به گزارش ایرنا در واقع حضور مستقیم و مشتاق كشاورزان در اجرای طرح توسعه كشاورزی پایدار نور امیدی برای نجات دریاچه ارومیه است كه در شهرستان های میاندوآب و نقده در استان آذربایجان غربی در حال توسعه است، صرفه جویی 50 درصدی از منابع آبی یكی از نتایج این همكاری است.
براساس یك آمار 142 هزار كشاورز در استان آذربایجان غربی ، 244 هزار و 895 نفر در آذربایجان شرقی و 110 هزار كشاورز در استان كردستان و در مجموع 496 هزار و 895 كشاورز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به كشاورزی مشغول هستند كه از این تعداد 53 هزار كشاورز در طرح توسعه كشاورزی پایدار همكاری می كنند.
حوضه آبریز دریاچه ارومیه از لحاظ كشاورزی از اهمیت زیادی برخوردار است و یكی از دلایل اصلی بحرانی شدن این دریاچه، كشاورزی سنتی و برداشت بی رویه آب از منابع آبی سطحی و زیر زمینی آن است از این رو تغییر كشاورزی سنتی به سمت كشاورزی پایدار یكی از تصمیم های اساسی دولت در راستای احیای این دریاچه است.
توسعه زمین های كشاورزی در چند سال اخیر رو به افزایش است به طوری كه سطح زیر كشت كشاورزی در آذربایجان غربی دراواخر دهه 80 برغم كاهش منابع آبی و خشكسالی ها و كاهش آب های سطحی وسفره های زیرزمینی به بیشترین حد خود رسیده و300 هزار هكتار سطح زیر كشت آبی جای خود را به 490 هزار هكتار كشت آبی داده است.
بخش كشاورزی عمده ترین مصرف كننده منابع آب است، طبق برآوردها نزدیك به 90 درصد منابع آبی در این بخش مصرف می شود، همچنین بررسی ها نشان می دهد میانگین راندمان مصرف آب در بخش كشاورزی در سطح حوضه آبریز از حدود 30 درصد بیشتر نیست.
بر این اساس طرح توسعه كشاورزی پایدار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تعریف شد و اجرای آن از سال 1391 با همكاری كشور ژاپن آغاز شد.
این طرح با نام استقرار برنامه كشاورزی پایدار با راهبرد IPCM در حوضه دریاچه ارومیه تعریف شد، مدل IPCM یك بسته مدیریت تلفیقی، تحقیقی، اجرایی، ترویجی سیستمی است كه قابلیت سازگاری فناوری ها با تغییرات محیطی توانمند سازی ذینفعان، ارتقای ظرفیت نوآوری و خلاقیت و توان آنان از مهمترین اهداف این راهبرد است.
این طرح با هدف تغییر روش های تولید در كشاورزی فعلی با اتكا بر امكانات محلی موجود بر آموزش ، ارتقای مهارت و كارگروهی مبتنی بر چرخه اطلاعات و توسعه مشاركتی فناوری سبز اجرا می شود.
نقش كشاورزان در اجرای این طرح بسیار پررنگ است زیرا طرحی است كه از مزارع و باغ ها آغاز می شود بنابراین توجیه این قشر بسیار مهم است و طرح حفاظت از تالاب های ایران كه وظیفه اجرایی بخشی از این طرح را برعهده دارد، بسیار موفق عمل كرده است.
این طرح اكنون در روستاهای دو شهرستان میاندوآب و نقده در استان آذربایجان غربی در حال اجرا است كه در برخی سایت ها كشاورزان با مشاركت در سرمایه این طرح به كمك احیای دریاچه ارومیه آمده اند.
سازمان حفاظت محیط زیست در یك تور خبری تعدادی از خبرنگاران را به منطقه اعزام كرد تا از نزدیك با روند اجرای طرح توسعه كشاورزی پایدار آشنا شوند كه تعدادی از مسوولان محلی، كشاورزان و كسانی كه این طرح در مزارع آنها در حال اجرا است نیز حضور داشتند.
محرم دیانتی مدیر جهاد كشاورزی شهرستان میاندوآب دراین بازدید گفت: زرینه رود و سیمینه رود دو رودخانه اصلی آبریز دریاچه ارومیه است كه در گذشته 60 تا 70 درصد آب این دریاچه را تامین می كرد اما اكنون چیزی جز زه آبها و مقداری روان- آبهای سطحی كه وارد آن می شود دیگر اثری از حیات این رگ های اصلی دریاچه نیست.
به گفته وی در دهه 60 بالا بودن سطح آبهای زیر زمینی یكی از مشكلات اساسی برای كشت در منطقه بود اما اكنون با بحران آب در منطقه مواجه هستیم.
وی گفت: شهرستان میاندوآب با وسعت 214 هزار هكتار دارای 52 هزار هكتار اراضی آبی و 30 هزار هكتار دیم است كه در آنها سالانه 800 هزار تن محصولات كشاورزی تولید می شود.
دیانتی افزود: 48 درصد آب زرینه رود و سیمینه رود از این شهرستان می گذرد بنابراین به عنوان پایلوت اجرای طرح توسعه كشاورزی پایدار انتخاب شده است.
همچنین فرجی مجری طرح توسعه پایدار كشاورزی شهرستان میاندوآب گفت: این طرح از سال 1393 با همكاری كشاورزان در میاندوآب آغاز شده است كه این طرح در ابتدا با انتخاب زمین و انجام سه آزمایش برروی خاك كلید خورد.
وی با اشاره به نتیجه اجرای این طرح در یكی از مزارع چغندر قند توضیح داد: در یكی از مزارع چغندر قند كه اكنون به صورت پایلوت كار می كند پیش از اجرای این طرح در مرحله اول به 20 ساعت آبیاری ، مرحله دوم و سوم 15 تا 16 ساعت زمان برای آبیاری نیاز داشت اما بعد از اجرای این طرح مرحله اول به 6ساعت و دوم و سوم به 3 ساعت كاهش یافته است.
فرجی افزود: بررسی ها نشان می دهد كه از نظر میزان مصرف آب نیز حدود 50 درصد صرفه جویی شده است زیرا قبلا با روش غرقابی آبیاری می شد اما اكنون كاملا علمی و اصولی آبیاری می شود، دراین روش بذر برروی پشته ها كاشته می شود بنابراین كود شویی نیز ندارد كه با این روش نه تنها عملكرد محصول افزایش می یابد بلكه تا 4 درصد نیز افزایش عیار قند در چفندر را بالا می برد.
وی گفت: همچنین چون در این روش كودشویی بسیار پایین است بنابراین تا حدود 40 درصد مصرف كود و سموم شیمیایی نیز كاهش یافته است، همچنین آب به صورت نشتی وارد زمین می شود از این رو میزان تبخیر سطح نیز كاهش می یابد و زمین همواره مرطوب است.
فرجی افزود: سالانه 25 تا 30 هزار هكتار چغندر قند در حوضه آبریز دریاچه ارومیه كشت می شود كه حدود 54 تن در هكتار برداشت محصول دارد بنابراین اگر با این روش حدود 30 درصد در آب صرفه جویی شود این میزان وارد دریاچه ارومیه می شود.
وقتی وارد اراضی كشاورزی كه به صورت پایلوت در حال اجرای این طرح هستند می شوید پرچم های قرمز، زرد و سبز را مشاهده می كنید كه در سردر مزارع خودنمایی می كنند، پرچم قرمز یعنی اینكه هنوز كاری در مزرعه انجام نشده، زرد كارها در حال انجام است و سبز نشاندهنده اجرای كامل این طرح در مزرعه است، البته شاخص اصلی نصب این پرچم ها میزان مصرف آب است.
فرجی گفت: تنها منبع درآمد اهالی این منطقه كشاورزی است بنابراین تغییر روش در كشاورزی و یا نوع محصول ریسك است و هر كشاورزی آنرا نمی پذیرد از این رو نیاز به فرهنگ سازی دارد.
وی افزود: اجرای آبیاری به روش بارانی و تحت فشار موجب صرفه جویی حدود 60 درصد در منابع آبی زیر زمینی می شود.
در حال عبور از میان مزارع رودخانه ای را مشاهده كردیم كه به گفته همراهان ' گدار ' نام دارد، این رودخانه یكی از رودهایی است كه دریاچه ارومیه از آن تغذیه می كند اما چند سالی بود كه خشك شده بود.
فرجی گفت: بعد از چند سال آب در بستر گدار جاری شد كه این كار با همكاری سازمان حفاظت محیط زیست انجام شد زیرا سازمان آب موظف شده است حقابه این رودخانه را بدهد تا وارد دریاچه شود.
بعد از گذر از كنار رودخانه گدار به مزرعه ای وارد شدیم كه سیب زمینی و كدو در آن كاشته شده بود این مزرعه كاملا به روش پیشرفته و به روش تحت فشار و بارانی آبیاری می شد.
كشاورزان زیادی در آن مزرعه جمع شده بودند تا درد دل های خودشان را با اصحاب رسانه در میان بگذارند.
یكی از آنها كه دارای مدرك لیسانس بود گفت: پدرش چند هكتار زمین در اختیارش گذاشته تا امرار معاش كند از این رو با همكاری 11 كشاورز دیگر در زمینی به وسعت 24 هكتار طرح كشاورزی پایدار را پیاده كرده اند.
یكی دیگر از كشاورزان گفت: برای اجرای این طرح دولت 164 میلیون تومان كمك كرد و كشاورزان نیز 40میلیون تومان هزینه كردند كه بر این اساس از یك چاه آب به صورت مشترك و به روش آبیاری تحت فشار استفاده می كنند كه با این كار سالانه 200 هزار متر مكعب در مصرف آب صرفه جویی می شود.
علاوه بر مزارع وسیع چغندر قند، ذرت، گندم و كدو باغ های گسترده و درختان به ردیف شده سیب نیز چشم هر بیننده ای را خیره می كند، برخی از این باغ ها نیز به روش قطره ای آبیاری می شوند كه مانند مزارع درصد زیادی در مصرف آب صرفه جویی می شود.
*** تالاب های اقماری
در اجرای طرح توسعه كشاورزی پایدار علاوه بر اجرای صحیح آبیاری در مزارع به احیای تالاب های اقماری دریاچه ارومیه نیز تاكید شده است.
یادگارلو، درگه سنگی ، سلدوز، كانی برازان ، قپی بابا علی و شور گل ( حسنلو) تالاب های اقماری حوضه آبریز دریاچه ارومیه هستند.
به طور كلی تالاب های اقماری واقع در جنوب و جنوب غربی دریاچه ارومیه از منابع آب شیرین رودخانه هایی مانند گدارچای، مهاباد چای، سیمینه رود و زرینه زود تغذیه می شوند، با این حال تعداد كمی از آنها به طور عمده از جریان های سطحی ناشی از بارندگی یا تراوش آب های زیر زمینی آب دریافت می كنند.
در دهه اخیر به علت اجرای پروژه های متعدد توسعه آبیاری برخی از این تالاب ها مانند سلدوز، كانی برازان ، قپی بابا علی و درگه سنگی در حال حاضر نه از جریان رودخانه ها بلكه از طریق جریان زهكش های شبكه های آبیاری و و زهكشی آب می گیرند.
از آنجا كه آب دریاچه ارومیه شور است بنابراین وجود تالاب های اقماری آب شیرین نقش بسزایی در برقراری تعادل میزان شوری آب دریاچه دارند.
تالاب درگه سنگی یكی از تالاب های اقماری دریاچه ارومیه است كه دارای 450 هكتار وسعت و ثبت شده در رامسر سایت است ، این تالاب خشك شده بود اما اكنون با همكاری اهالی منطقه و ایجاد یك سمن، حیات دوباره به این تالاب بازگشته است.
اكنون این تالاب از رودخانه گدار، زه آبهای كشاورزی و روان آبهای سطحی تغذیه می شود و رودهای منتهی به آن نیز لایروبی شده است.
درگه در زبان كردی به معنای خشكی و جزیره است بنابراین درگه سنكی به معنای جزیره سنگی است زیرا دورتا دور تالاب را سنگ های بزرگی به صورت طبیعی فرا گرفته است و اكنون یكی از تالاب های سالم در حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.
45 گونه پرنده آبزی و كنار آبزی مانند فلامینگو، اردك سر سفید و سرحنایی را در خود جای داده است.
محسن سلیمانی روبهانی مدیر ملی پروژه حفاظت از تالاب های ایران نیز دراین زمینه با تاكید بر اهمیت حفظ دریاچه ارومیه به خبرنگاران گفت: برای این منظور درصدد اجرای طرح توسعه كشاورزی پایدار در حوزه آبریز دریاچه ارومیه هستیم كه در اجرای این طرح جوامع محلی، دولت، بخش خصوصی ـ نهادهای مردمی و برخی سازمان های بین المللی در كنار هم قرار گرفته اند.
وی افزود: در گام اول این طرح تلاش شد 41 روستا در سطح 30 هزار هكتار و 13 هزار كشاورز درگیر شوند كه موفقیت آمیز بود كه در مرحله دوم این تعداد به 74 روستا رسیده است.
به گفته وی 30 هزار هكتار در مقابل 500 هزار هكتار اراضی كشاورزی در منطقه زیاد نیست اما برای شروع قابل قبول است.
سلیمانی ادامه داد: در فاز اول این پروژه مبلغ یك میلیون دلار با همكاری منابع مشترك ایران و ژاپن اختصاص یافت، این اعتبار در اختیار بخش دولتی قرار نگرفت بلكه بر روی زیر ساخت ها در بخش كشاورزی هزینه شد.
وی گفت: بخشی از این اعتبار صرف آموزش معلمان ، زنان و كشاورزان شد و بخشی نیز برای سطوح آبگیر باران دریاچه ارومیه با هدف تامین منایع آبی پایدار برای جزایر دریاچه هزینه شد.
سلیمانی افزود : فاز اول این طرح با موفقیت انجام شد و فاز دوم آن چند ماه گذشته به امضای معصومه ابتكار رییس سازمان حفاظت محیط زیست و سفیر ژاپن رسید كه بر اساس آن 34 روستای جدید نیز به عنوان پایلوت و سایت اجرایی به طرح اضافه شد.
وی ادامه داد: اكنون 34 روستای جدید مشخص شده اند كه از این تعداد 22 روستا اصلی و 12 روستا اقماری انتخاب شده اند اما هنوز وارد مرحله اجرا نشده است اما با توجه به پیشرفت كار تا حدود سه هفته آینده این روستاها نیز وارد فاز اجرا می شوند.
سلیمانی با تاكید بر اینكه 5 میلیون نفر از دریاچه ارومیه منتفع می شوند، هشدار داد: در صورت از بین رفتن كامل این دریاچه، این ظرفیت نیز از بین می رود زیرا زمانی كه یك تالاب از بین می رود قطعا فرصت های معیشتی و شغلی زیادی نیز از بین می رود.
وی توضیح داد: مساله اصلی این است كه توسعه ناپایدار در حوضه آبریز تالاب ها از جمله دریاچه ارومیه اتفاق می افتد كه متوقف كردن این مساله نیازمند داشتن برنامه مدیریت توسعه پایدار در راستای حفاظت از تالاب ها است كه این برنامه برای دریاچه ارومیه تدوین شده است.
سلیمانی گفت: در تلاش هستیم برای مدیریت مناطق حفاظت شده و بخش های تالابی از رویكرد سنتی به سمت جامع نگر و پیشرفته حركت كنیم برای رسیدن به این موضوع باید سازمان ها و دست اندركاران مختلف در قالب برنامه جامع مدیریت در كنار هم قرار گیرند.
همچنین علیرضا سید قریشی كارشناس مسوول زیستگاه های آبی اداره كل آذربایجان غربی درباره خطرات خشك شدن دریاچه ارومیه گفت: در صورت خشك شدن دریاچه ارومیه احتمال بروز یك سری بیماری های ریوی و نوظهور در این حوضه آبی وجود دارد.
وی افزود: پارك ملی دریاچه ارومیه با وسعتی حدود پنج هزار و 700 كیلومترمربع ثبت بین المللی شده و وسعت حوضه آبریز این دریاچه نیز 57 هزار كیلومترمربع است و در 30 تا 40 سال گذشته به دلیل سوء مدیریت در منابع آبی و كاهش بارندگی و افزایش دما شاهد تغییر در اكوسیستم دریاچه ارومیه شدیم.
وی ادامه داد: از اواخر دهه 70 وارد یك دوره كاهش بارندگی و خشكسالی شدیم كه برخی از كارشناسان معتقدند زمان شروع بحران دریاچه از این دهه است اما واقعیت این است كه كاهش بارندگی سبب كم شدن روان آب ها به سطح دریاچه ارومیه شد.
قریشی گفت: از سال 81 و 82 كه تا حدودی میزان بارندگی به حد طبیعی رسید ، متاسفانه ورودی روان آب ها دیگر به وضعیت قبل بازنگشت كه این نشان دهنده مدیریت نادرست منابع آبی در این حوضه آبی است دریاچه را به شرایط بحرانی كنونی كشاند.
وی گفت: در 18 سال گذشته میزان متوسط ورودی آب به دریاچه ارومیه 2.4 میلیارد مترمكعب بوده است در حالی كه در 42 سال اول این میزان 4.9 میلیارد مترمكعب بود؛ به عبارتی در چند سال گذشته حدود 300میلیون مترمكعب آب ورودی به دریاچه ارومیه كاهش یافته است.
وی اظهار كرد: هرچقدر منابع آبی كاهش یافت، سطح زیر كشت افزایش یافت كه این مساله موجب شد آب ورودی به دریاچه ارومیه در حد بسیار زیاد و محسوس كاهش یابد كه همزمان با آن نیز افزایش دما و تبخیر را نیز شاهد هستیم.
قریشی ادامه داد: از سال 76-77 تاكنون تراز آب دریاچه ارومیه حدود 8 متر كاهش یافته است و اكنون قطعا برای احیای مجدد آن باید تمام این عوامل مدنظر قرار گیرند.
وی تاكید كرد: سازمان محیط زیست مخالف توسعه نیست اما در حاشیه اكوسیستم هایی مانند دریاچه ارومیه اولویت باید مدیریت توسعه پایدار باشد.
قریشی گفت: در صورت خشك شدن دریاچه ارومیه قطعا مشكلاتی مانند بروز گرد و غبار نمك از سطح دریاچه ، كاهش شدید سطح آب های زیرزمینی و احتمال بروز بیماری های نوظهور مواجه خواهیم شد.
وی افزود: به علت خشك شدن سطح دریاچه ، جزایر موجود در آن به هم متصل شده اند بنابراین احتمال دارد حیات وحش موجود در این جزایر خارج و شرایطی بحرانی را در منطقه ایجاد كنند.
وی ادامه داد: در حال حاضر سطح تراز اكولوژیك دریاچه (حداقل تراز آب دریاچه) هزار و 274 متر از سطح آب های آزاد است كه در حال حاضر 3.46 متر كمتر از این تراز اكولوژیك قرار دارد.
وی با اشاره به این كه با یك سری اقدامات انجام شده و میزان بارندگی سطح تراز آب دریاچه ثابت مانده است، گفت: در چند سال گذشته به طور معمول در فاصله دو سال بین 20 تا 30 سانتی متر سطح آب دریاچه كاهش می یافت اما امسال این وضعیت تثبیت شده است به طوری كه سطح تراز آب دریاچه در سال گذشته 1270.68 متر بود كه این تراز امسال به 1270.61 رسیده است.
قریشی ادامه داد: پتانسیل آب تجدید پذیر در حوضه دریاچه ارومیه 7 میلیارد مترمكعب است كه معمولا برای 20 تا 40 درصد این پتانسیل در سطح جهانی برنامه ریزی می شود در واقع به نوعی ذخیره سازی می شوند. شاخص سازمان ملل برای آب های تجدیدپذیر به این گونه است كه اگر از 20 درصد استفاده شود ایمن ، 20 تا 40 درصد قابل قبول و بیش از 40 درصد پرخطر است در حالی كه در حوضه دریاچه ارومیه از بیش از 70 درصد این پتانسیل استفاده می شود.
همچنین امین آقایی مدیر هماهنگی ترویج كشاورزی سازمان جهاد كشاورزی استان آذربایجان غربی به بروز گرد و غبار در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اشاره كرد و گفت: بررسی ها نشان می دهد تنها راه جلوگیری از بروز گرد و غبار در حوضه دریاچه ارومیه داشتن كشاورزی پایدار و استقرار الگوی آن است.
وی افزود: اكنون منابع آبی در این حوضه كاهش یافته است و برای حفظ منابع و داشتن غذای سالم درصدد استقرار الگوی كشاورزی پایدار در منطقه هستیم، یك میلیون هكتار زمین قابل كشت در آذربایجان غربی وجود دارد كه از این میزان 830 هزار هكتار به زیر كشت رفته است كه 400 هزار هكتار آن آبی و بقیه به صورت دیم كشت می شوند.
وی ادامه داد: همچنین بیش از 100 هزار هكتار باغ در استان وجود دارد كه محصولاتی مانند سیب، عسل، گاومیش و چغندر قند رتبه اول، یونجه و گوسفند رتبه دوم، شیلات، گاو بومی و نخود رتبه سوم، انگور، شیر و گوشت قرمز رتبه پنجم را دارا است.
آقایی ادامه داد: 30 درصد اشتغال در استان در بحث كشاورزی و بیش از 19 درصد درآمد نیز از این راه به دست می آید.
به گفته وی 7.5 میلیارد مترمكعب آب های سطحی و مرزی و 2.5 میلیارد مترمكعب آب زیرزمینی در استان موجود است.
وی گفت: كل آب مورد نیاز در بخش كشاورزی 2.3 میلیارد مترمكعب است بنابراین این بخش به تنهایی مسبب به وجود آمدن وضعیت كنونی دریاچه ارومیه نیست.
وی گفت: در اجرای طرح توسعه پایدار به دنبال رسیدن به فناوری های سبز در بخش كشاورزی هستیم.
دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران و در منطقه آذربایجان واقع شده است. این دریاچه طبق آخرین تقسیمات كشوری، بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی تقسیم شده است. دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب شور دنیا است.
آب این دریاچه بسیار شور بوده و عمدتا از رودخانه های زرینه رود، سیمینه رود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می شود.
چند سالی است به علت خشكسالی و مدیریت نادرست منابع آب این حوضه آبی به خشكی مواجه شده و اكنون بیش از 95 درصد آب خود را از دست داده است.
علمی ( 5 ) ** 9014**1599
تهران - ایرنا - 53 هزار كشاورز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با صرفه جویی، 50 درصد از سهمیه آب خود را در یكسال گذشته به این دریاچه هدیه كردند تا این پهنه آبی از شور احوالی بیرون آید.