به گزارش ایرنا این پناهگاه كه در 10 كیلومتری شرق شهرستان جاجرم قرار دارد، گستره ای 84 هزار و 435 هكتاری دارد كه حدود 16 هزار هكتار پهنه آن دو سال پیش، به دلیل ازدیاد جمعیت آهو، به عنوان پارك ملی ضامن آهو تعیین شد.
پناهگاه میاندشت با پارك ملی گلستان 100 كیلومتر، با منطقه حفاظت شده قرخود در شهرستان مانه و سملقان 80 كیلومتر، با منطقه حفاظت شده خار توران شاهرود 75 كیلومتر و با منطقه حفاظت شده سالوك اسفراین 30 كیلومتر فاصله دارد.
پناهگاه میاندشت ویژگی خاصی برای زندگی گونه های مختلف جانوری از جمله یوز آسیایی دارد كه آن را به عنوان تنها زیستگاه دشتی یوز آسیایی در كشور معرفی می كند.
همچنین بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط انجمن یوزپلنگ ایرانی در سال 1387، جمعیت یوزپلنگ در منطقه میاندشت جاجرم در سال 1384 شش تا 10 قلاده برآورد شد ولی جمعیت این جانور از سال 1386 دچار كاهش شد كه به احتمال زیاد یكی از مهم ترین علل آن خشكسالی و كاهش جمعیت جوندگان و خرگوش در منطقه بوده است.
مطالعات مذكور مشخص می كند كه عوامل محیطی غیرقابل پیش بینی در كوتاه ترین زمان تاثیر قابل ملاحظه ای بر جمعیت طعمه خوارانی كه از مركز محدوده پراكنش دور هستند، می گذارد.
این مطالعات و وجود چنین گزارش هایی از وضعیت یوز در پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم موجب شد تا در سال های اخیر 320 هكتار از مساحت این منطقه به امر تكثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی اختصاص داده شود.
در این طرح محدوده ای به وسعت 120 هكتار در منطقه دوشاخ واقع در ضلع شمال شرقی پناهگاه حیات وحش میاندشت برای این منظور جانمایی شد و در مرحله بعد نحوه و نوع حصاركشی محدوده مورد نظر مطالعه شد تا حصاركشی به نوعی انجام شود كه در ادامه فعالیت طرح تكثیر با حداقل مشكل مواجه شود.
در ششم آذر سال 1387 نیز مرحله نخست اجرای پروژه سایت تكثیر و پرورش یوزپلنگ در منطقه پناهگاه حیات وحش میاندشت به اتمام رسید و یك قلاده یوزپلنگ نر جدا شده از طبیعت با حضور جمعی از مدیران سازمان حفاظت محیط زیست و نمایندگانی از دفتر عمران سازمان ملل متحد در این سایت رهاسازی شد.
اكنون مساحتی 125 هكتاری برای پرورش طعمه یوز در این منطقه فنس كشی شده است كه 100 هكتار آن به منطقه زیست یوز ماده و بیش از 25 هكتار آن به منطقه زیست یوز نر اختصاص دارد.
طبق آخرین گزارش اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، در پناهگاه حیات وحش میاندشت زیست شش قلاده یوزپلنگ نادر و زیبا قطعی است و طعمه آن ها هم از آهو و خرگوش موجود در منطقه است.
*معرفی یوز آسیایی
این گونه جانوری دارای دو زیرگونه آسیایی و افریقایی است كه در این بین زیرگونه آفریقایی در بسیاری از بخش های این قاره پراكندگی و وضعیت نسبتا بهتری دارد به طوری كه حدود 9 تا 12 هزار یوز در افریقا باقی مانده است.
یوز زیرگونه آسیایی كه روزگاری در بخش های وسیعی از خاورمیانه و هند پراكندگی داشت اكنون تنها محدود به جمعیت موجود در ایران شده كه پراكندگی عمده آن مربوط به بخش مركزی ایران در محدوده دشت های كویر و لوت و نواحی اطراف آن است.
امروز وضعیت یوزپلنگ آسیایی براساس معیارهای اتحادیه جهانی حفاظت بحرانی و طبق قانون شكار و صید جزو گونه های در معرض خطر انقراض قلمداد می شود.
یوز آسیایی، این زیرگونه جانوری مهره دار از رده پستانداران، راسته گوشتخواران و یكی از نادرترین اعضای خانواده گربه سانان است كه زمانی در اكثر مناطق دشتی غرب آسیا می زیسته ولی امروز با نام یوزپلنگ ایرانی در نیمه شرقی كشور با جمعیتی در حدود 70 تا 100 قلاده به بقای خود ادامه می دهد.
بدن این گربه سان بی همتا در چندین میلیون سال تكامل طوری شكل گرفته كه به آن امكان حركت با سرعتی برابر با 110 كیلومتر در ساعت را می دهد.
وجود اندام باریك، دست و پای لاغر و بلند، سینه فراخ و دارا بودن جمجمه ای كوچك، ظریف و گرد، یوز را به سریع ترین جانور روی زمین بدل كرده است.
یوزها به آسانی از دیگر گربه سانان قابل تشخیص هستند و این امر تنها به علت وجود خال های گرد و سیاه و توپر و خط اشكی (نوار سیاه روی صورت كه از گوشه داخلی چشم تا گوشه دهان امتداد دارد) نیست بلكه بدن باریك و كشیده، سر كوچك و گرد، پوزه كوتاه و گوش های كوچك و تا حدودی پهن نیز آنها را از دیگر گربه سانان متمایز می كند.
طعمه معمول یوزپلنگ را آهو، جبیر، خرگوش و پستانداران سمدار حداكثر تا وزن 40 كیلوگرم تشكیل می دهند.
یك یوز نر بالغ تنها هرچند روز، یكبار شكار می كند اما ماده های دارای توله تقریبا هر روز به شكار می پردازند و در حالی كه سایر گربه سانان شكارچیان شب هستند یوزها عمدتا روز فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمه های خود می روند و ضریب موفقیت آنها در شكار حدود 50 درصد تخمین زده شده است.
میزان تغذیه روزانه یوزپلنگ به طور متوسط دو كیلوگرم است كه به نظر غذای زیادی نیست.
طول عمر این گونه جانوری در طبیعت هفت سال گزارش شده اما گفته شده حداكثر تا 12 سال هم عمر می كنند كه طول زندگی آنها در اسارت تا 16 سال هم گزارش شده است.
یوز ماده هر دو سال یكبار زادآوری دارد و به طور معمول دو تا چهار توله 250تا 300 گرمی می زاید كه این توله ها 15 تا 17 ماه پس از تولد تحت مراقبت مادر قرار دارند.
یوز ماده به جز هنگام شكار، لحظه ای توله های خود را تنها نمی گذارد و در سه یا چهار ماهگی توله ها را از شیر گرفته و با طعمه شكار شده تغذیه می كند.
یوز نر كه در سه سالگی به بلوغ می رسد در مراقبت از توله ها دخالتی ندارد و توله های یوز همیشه در حال بازی با یكدیگر بوده و مهارت های شكار را از مادر فرا می گیرند.
*وضعیت یوز آسیایی در میاندشت و تغذیه آن
كارشناس مسوول حیات وحش و آبزیان اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی درباره وضعیت یوزپلنگ آسیایی در منطقه پناهگاه حیات وحش میاندشت و تغذیه آن می گوید: یوزپلنگ آسیایی از غزال (آهو) و سایر جوندگان تغذیه می كند و در نتیجه خطری برای انسان و سایر دام های اهلی در منطقه ندارد.
بهروز جعفری افزود: همچنین وجود دام در مراتع نزدیك پناهگاه حیات وحش میاندشت باعث كاهش پوشش گیاهی منطقه و در نتیجه كمبود علوفه برای آهوان شده و زنجیره غذایی یوز را مورد مخاطره قرار می دهد كه باید برای آن چاره اندیشی صورت گیرد.
وی گفت: با توجه به اینكه اكنون زیست یوز آسیایی به علت تعداد كم آن ها در حال انقراض است باید مورد حمایت و حفاظت بیشتر قرار گیرد تا نسل این جانور حفظ شود.
جعفری افزود: با توجه به حساسیت موضوع، پیشگیری از نابودی جمعیت این حیوان توسط سازمان حفاظت محیط زیست ضروری تشخیص داده شده و یك سایت برای پرورش و تكثیر یوزپلنگ آسیایی و طعمه های آن در پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم برای حفظ و تكثیر و مطالعه بیشتر بر روی این گونه با ارزش ایجاد و راه اندازی شده است.
وی گفت: با توجه به اینكه پناهگاه حیات وحش میاندشت تنها زیستگاه واقعی یوز كشور است، (یوز در مناطق تپه ماهوری و كوهستانی زندگی می كند) و میاندشت تنها منطقه ای است كه دشتی بوده و یوزها هنوز در دشت به دنبال آهو هستند و از این رو حفظ و احیای چنین زیستگاهی از بالاترین اولویت برخوردار است.
جعفری افزود: قبل از آغاز عملیات ایجاد این سایت به منظور ارتقای دانش و اطلاعات اولیه طرح بررسی وضعیت زیستی یوزپلنگ در پناهگاه حیات وحش میاندشت توسط اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی و با تلاش كارشناسان انجمن یوزپلنگ ایرانی اجرا شد.
وی گفت: در این پروژه وضعیت بوم شناسی، محدوده پراكنش، رژیم غذایی، عوامل تهدید كننده یوز، نگرش مردم محلی نسبت به یوزپلنگ و گونه های مرتبط با یوز از قبیل آهو، قوچ، میش، خرگوش و غیره به عنوان طعمه و گرگ، گفتار، پلنگ و غیره به عنوان رقبای احتمالی یوزپلنگ در منطقه مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.
وی ادامه داد: پس از انجام این كار تحقیقاتی، منطقه ای مناسب برای احداث سایت تكثیر در محدوده پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم در نظر گرفته شد كه تمام شرایط زیستی یوزپلنگ را دارا است و این مهم با بررسی های لازم و بهره مند شدن از نظرات مدیران و كارشناسان با تجربه سازمان و كارشناسان استان صورت گرفته است.
*هدف گذاری طرح تكثیر یوزپلنگ آسیایی در میاندشت خوب ولی فرایند درستی ندارد
یك كارشناس حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این مورد به خبرنگار ایرنا گفت: هدف گذاری در طرح تكثیر یوزپلنگ آسیایی در میاندشت شهرستان جاجرم كه از ظرفیت بالایی برای پرورش و جذب گردشگر دارد، بسیار خوب است ولی فرایند اجرای آن تاكنون درست نبوده است.
وی كه خواست نامش در خبر ذكر نشود، افزود: متاسفانه برای اجرای طرح مزبور از ابتدا، سلیقه ای عمل شده و با این روند، كار تكثیر یوز آسیایی توجیهی برای سازمان ندارد.
وی رهاسازی این منبع ژنتیكی منحصر به فرد كشور در این خطه را، ظلم دانست و گفت: لازم است برای اجرای این طرح تامین امكانات سخت افزاری، نیروی محیطبانی، ایجاد بانك ژنتیكی، استفاده از تجربه دنیا در بعد فنی و كارشناسی و.. با لحاظ برنامه های كوتاه، میان و بلندمدت دیده شود.
به گفته وی باید شرایط برای حضور دو یوز نر و ماده در پایگاه پرورش طرح تكثیر یوزپلنگ آسیایی در میاندشت فراهم شود و با این شیوه كه یك قلاده یوز نگهداری شود، طعمه یوز رها شود و... كار تكثیر و پرورش شدنی نیست.
وی افزود: باید اصل هدفگذاری و بحث تامین نیروی انسانی محیطبان مورد نیاز، فضای پرورش یوز و تامین طمعه به طور دقیق اجرا شود كه متاسفانه تاكنون به تمامی این موارد به طور با برنامه توجه و عمل نشده است.
وی گفت: باید هدفگذاری كامل در اجرای طرح مزبور تعریف شود و از اهل فن و كارشناس و متخصص براساس داشته های فعلی در منطقه استفاده و كار عملیاتی شود.
این كارشناس حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، میاندشت جاجرم را یكی از جاذبه های خوب گردشگری طبیعی كشور برشمرد و افزود: این ظرفیت تنها در اختیار پنج استان خراسان شمالی، اصفهان، یزد، كرمان و سمنان است كه خراسان شمالی از شرایط بسیار منحصر به فردی برخوردار است.
*میاندشت را می توان به بهترین محل تكثیر و پرورش یوز آسیایی تبدیل كرد
مدیركل اسبق حفاظت محیط زیست خراسان شمالی و مجری طرح تكثیر و پرورش یوز آسیایی در میاندشت جاجرم نیز در این مورد به خبرنگار ایرنا گفت: منطقه حفاظت شده میاندشت جاجرم می نواند بهترین محل تكثیر یوزپلنگ آسیایی در كشور شود در صورتی كه طرح تكثیر یوز در این منطقه اجرا شود.
محسن شهریاری افزود: وجود منطقه حفاظت شده میاندشت یكی از شاخصه های اصلی خراسان شمالی در حفاظت از گونه رو به انقراض یوزپلنگ آسیایی و جذب گردشگر محسوب می شود و نباید از كنار آن به آسانی گذشت.
وی گفت: به همین دلیل طرح ایجاد سایت تكثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی پیشنهاد و به اجرا درآمد ولی متاسفانه پنج ماهی است كه یوزپلنگ نر (كوشكی) كه دو تا سه سال در این سایت نگهداری می شد، به تهران انتقال یافته و این موجب نگرانی دوستداران حیات وحش منطقه شده است.
وی با تاكید بر لزوم اجرای طرح تكثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی در كشور، افزود: با توجه به این كه زیستگاه اصلی این حیوان خراسان شمالی است و اگر به این طرح توجه ویژه شود، مشكل حفاظت از این گونه جانوری هم كاسته می شود.
وی گفت: اكنون یوزپلنگ نر (كوشكی) به تهران منتقل شده است و در دل شهر تهران، تكثیر آن صورت می گیرد. آیا تكثیر آن در شهر با اهداف سازمان حفاظت محیط زیست همخوانی دارد؟ در حالی كه منطقه حفاظت شده میاندشت مستعد تكثیر و پرورش یوزآسیایی در دل طبیعت است.
وی كه از منتقدان انتقال یوز نر (كوشكی) به شهر تهران برای تكثیر است، خواستار اجرای طرح تكثیر و پرورش یوز آسیایی در منطقه میاندشت شد.
*امكانات برای اجرای طرح تكثیر و پرورش یوز آسیایی در میاندشت جاجرم فراهم است
كارشناس مسوول حیات وحش اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی همچنین گفت: امكانات در پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم برای اجرای طرح تكثیر و پرورش یوزآسیایی فراهم است.
بهروز جعفری افزود: تاكنون در بخشی از پناهگاه حیات وحش میاندشت حدود 100 هكتار برای نگهداری یوز نر و حدود 20 هكتار برای یوز ماده و توله اش فنس كشی شده است.
معاون فنی سابق اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز پیش تر در خصوص اهمیت پناهگاه حیات وحش میاندشت و پرورش یوزپلنگ آسیایی به خبرنگار ایرنا گفته بود: براساس مطالعات صورت گرفته پناهگاه حیات وحش میاندشت از زیستگاه های مهم كشور برای گونه یوزپلنگ به شمار می رود.
محمد عرفانی افزوده بود: به همین دلیل با سرمایه گذاری كه برای پروژه تكثیر و پرورش یوزپلنگ آسیایی در منطقه میاندشت جاجرم صورت گرفته و اجرایی شدن آن می تواند نقش بسزایی در پرورش یوزپلنگ داشته باشد.
وی از سایت پرورش یوزپلنگ میاندشت به عنوان مجهزترین سایت كشور نام برد و گفت: از ویژگی های مهم این سایت این است كه در محیط محصور آن یوز ماده می تواند طعمه گیری را به توله های خود یاد بدهد.
وی افزود: در سایت پرورش یوز در پناهگاه حیات وحش میاندشت 125 هكتار به بخش طعمه گیری یوز اختصاص دارد كه این فضا برای یوز ماده فرصت را فراهم می كند تا یوز مادر آموزش طعمه گیری را بدون دغدغه در طبیعت آموزش دهد.
وی با اشاره به اینكه اكنون از برنامه پرورش یوز در سایت پناهگاه حیات وحش میاندشت عقب هستیم، افزود: اگر یوز ماده برای پرورش به این سایت فرستاده شود نقش موثر سایت در آتی مشخص خواهد شد.
همچنین كارشناسان گردشگری و حفاظت محیط زیست در خراسان شمالی معتقدند: با توجه به اینكه پناهگاه حیات وحش میاندشت از لحاظ توپوگرافی دارای وضعیت های بیابانی، نیمه بیابانی و كوهستانی و دارای گونه های با ارزش دیگری چون آهو، هوبره و غیره است، می توان با سرمایه گذاری برای افزایش جمعیت این گونه ها، ایجاد زیرساخت های گردشگری برای استفاده علاقه مندان داخلی و خارجی و ایجاد اشتغال مردم بومی منطقه به اقتصاد و جذب سرمایه های خارجی در این زمینه كمك كرد.
این عده یكی دیگر از خصوصیات پناهگاه حیات وحش میاندشت را امكان گشت و گذار در كل منطقه در یك ساعت دانستند كه می تواند امتیاز بسیار خوبی برای تداوم انجام مطالعات در زمینه تكثیر و پرورش گونه های جانوری در این منطقه از جمله یوز باشد.
مدیركل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی نیز در مورد اجرای طرح تكثیر و پرورش یوزآسیایی در میاندشت این استان به ایرنا گفت: با توجه به این كه این طرح در منطقه ای اجرا می شود كه زیستگاه مهم یوز آسیایی محسوب می شود، این اداره كل رایزنی برای پیگیری احیای دوباره آن را در دستور كار خود دارد.
سیداصغر مطهری افزود: با انتقال یوز نر (كوشكی) به میاندشت، حمایت ها از اجرای طرح مزبور تقویت خواهد شد.
وی در خصوص وضعیت یوز نر (كوشكی) در تهران هم گفت: طبق گزارش های غیر رسمی كه تاكنون دریافت شده، جفت گیری و تكثیر یوز نر (كوشكی) و یوز ماده (دلبر) موفقیت آمیز بوده است.
طبق گزارش حفاظت محیط زیست خراسان شمالی، 51 گونه پستاندار از جمله یوز پلنگ آسیایی معادل 26.3درصد از 194 گونه پستاندار كشور است در این استان زیست می كنند. زیست یوز پلنگ آسیایی در استان خراسان شمالی در معرض بحرانی قرار دارد.
خراسان شمالی با دو میلیون و 800 هزار هكتار وسعت در شمالشرق كشور قرار دارد و 194 هزار هكتار گستره آن در قالب پارك و منطقه حفاظت شده زیر پوشش حفاظت محیط زیست قرار دارد. ك/4
6204/5132
بجنورد - ایرنا - پناهگاه حیات وحش میاندشت جاجرم در بخش كویری استان خراسان شمالی، ظرفیتی استثنایی برای احیای یوز آسیایی در كشور است كه نباید نادیده گرفته شود.
