تراش فیروزه مشهد و نیشابور تراش می‌خورد كه حجم بسیار زیاد می باشد.
مدیر كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز گفت: از دل معدن فیروزه در دامنه جنوبی كوه بینالود در 53 كیلومتری شمال غربی نیشابور سنگی استخراج می شود كه طرفداران بسیار در جهان دارد و همه كشورهای جهان در نوع و رنگ این سنگ حیرت زده مانده اند.
رجبعلی لباف خانیكی افزود: فیروزه تراشی هنری است كه از پیشینه تاریخی بسیار برخوردار است و جزو هنرهای ارزشمند و تاریخی محسوب می شود.
عامل توسعه خوشه جواهرات خراسان رضوی نیز در این باره گفت: 20 سال قبل برای فروش ماهانه تولیدات معدن فیروزه، مزایده عمومی و كاملا آزاد و مشخص برگزار می شد، اما از معضلات فعلی معدن فیروزه نیشابور می توان به نحوه توزیع تولیدات آن بین فیروزه تراشان اشاره كرد كه پیوسته مورد گلایه این صنف است.
جواد پیش بین افزود: روش استحصال در این معدن هنوز به روش انفجار انجام می گیرد كه در این فرآیند بخشی از این سنگ گرانبها از بین می رود لذا باید به دنبال تغییر در روش استخراج این سنگ قیمتی باشیم تا میزان هدر رفتن آن به حداقل برسد.
وی اظهار كرد: طی چند سال اخیر واردات فیروزه های مصنوعی معروف به فیروزه آمریكایی، فیروزه چینی و تبتی تهدیدی جدی برای این سنگ ارزشمند شده و هنوز این وضعیت مدیریت نشده است.
پیش بین با بیان اینكه هیچ آمار دقیقی از واردات و صادرات سنگ فیروزه وجود ندارد افزود: بخش اعظم واردات و صادرات فیروزه به روش غیر مجاز انجام می شود و دلیل آن حجم كم و سود زیاد این فرآورده است.
این متخصص سنگ شناسی با بیان اینكه بخش زیادی از فیروزه نیشابور به كشورهای آسیای شرقی و حاشیه خلیج فارس صادر می شود خاطر نشان كرد: در بین فیروزه داخلی بالاترین كیفیت به ترتیب به فیروزه نیشابور، شاهرود و كرمان تعلق دارد.
معاون سابق صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی هم گفت: با وجود اینكه فیروزه نیشابور در دنیا شناخته شده، اما در زبان لاتین به سنگ 'توكائس' یعنی سنگ تركیه معروف است.
حسین خواجه بیدختی افزود: این فقط به این دلیل است كه تركیه در روزگاری گذرگاه و محل عبور و حمل این سنگ به كشورهای اروپایی بوده است.
وی بیان كرد: فیروزه نیشابور نسبت به سنگ های هم نوع خود در دیگر نقاط ایران و حتی جهان ممتاز است.
خواجه بیدختی افزود: ثبت هنر فیروزه تراشی علاوه بر اینكه افتخاری برای ایران است به توسعه همه جانبه این صنعت نیز كمك می كند.
رییس اتحادیه فیروزه و عقیق تراشان مشهد نیز با اشاره به قدمت پنج هزار ساله استخراج سنگ فیروزه گفت: 90 درصد از كارگاه های تراش فیروزه كشور در مشهد مقدس فعال است.
عبدالصمد رحیمی مقدم اظهار كرد: 500 واحد تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی زیر پوشش این اتحادیه فعالیت دارند كه 200 واحد در حوزه تراش فیروزه كار می‌كنند و علاوه بر این 100 واحد تراش فیروزه در نیشابور فعالیت دارند.
وی با بیان اینكه شمار زیادی از تراشكاران و هنرمندان در این عرصه فعالیت دارند افزود: همچنان مشكلات متعددی فراروی این هنر صنعت است.
وی گفت: خراسان رضوی بهره برداری درست از صنعت فیروزه ندارد و این مسئله كاملا نگران كننده می باشد.
وی با اشاره به مشكلات سر راه تولید و صادرات سنگ فیروزه اظهار كرد: توجه مسوولان به این هنر صنعت و تلاش در جهت ثبت ملی و جهانی آن می تواند راهگشای حل این مشكلات باشد.
وی افزود : حمایت از داشته های تاریخی، فرهنگی و میراث و منابع سرزمینی یكی از راههای حفاظت و صیانت از فرهنگ، تمدن و تاریخ است كه هنر و صنایع دستی به عنوان نماد هر فرهنگ و تمدن می توانند معرفی گویا در جهان باشند.
سرمایه گذاری در هنر فیروزه تراشی با توجه به قدمت و آوازه و مرغوبیت سنگ فیروزه نیشابور علاوه بر ارزآوری می تواند اشتغال قابل توجهی در این بخش ایجاد كند.
معدن سنگ فیروزه نیشابور در دامنه جنوبی كوه بینالود و 53 كیلومتری شمال غربی شهر نیشابور در استان خراسان رضوی قرار دارد.
ذخیره قطعی معدن فیروزه نیشابور 85 هزار تن برآورد شده است.
شواهد تاریخی نشان می دهد كه قدیمی ترین سنگ فیروزه جهان كه به دست انسان تراشیده شده است از عمق سه و نیم متری زمین در 20 كیلومتری نیشابور كشف شده كه بر روی كمربند اسكلت انسانی 5500 ساله قرار داشته است.
طبق آمار غیر رسمی سالانه 80 درصد فیروزه نیشابور به خارج از كشور صادر می شود./4
7496 / 6053/ 6075
مشهد- ایرنا- هنر فیروزه تراشی در خراسان رضوی قدمتی پنج هزار ساله دارد، اما عدم حمایت لازم از این هنر منحصر به فرد آن را در چند قدمی فراموشی و رفتن به حاشیه قرار داده است.
