فاضلاب تهدیدی برای محیط زیست خلیج فارس

تیر ماه سال 1384 شورای‌ عالی‌ انقلاب‌ فرهنگی‌ با توجه‌ به‌ هدف‌ قرار دادن‌ هویت‌ فرهنگی‌ و تاریخی‌ ملت‌ ایران‌ از سوی‌ ایادی‌ استكبار جهانی‌ به‌ خصوص‌ برخی‌ از كشورهای‌ همسایه‌ و تلاش‌ آنان‌ برای‌ تحریف‌ نام‌ تاریخی‌ خلیج‌ فارس، به‌ پیشنهاد شورای‌ فرهنگ‌ عمومی‌ روز اخراج‌ پرتغالی‌ ها از تنگه‌ هرمز ( 10 اردیبهشت ) را به‌ عنوان‌ روز ملی‌ خلیج‌ فارس‌ نامگذاری‌ كرد.

خلیج فارس همواره در طول تاریخ از اهمیت ویژه سیاسی و منطقه ای برخوردار بوده است و به دلیل داشتن موقعیت خاص جغرافیایی همواره مورد توجه كشورهای دیگر به ویژه كشورهای همسایه بوده است.

اكتشافات نفتی و غنای آب خلیج فارس از لحاظ مواد معدنی و غذایی، آنرا به حوضه آبی ارزشمندی تبدیل كرده است،از سوی دیگر مساله ای كه این پهنه آبی را تهدید می كند چالش های محیط زیستی شامل انواع آلودگی های نفتی ، صنعتی و پساب ها است كه سالانه حجم زیادی وارد خلیج فارس می شود.

ضیاء الدین الماسی مدیر كل آلودگی دریا در معاونت محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار علمی ایرنا گفت: خلیج فارس از جنبه های مختلف موقعیت جغرافیایی، میراث فرهنگی و ایجاد دوستی بین كشورها برای همكاری در حفاظت از آن از اهمیت بسیاری برخوردار است. اما در بخش هایی از توسعه مانند نفت و گاز و پتروشیمی كمتر به ملاحظات محیط زیستی خلیج فارس توجه شده است.

وی تاكید كرد: همواره ملاحظات توسعه ای، شغلی و شتاب رشد مد نظر بوده است از این رو ملاحظات محیط زیستی در اولویت های پایین تری قرار داشته است.

الماسی گفت: امروزه شاهد آلودگی هایی در بخش هایی از خلیج فارس به ویژه در خورموسی و نایبند هستیم، گونه های مختلف در دریا مانند علف های دریایی، آبسنگ های مرجانی ، پستانداران دریایی و لاك پشت ها مورد تهدید قرار می گیرند.

وی ادامه داد: همچنین در مناطق خارج از دریا یعنی سواحل نیز مشكلاتی را برای جانورانی مانند لاك پشت ها برای مكان های تخم گذاری آنها به وجود می آورد.

وی تاكید كرد: این موارد نشان می دهد كه در برنامه های توسعه ای نیازمند یك بازنگری هستیم، یعنی باید محیط زیست همگام و كنار سایر اولویت ها قرار گیرد و تلاش شود تا در هر برنامه توسعه ای به بخش محیط زیست منطقه نیز توجه ویژه شود.

الماسی گفت: بنابر اعلام اداره كل محیط زیست استان هرمزگان سالانه 87 میلیون و 801 هزار و 248 متر مكعب فاضلاب شهری و خانگی در استان هرمزگان تولید می شود كه از این میزان 25.5 درصد آن تصفیه می شود.

طبق این گزارش در بخش صنعتی سالانه 1 میلیون و 440 هزار و 144 متر مكعب فاضلاب تولید می شود كه بدون احتساب آب سیستم های خنك كننده صنایع 72 درصد آن تصفیه می شود.

وی افزود: همچنین سالانه 233 هزار و 310 متر مكعب فاضلاب بیمارستانی تولید می شود كه 80 درصد آن تصفیه می شود، بنابراین در مجموع از كل 89 میلیون و 474 هزار و 702 متر مكعب انواع فاضلاب در سال فقط 27 درصد آن تصفیه می شود.

به گفته وی استان هرمزگان دارای 16 شهر ساحلی است كه فقط 5 شهر آن سیستم تصفیه فاضلاب دارد.

الماسی به ورود كشتی های سنگین به خلیج فارس اشاره كرد و گفت: بر اساس آمار موجود در سال 2009 از حدود 5 هزار كشتی بالای 300 تن وارد شده به بنادر ایران حدود 2 هزار فروند ( 33 تا 38 درصد ) تانكرهای نفتی بوده است كه تخمین زده می شود در سال های اخیر 3 درصد رشد داشته است.

وی افزود: همچنین بر اساس آمارهای موجود روزانه حدود 14 میلیون بشكه نفت از تنگه هرمز صادر و وارد بازارهای جهانی شده است ، همچنین سالانه حدود 50 هزار كشتی از این تنگه عبور می كند كه بیشتر آنها تانكرهای نفتی بوده است.

الماسی ادامه داد: تعداد كشتی ها و تانكرهای نفتی با وزن ناخالص 300 تن و بیشتر در ورودی به بنادر كشورهای منطقه حاشیه خلیج فارس و دریای عمان حدود 61 هزار فروند بوده كه حدود 20 هزار فروند از آنها نفتكش بوده است.

وی با بیان اینكه تاثیری كه توسعه به محیط زیست وارد كرده است اثرات سوء آن در حال بازگشت به انسان است گفت: سازمان محیط زیست برنامه مدونی برای حفاظت از محیط زیست پهنه آبی خلیج فارس دارد اما قطعا به تنهایی قادر به انجام آن نیست.

وی افزود: سرمایه گذاری دست انداركارانی كه فعالیشان موجب بروز تغییرات در محیط زیست می شود ، موجب بهبود كیفیت محیط زیست می شود.

مدیر كل آلودگی دریا ادامه داد: یك اصل عمومی وجود دارد كه بهبود و بهسازی بر عهده نهاد یا فردی است كه دارد تغییر و افت كیفیت را ایجاد می كند بنابراین انتظار داریم برنامه های موثر محیط زیستی با منابع و تجهیزات كافی از سوی تغییر دهندگان وضعیت محیط زیست اعمال شود.

وی به برنامه های محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست اشاره كرد و گفت: استقرار سیستم پایش برخط ( آن لاین ) در خلیج فارس یكی از برنامه ها است تا بتوانیم انواع آلاینده ها به ویژه آلاینده های نفتی را پایش كنیم كه در حال خرید تجهیزات هستیم.

الماسی به پایش منابع آلاینده با منشاء سرزمینی به عنوان یكی دیگر از برنامه ها اشاره كرد و افزود: منابع آلاینده خلیج فارس در دو دسته شهری - خانگی و صنعتی تقسیم بندی می شود، سامانه ای را طراحی كردیم كه اكنون تقریبا نهایی شده است كه بر این اساس تمام نقاط آلاینده صنعتی شناسایی می شود كه در حال انجام است.

وی اظهار كرد: بعد از شناسایی آلاینده ها و نقاط آلوده ، برنامه های كاهش آلایندگی را به دست اندركاران آن اعلام می كنیم، مثلا در مورد آلاینده های شهری و خانگی وزارت نیرو موظف به احداث تصفیه خانه است كه در حال انجام است اما به دلایلی مانند تامین اعتبار با تاخیر مواجه شده اند و سازمان محیط زیست هم به لحاظ برنامه ریزی به وزارت نیرو كمك می كند تا هر چه زودتر سیستم تصفیه خانه ها را كامل كند.

الماسی درباره پساب های صنعتی گفت: در این زمینه نیز با وزارت نفت به ویژه در خصوص كنترل پساب های صنعتی به ویژه در بخش پتروشیمی و نفت و گاز تعامل خوبی داریم.

وی ادامه داد: مقوله پسماندها نیز مساله دیگری است كه با آن مواجه هستیم و جزو چالش های محیط زیست دریایی هستند كه باید دفع پسماندها ساماندهی شود.

مدیر كل آلودگی دریا گفت: همچنین با سازمان بنادر و دریانوردی در زمینه مقابله با آلودگی ها تعامل خوبی برقرار كردیم كه تخلیه آب توازن كشتی ها یكی از آنها است، بر این اساس مقرر شد كه تجهیزات و تاسیسات تصفیه آب توازن در بنادر ایجاد شود كه در حال انجام است.

وی افزود: همچنین برنامه ای در دست اجرا داریم كه شناورها هم باید پسماندهای خود را به بنادر تحویل دهند كه اكنون این كار انجام می شود كه مساله مهم در این زمینه مدیریت صحیح این پسماندها بعد از دریافت است.

الماسی گفت: در حال انجام یك ممیزی مشتركی با سازمان بنادر و دریانوردی و وزارت نفت هستیم كه بر اساس آن ممیزین آموزش های حرفه ای خواهند دید تا بتوانند این بررسی ها را انجام دهند، سیتسم این آموزش ها طراحی شده و اكنون در مرحله عقد قرار داد هستیم.

وی تاكید كرد: خلیج فارس و دریای عمان برای حفاظت نیاز به همكاری كشورهای حاشیه این پهنه ابی دارد از این رو كشورهای حاشیه این دو پهنه آبی تحت عنوان كنوانسیون كویت سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی ( راپمی ) را تشكیل دادند و سازمان حفاظت محیط زیست همكاری خوبی با این سازمان دارد كارهای مشتركی را با هم دنبال می كنیم كه یكی از آنها مدیریت پساب های شهری و دیگر پساب ها است.

خلیج فارس با حدود 2 هزار و 500 كیلومتر طول و 200 تا 300 كیلومتر عرض دارای مساحتی بیش از 239هزار كیلومتر مربع است. حداكثر عمق آن بین 90 تا 100 متر در اطراف جزیره تنب بزرگ، ابوموسی، لاوان و فارسی و عمق متوسط آن حدود 30 متر است.

بیش از هزار و 600 گونه ماهی ( حدود 500 گونه در خلیج فارس و هزار و 142 گونه در دریای عمان ) 15 گونه میگو، 10 گونه پستاندار دریایی، 5 گونه لاك پشت دریایی و بیش از 90 گونه پرنده و تنوع بسیار زیادی از پلانگتون ها است.

حدود 8 درصد از كل آبسنگ های جهان با بیش از 50 گونه در خلیج فارس و دریای عمان یافت می شوند كه دو سوم آن به علت آلودگی نفتی در معرض خطر و نابود ی قرار دارند.

تخمین زده شده است كه سالانه جمعیتی بیش از 22 میلیون قطعه پرنده هر سال زمستان را در این منطقه می گذرانند.

جنگل های مانگرو تاكنون در 65 كشور جهان شناسایی شده اند شامل 63 گونه از 17 خانواده و 24 جنس هستند كه دو گونه حرا و چندل در ایران پراكنش دارند.

انواع پستانداران دریایی، لاك پشت های دریایی، كوسه كولی كر و اسبك ماهی گونه های در معرض خطر و نیازمند حمایت و حفاظت خلیج فارس هستند.

*** پدیده های قدیم و جدید

بخش زیادی از اثرات سوء اكوسیستم دریایی خلیج فارس به علت تغییرات فیزیكی در ساحل است كه در این رابطه می توان به استحصال زمین بیش از حد توان خلیج فارس اشاره كرد، لایروبی بنادر نیز از جمله این فعالیت ها به شمار می رود.

** جنگ های متعدد در سال های گذشته فشار مضاعفی بر اكوسیستم خلیج فارس وارد كرده است، هشت سال جنگ تحمیلی و هدف گیری پالایشگاه ها، ترمینال های نفتی و حتی به صورت مستقیم به آتش كشیدن نفتكش ها موجب ورود مواد نفتی به خلیج فارس شد.

اما بدترین و مخرب ترین حادثه برای خلیج فارس ورود 9 میلیون بشكه نفت خام از چاه های كویت بوده است ، در واقع آلودگی نفتی بزرگترین تهدید محیط زیستی خلیج فارس است.

- نشست ریزگردها از جمله پدیده های نوظهوری است كه محیط زیست خلیج فارس را با تهدید مواجه كرده است، حدود هزار تن ریزگرد به ازای یك كیلومتر مربع در محیط خلیج فارس نشست می كند.

- تخلیه غیر اصولی و غیر مهندسی تلخاب آب شیرین كن ها یكی دیگر از تهدیدات جدی برای اكوسیستم خلیج فارس به شمار می رود ، از تعداد 22 هزار واحد آب شیرین كن ، 60 درصد در منطقه خاورمیانه خصوصا كشورهای عربی حاشیه نشین خلیج فارس استفاده می كنند ، تخلیه تلخاب موجب افزایش شوری ، بالارفتن غلظت عناصر و همچنین افزایش دما و كدورت آب می شود.

- ورود گونه های غیر مهاجم از طریق تخلیه غیر قانونی آب توازن كشتی ها تهدید جدی برای حیات خلیج فارس به شمار می آید.

*** صیادی

برخلاف دریاهای نسبتا پایدارتر مناطق گرمسیری ، محیط غالبا خشك و نیمه خشك گرمسیری محدوده خلیج فارس و دریای عمان به طور معمول دارای تنوع كمتری از گونه های ماهیان است، خلیج فارس بیش از 500 گونه ماهی دارد كه بیشتر آنها سطح زی یا بستر زی هستند.

برای سایر زیستگاه ها نیز حدود 125 گونه شناسایی شده است، وجود گونه های بستر زی ، گونه های مربوط به مناطق مرجانی، گونه های مزوپلاژیك و سطح زی ، ماهیان باتی پلاژیك و بستر زی موجب رونق فعالیت صیادی در این منطقه شده است.

به طوری كه حدود 150 هزار صیاد با حدود 12 هزار فروند شناور معادل 500 هزار فرصت شغلی و تولیداتی معادل 374 هزار تن آبزیان را فراهم آورده اند.

فشار اضافی بر منابع آبزیان و استفاده ناصحیح از تورهای غیر متعارف آسیب های جدی به منابع خلیج فارس وارد كرده است.

*** آلودگی فاضلاب

حدود 12 درصد از كل جمعیت كشور در استان های همجوار با خلیج فارس و دریای عمان یعنی خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان اقامت دارند، در سال 1380 از مجموع بیش از 5 میلیارد متر مكعب آب شرب تامینی در جوامع شهری و روستایی كشور، استان های ساحلی خلیج فارس و دریای عمان حدود یك میلیارد متر مكعب جهت اینگونه مصارف استفاده كرده اند.

از میان كارگاه های صنعتی دارای فاضلاب های صنعتی در استان های خلیج فارس و دریای عمان بیش از 52 درصد دارای سیستم تصفیه فاضلاب هستند، در استان هرمزگان 80 درصد كارگاه های صنعتی دارای تاسیسات تصفیه فاضلاب هستند. این در حالی است كه استان خوزستان بیشترین مقدار فاضلاب صنعتی كشور را تولید می كند و از میان واحدهای دارای فاضلاب صنعتی خود ، حدود 41 درصد مجهز به سیستم تصفیه فاضلاب هستند.

به علاوه بیش از 30 درصد فاضلاب های صنعتی استان خوزستان به رودخانه های موجود در سطح استان به ویژه كارون و دز تخلیه می شود و 76 درصد فاضلاب تولیدی معادن فعال در سطح این استان به اراضی متروكه و مابقی نیز مجددا به رودخانه ها دفع می شوند.

بر اساس مطالعات انجام شده توسط مشاوران سازمان منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریایی خلیج فارس و دریای عمان ( راپمی ) در سال 1386 سالانه حدود 2 میلیارد متر مكعب فاضلاب و پساب خانگی وارد منطقه دریایی خلیج فارس و دریای عمان می شود، از مجموع پساب های صنعتی وارد شده به دریا، 48 درصد از نیروگاه ها ، 28 درصد از طریق صنایع پالایش نفت و 19 درصد از صنایع پتروشیمی است.

در مجموع كل فاضلاب های شهری استان هرمزگان به رقم 47 میلیون متر مكعب در سال می رسد.

وزارت نیرو بر حسب مصوبات هیات دولت، موظف شده است تا برای شهرهای بالای 30 هزار نفر اقدام به ساخت تصفیه خانه فاضلاب شهری كند كه متاسفانه عملكرد خوبی نداشته است، به عنوان مثال تصفیه خانه ایجاد شده در شهر بندرعباس فقط پاسخگوی جمعیت 300 هزار نفر است در حالی كه جمعیت این شهر در حال حاضر 500 هزار نفر است.

طبق برآورد راپمی در مورد تصفیه فاضلاب در منطقه ، فقط 700 میلیون متر مكعب از كل فاضلاب تولیدی در حوزه خلیج فارس ( شامل 8 كشور ) تصفیه و به خلیج فارس تخیله می شود مابقی بدون تصفیه وارد خلیج فارس می شود.

علمی ( 5 ) **9014**1599